لەتوێژینەوەى قەیرانەوە، قسەیەک بۆ هونەرى بەڕێوەبردن
10/24/2022 8:27:00 PM
351 جار خوێندراوەتەوە
ئەحمەد حەمە ساڵح
ڕاستە پرسە سیاسى و ئابوریەكان
ئاڵۆزن و زنجیرەیەكی لێكدانەبڕاون،بۆ ڕوبەڕوبونەوەی ئەو ئاڵۆزیانە و بەڕێوەبردنێکى دروست و سەردەمیانە، پێویستە
پەنجەرەی ڕوانینە چارەسەریەكان،بەشێوەیەک
فراوان بن،کە پارێزەرى
شکۆدارى خاک و خەڵک بن ،ڕاستە هەر ئاریشە
وڕوداو وقەیرانێكی کارگێڕى،سیاسی ،ئابوورى و کۆمەڵایەتى،زیاتر لە مانایەک هەڵدەگرێ و پێشینەی مێژویان هەیە و لە هۆكارێک زیاتریش
دروستی كرد بن وهەندێک لە هۆكارەكانیش شاراوەبن ، ئەوە بۆ شرۆڤەیەكی زانستیانە
بەردەوام پێویستمان بە شیكارێكی سیاسیانەی نیشتیمانیانە هەیە،کە لەم سەردەمى ئاڵۆزى
وکرانەوە و بەئاگابوونە جیهانیەدا،لە بوونى پلانى کار و بازنەکانى هونەرى
مامەڵەکردندابڕواى تەواومان بە چەمکى هەوڵاتیبوون هەبێت.
وەک چۆن لە ئیمرۆی كرانەوە و
دیموكراتیەتدا (دابینكردنی هەموو هۆكارەكانی خۆشگوزەرانی ودامەزراندنی پایەكانی
ئابوری و كارگێڕیەكی نمونەی بوونى باڵا)پێوەرن بۆ شكۆمەندی نیشتیمان
و حوكمڕانیەكی سەركەوتوو،ئاواش شیكاری ڕووداوە کۆمەڵایەتى و سیاسیەکان تێگەیشتنێكی
وردە بۆ ڕەوتی کێشەوقەیرانەکان،و پەیبردنێکی ئەقڵانی بۆ هۆكارو بەدواداچونەكان ، هەر پرس و
ڕوداوێكیش كە شرۆڤە دەكرێت، دەبێت بە ڕونی و ڕاشكاوی و دور لە تەمومژ سنورەكانی دیاری بكرێت،وپاشان ڕەگەزەكانی پرسەكە
و ڕەهەندەكانی ڕۆشن بكرێنەوە،هەرشیكارێک کە گشتگیر و زانستیانەو سەردەمیانە ودڵسۆزانە
بێت ،ڕۆشنتر كاریگەریان لە سەر پێگەكانی حکومەتدارى دیاردەبێت،
و ساناتر دەبێتە دەستپێكی نەخشە ڕێگایەکى ڕوون.
كەواتا شیكارە سیاسی، ئابوورى، کۆمەڵایەتى
وکارگێڕیەکان، چارەسەری
عەقڵانی و لۆژیكی پرس و هەڵوێستەكانە،و بە دورە لە بڕیاری رەها و سەرپێی و
لێكدانەوەی نازانستیانە ،وەک چۆن لە بەرامبەر دواكاریەكانی ماف دا (زمانی تۆڵە و
هەڕەشە و ئاگرو لولەی تفەنگەكان) نیشانەی مانەوەی فۆرمە تەقلیدیەكەی سالارێتى حیزبایەتین،ئاواش نایاسای
لە ناو یاسا و نادادی لە ناودادپەروەری وخیانەت لە ناو دڵسۆزی و گەندەڵی لە
حكومتداری و بێ مافی لە مافەكان و سەرهەڵدانى قەیرانەکان و مانەوەیان بێ چارەسەر
سەلمێنەری سیاسەتی هەڵە و کەمتەرخەمى و چەواشەكارین.
لێرەوە
دەگەینە ئەو ڕاستیەی کە هونەرى کارگێڕى و بەڕێوەبردن،هەڵبژاردنى ڕێگە چارەسەریەکان
وشێوازى مامەلەى گونجاوە، لەگەڵ کۆى پرس و ئاریشەو قەیرانەکان،کە لە بنەماکانى(پلان،ئامادەکارى،زانینى
هۆکارەکان، سەلماندنى کاریگەریەکانەوە، سەرچاوە دەگرێت و ئەزموونى نوێ و فێربوونى
نوێش دەهێنێتە کایەوە،لێرەدا پێویستە ئەوەش بڵێین کە هونەرى بەڕێوەبردن دڵنیابوونە
لە چارەسەرکردن و دورخستنەوەى مەترسیەکان ودانانى سنورێکە بۆ زەرەرو زیانەکان و ڕێگریەکانیشە
لە دووبارە نەبوونەوە و گۆڕینى هەڕەشەکانە بۆ دەرفەت.
