قەیرانی بیركردنەوە؟!
6/28/2022 5:24:00 PM
460 جار خوێندراوەتەوە
ئەحمەد حەمە ساڵح
لە بەرئەنجامی سیاسەتبازیە کەسی و حیزبیەکانەوە،هەر ڕۆژەو لە بازنەی قەیرانێکدا درێژە بەڕەوشە نائارام و ناشیاوەكان دەدرێت، ئەم گەلە پەژموردەیە لەم نیشتیمان و هەرێمە پەرتەدا، لەبەرفراوانی سیاسیەتی سالارێتیدا، لەگەڵ کۆی قەیرانەکاندا،کە بەردەوامیەکانی نەبوونی، کەمی و خراپی خزمەتگوزاریەکانە، خزێنراوەتە نێو قەیرانێکی مەترسیدارتر کە، بیرنەكردنەوەی نیشتیمانیانە و نائۆقرەییە کۆمەڵایەتیەکانە.
لێرەدا كاتی ئەوەنییە چەند بارە شرۆڤەی دەرئەنجامی کارە نەشیاوكان بكەینەوە، هەرئەوەندە نەبێت كە بڵێین، قەیرانی بێ بەهاکردنی معریفە و بیرنەكردنەوەی هۆشیارانە، هۆکاری بەردەوامی شپرزەیە سیاسی، ئابووری و کۆمەڵایەتیەکانە، لەوەش ترسناکتر ئەوەیە، کاتێک كەسێک یان گروپێک، لەدەرەوەی قوتابخانە تەقلیدیە حیزبیەكان، لە بازنەی ڕەخنە بنیاتنەرەكانەوە، ڕێگاکانی دەرباز بوون ڕۆشندەکەنەوە، ئەوە خراوەنەتە بەردەم زمانی شڕی بە ناو ڕۆشنبیرانی حیزبەوە، ئەمە سیاسەتی سالارێتیە، کە لە نا ئۆقرەیی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا کێشە بۆ لەبیر بردنەوەی کێشە دروست دەکات، بۆیە بەردەوام بازنەکانی لێکترازان فراوانتر بوون و دەبن.
لەم بابەتەدا، كە لەكاریگەریەكانی قەیرانی معریفە و بیركردنەوە ئەدوێین، بەپێوستم زانی بەو روناكبیر و ڕۆشنبیرانەی، کە لە قوتابخانەكانی گەشەی مرۆڤایەتی،نیشتیمانی،دادوەری كۆمەڵایەتیەوە بونە ئەو پێشەنگانەی، كەلە ژیاندا بن یان نا، لەدوێنی و ئیمڕۆ و سبەیدا، كۆی دەنگ و ڕەنگە مرۆڤ ویستەکان شانازیان پێوە دەكەن، بەندەش لە حزوری شكۆداری ئەواندا دەڵێم بەفراوانی بیر و بڕشتی پێنوستان بمبەخشن، كە ئەم بابەتە دەنوسم، وەک چۆن ئەو داواكاریەم بە مافی گەورەیی ئەوان زانی، ئاواش وەک هەر تاكێكی نیشتیمان بەماف و ئەركی خۆمم زانی لە نێو كۆی ڕەوشە شێوێنراوەكاندا، بۆ دۆزینەوەی ڕێگا ونکراوەکان،ئەم وتارەش بنوسم.
فەیلەسوفی ناوداری ئینگلیز ( تۆماس هۆپز 1588-1679)، یەكێک لە داهێنەران و ڕابەرە سیاسیەكانی قوتابخانەی پەیمانی كۆمەڵایەتی و كۆمەڵگای مەدەنیەت بوە، لە سەردەمی ئەو نەمرەدا، وەک ڕەوشی سیاسی دەیان ساڵەی لەمەڕ ئێمە،بەشێک لەڕۆشنبیران وەك بەشێک لە كارەكتەرە باڵاكانی كایە جیاوازەكانی كۆمەڵگا، ڕۆڵی خراپیان دەگیڕا لە نانەوەی دوبەرەكی و ئاژاوە و شەڕی ناوخۆ و درێژەدان بە ناكۆكیەكان و ڕەوایدان بە چەواشەكاریەكان و دوركەوتنە لە شرۆڤە ڕاستە زانستیەكان.
لێرەدا پێویستە ئەوڕاستیە بیربخەینەوە كە لە هەرسەردەم و سنور و ڕەوشێكدا،بەشێک لەڕۆشنبیران كە بتوانن دەوری كارا بگێڕن لە مانەوەی ڕەوشە خراپەكاندا، ئەوا ئەگەر مەبەستیان بێت ئەشتوانن بەفراوانكردنی ڕۆشبیریان و ڕاستگۆی لەڕوناكبیریاندا و دڵسۆزی بۆ تایبەتمەندیان ،ببنە هۆكارێک بۆ چارەسەكردنی كێشەكان و گەیشتن بە ئاشتەوایی و چەسپاندنی هەنگاوی دروست بەرەو خۆشگوزەرانی و گەشە و بنیاتنان، بەهەرحال با لە ناوەڕۆكی بابەتەكە دورنەكەوینەوە، وەک لە خوارەوە ڕونكراوەتەوە ئەو بیرمەندە ناودارەی ئینگلیز ڕۆشنبیرانی سەردەمی خۆی بۆ دوو دەستە دابەشكردوە، كە لە دەرئەنجامەكانی جیاوازی و نەشیاوی گوتار و ڕەفتار، ڕاستگۆی و ناڕاسگۆی، مانەوە لەچەق بەستوی و بەردەوامی لە گەشەی فكردا دێنە كایەوە.
1/ ئەوڕۆشنبیرانەی كە لەپرەنسیپە سادەكانەوە دەست پێدەگەن و بەشێوەیەكی زانستیانە و ڕون دەست لە سەر كێشەكان دادەنێن و وشەكان و ژمارەكان و زانستەكان بەلایانەوە كەرەستەن ،ژیرانە بۆ بەرژەوەندی گشتی بەكاریان دەهێنن.
2/ ئەوڕۆشنبیرانەی كە مەعریفە و شارەزایەكانیان تەنها هەڵقوڵاوی ئەو داب و نەریت و پەروەردەییەیە كە پێیان دراوە، ئەمانە لە ژێر هەست وسۆزدا كاردەكەن وپێیان وایە هەرچیان وت ئەوە حەقیقەتە، ووشە لای ئەمانە وەک پارە وایە پێی دەژین.
بەكورتی كورد پێویستی بە ئازادكردنی بیركردنەوەی هۆشیارانەیە، كەخۆی لە بنبەستی دەربازبكا و هەمو توانا مرۆیی وسیاسی وئابوریەكانی لە تەمومژ و سەرگەردانیدا بەفیڕۆ نەدات، چارەنوسی نەتەوەیەک نەبێتە قوربانی سالارێتیەكان و خۆ دەوڵەمەندكردنی كارەكتەرانی بە ناو سیاسی و رۆشنبیرانی هەلپەرست، ئەمەش بەپلەی یەكەم وە كچۆن كاری كۆی سیاسیە نیشتیمانیەكانە، ئاواش كاری كۆی ڕۆشنبیرانە لەو نێوەندەشدا زیاتر كاری ڕۆشنبیرە سیاسیە حیزبیەكانە، كە لە بری بەردەوامیدان بە چەواشەكاریەكان، لەپێناو بە واتا كردنی ژیان و گەڕانەوەی شكۆداری خەڵک و خاکدا، هەر نەبێ كاربكەن بۆ ئەوەی حیزبەكانیان بخەنەوە سەر ڕێگا ڕاستەكەی پەیڕەو پرۆگرامی حیزبیان، ئەو دەمە ڕەخنەكانیش كە لە كۆی زامەكانی نیشتیمانەوە سەرچاوەیان گرتوە،دەبنە هەوێنی دەرفەتەكان و سود لێوەرگرتنیان مسۆگەر دەكات.