زۆرن
ئەو بیرمەند و توێژەر و زانا و شارەزایانەى،کە لە کۆى کایەکانى حکومەتداریدا،زانستیانە
و سەردەمیانە، لێکۆڵینەوە و شرۆڤەیان بۆ بەڕێوەبردنى قەیرانەکان کردوە، لەم
نووسینەدا ڕاوبۆچونى دوو کەسایەتى دیارى ئەو بوارە دەخینەڕوو.
لەڕوانگەى
سیاسیەوە،توێژەرى ناودارى بەریتانى (ولیامز) بەم جۆرە بەڕێوەبردنى قەیران پێناسە
دەکات:- گرتنەبەرى زنجیرە ڕێ و شوێنى ئامانجدارە،بۆ کۆنترۆڵ کردنى قەیرانەکان و دانانى
سنورێکە بۆى،تاوەکو جڵەوى لە دەست دەرنەجێت.بۆ یە بەڕێوەبەرى کارزان و کارامە ئەو
کەسەیە لە کاتى ڕوودانى قەیرانەکاندا گرنتى پاراستنى بەرژەوەندیەکانى وڵات دەکات .
هەر
لەم ڕووەوە دکتۆر ( محەمەد ڕەشاد حەملاوى)قۆناغەکانى بەڕێوەبردنى قەیران بۆ ئەم
پێنچ قۆناغەى خوارەوە دابەش دەکات کەبریتین لە:-
١- قۆناغى ئاماژەکانى ئاگادارکردنەوە.
پێش ئەوەى قەیران ڕووبدات هەندێ ئاماژەو نیشانەى ڕوودانى
هەیە،کە لەلایەن شارەزایانەوە هەستى پێ دەکرێت و ،دەکرێت لە ڕێگەى دانانى پلانى
خۆپارێزییەوە،ئامادەباشى بکرێت بۆ ڕێگەگرتن لەڕوودانى قەیرانەکە.
٢-قۆناغى ئامادەباشى.
لەم قۆناغەدا دانانى پلانى گونجاوى پێش وەختە،وسیاسەتى
کارکردن وهەڵبژاردنى ڕێگەچارەى گونجاوە بۆ چۆنیەتى ڕوبەڕوبوونەوە لە ئەگەرى ئەگەرى
ڕووداندا بۆ کەمکردنەوەى زیانەکانەکان.
٣-قۆناغى کۆنترۆڵکردنى قەیرانەکە.
لەکاتى پێویستدا بەپێى جۆر و قەبارەى قەیرانەکە پێداچوونەوە
وگۆڕانکارى بە بەرنامەوپلانى پێشوودا بکرێت،یان ڕاستەوخۆ پلانەکە جێبەجێ دەکرێت،تا
لەکەمترین کاتدا بەئاسانترین ڕێگەوکەمترین بڕى تێچوون وکەمترین زەرەرو زیان
،کۆنترۆڵى قەیرانەکە دەکرێت.
٤-قۆناغى
گێڕانەوەى بارودۆخەکە.
ئەم قۆناغە ئاساییکردنەوەی ڕەوشەکەیە،کەکارو چالاکیەکانى
ژیان دەگەڕێنرێتەوە بۆ بارى ئاسای و سروشتى پێش قەیرانەکە، هاوکات هەوڵى
چارەسەرکردن و قەرەبووکردنەوە و ئاوەدانکردنەوەش دەدرێت
٥-قۆناغى فێربوون وسوود وەرگرتن لە ئەزموون.
بەدواداچوون و هەڵسەنگاندنی بابەتیانە و دۆزینەوەى هۆکارەکانى
ڕوودانى قەیرانەکان و دەستنیشانکردنى،کەمتەرخەمییەکان ،گوێپێنەدانەکان،هەڵەو
کەموکوڕییەکانە،دواتر سوود وپەند وەرگرتنە لە شکستەکان و داڕشتنى پلان و بەرنامەى
ئاییندەیە لە بوارى بەڕێوەبردنى قەیراندا،بەمەبەستى ڕێگەگرتن و کۆنترۆڵکردن لە ئەگەرى
دووبارە ڕوودانەوەدا.
دوا ووتە، بەداخەوە لە‌مێژویىحکومەتداریمانەوە، نەزانانە،کەمتەرخەمیانە،نایاسایانە،نانیشتیمانیانە،قەیرانەکان بەڕێوەبراون ، هەر بۆیە مەترسیدارانە
تووشى شپرزەیى سیاسى،کۆمەڵایەتى، ئابورى وکارگێڕى بووینەتەوە،بە کەڵکەبونى
قەیرانەکان و فراوان بونى بازنەکانى گەندەڵی وچەواشەکارى، ئەم قۆناغیتەنگەژەو کێشەو بێمتمانەی و نائومێدیە تێنەپەڕى و تێشناپەڕێت.
.