شرۆڤەیەک لە چەمکەکانی قەیرانەوە
4/16/2022 4:23:00 PM
327 جار خوێندراوەتەوە
ئەحمەد حەمە ساڵح
لە
ئاڵۆزی کێشە و گرفتەکانی قەیران و فراوانی فاکتەرە کاریگەرەکانیەوە،چەند
زاراوەیەکی جیاوازی پەیوەندیدار بە سروشت و پرۆسەی ڕوودانی قەیرانەوە هەیە، لە
خوارەوە زۆر بە کورتی و بەئاگایانەوە لە بازنە داخراوەکەی بەڕێوەبردنی هەڕەشەکان و
دەرفەتەکانی قەیراندا،لە کۆژانەکانی ژێرپەنچەی نیشتیمانە پێکراوەکەمان بە تیرەکانی
سالارێتیو گەندەڵکاریەوە، لە چەند چەمکێکیقەیرانەکانەوە،باسێکی زانستی و ئەقڵانیدەخەینەڕوو.
ڕووداو
کردارێکی
سروشتی یان ڕووداوێکی دەستکردی بەمەبەستە یان لە نەزانین و کەمتەرخەمییەوە
ڕوودەدات نمونە ڕووداوەکانی
ئاگرکەوتنەوە،هاتووچۆ و هەڵە تەکنیکیەکان،کەزیانی مادی و مە‌‌عنەوییان
لێدەکەوێتەوە، بەردەوامی لە چەند بارەبونەوەی ڕوودانەوەیان و بەرزی ڕێژەی
زیانەکان،زیان بە ناوبانگی فەرمانڕەوایەتی دەگەیەنێت و دەبێتە باس و خواستی شەقام
و بازنەی ناڕەزایەتیەکان فراوانتر دەکات.
گرفت
کەمی
و خراپی و نەبوونی پێداویستی ڕۆژانەی هاوڵاتیان،وەک(ئاو،کارەبا،سووتەمەنی،ڕێگاوبان،گرانی،
ئاسایشی خۆراک و سیستەمەکانی تەندروستی و خوێندنیش)،لەکەڵ ئەوەی کە ڕەوش و بارێکی قورسن،دەکرێت لە ڕێگەی دۆزینەوەی سەرچاوەی
هەڕەشەکانەوە لە شرۆڤەکاریەکی بابەتیانەی بنیاتناندا،ڕەوشە نەخوازراوەکان چارەسەر
بکرێن،بەردەوامی و مانەوەی بێ چارەسەر و فراوانبونی بازنەی گرفتەکان و ئاڵۆزبونیان
لە هاوکێشەکانینەزانین،کەمتەرخەمی وگوێپێنەدان،گومان
دەخاتەسەر دڵسۆزی و ڕاستگۆییلە فەرمانڕەوایەتیدا.
کتوپڕ
هەر ڕووداوێکی
کتوپڕ،سروشتی یان دەستکرد،پێویستی بە چارەسەکردنی دەستبەجێ و خێرایە،تا بەربەست
دابنرێت لەدووبارەبونەوەیان،لەچەندبارەبونەوەو بەردەوامیڕووداوە کتوپڕەکاندا،زیان
بەناوبانگی فەرمانڕەوایەتی دەگەیەنێت و لەکەداری دەکات
کێشە
لەدەرئەنجامی
کەڵەکەبوون و فراوانبوونی بازنەی ناکۆکیەکانەوەکێشە ڕوودەدات،کە لە نێوان دوو کەس
یان دوو لایەنەوە مشتومڕی زۆری لێدەکەوێتەوە،لە دەرئەنجامی ڕاو بۆچونە دژ
بەیەکەکان،ولە سووربونی سەپاندنی بازنەی سالارێتی،و یەکتر قبوڵنەکردنەوە،لێکەوتەی
مەترسیدارتری لێدەکەوێتەوە،بۆ چارەسەرکردنی شتێڕوانین و پێشنیاری دژبەیەک
دێتەکایەوە،وەک زانراویشە کێشە بە شێوەیەکی پلەبەندی ڕوودەدات،بۆ ئەوەی هەر
کێشەیەک نەبێتە قەیرانێکی تری بەردەوام،ئەوە پارێزەرانی بەرژەوەندی گشتی پێویستیان بە زانیاری و کات و دەرفەتە،لە
نەبونی زانیاری پێویست و کەمتەرخەمی وسوود وەرنەگرتن لە کات و حساب بۆ نەکردنەوە،کۆمەڵگاتووشی
تەنگەژەی زیاتر دەبێت و بڕیارەکانیش قورستر دەبن.وەک ئەوەی لە نیشتیمانی ئێمەدا
ژیانمان لە یەک پاکێجدا کراوە بە ئیستایەکی فەرامۆش و ئایندەیەکی نادیار.
ململانێ
لە
کایە سیاسی،کارگێڕی، ئابووری و کۆمەڵایەتیەکاندا،کێشمەکێشی
نانیشتیمانی و نامرۆڤایەتیانەی باڵادەست
بوونە لە نێوان دوو کەس یان دوو لایەن یان زیاتر،کە بەرژەوەندی و ئامانجەکانیان دژ
بە یەکە،لە بری پێشخستن و پاراستنی بەرژەوەندیە گشتیەکان، هەر لایەنە دەیەوێت بە
زیادکردنی پاڵپشتی ڕەواو ناڕەوا، لە بازنەی چەواشەکاریەکاندا سالارێتی خۆی
بسەپێنت، هەر بۆیە بەردەوام لایەنە دژ بە یەکەکان لە بری یەکتر قبوڵکردن،بە ئاشکرا
و بە نەهێنی لە هەوڵی یەکتر سڕینەوەدان، هەر وەک ئەو ململانیە ناپێویستە نا
نیشتیمانیە سیاسی و سەربازیانەی،کە لە ساڵانی شەستەکان سەدەی بیستەوە،لە نیشتیمانی
ئێمەدا، لە شەڕی خوێناوی و ڕەوشی بە ناوئاشتی ناوخۆدابەردەوامی هەیە،ساڵانێکە لە
بازنەی ململانێی سەپاندنی سالارێتیەکانەوە ، شتێک نەماوە و نامێنێتەوە ناوی
پاراستنی بەرژەوەندی گشتی بێت.
مەرگەسات
مێژوی
کورد و ناوچەکە و جیهان پڕە لە ڕووداوی مەرگەسات،کە لە بەردەوامی شەڕەکان و
ڕووداوە تیرۆرستیەکانەوە،بە مەبەستی چینۆساید و قڕکردنی هاوڵاتیان ئەنجامدراون،وەک
کارەسات و مەرگەساتەکانی، ئەرمەنیەکان ١٩١٥،دەرسیم ١٩٣٦، جولەکە ١٩٣٩، هەڵەبچە و
ئەنفال ١٩٨٨،شەنگال٢٠١٤،ودەیان ڕووداوی کۆمەڵ کوژی و کاری تیرۆرستی و خیانەتی مرۆڤایەتی نیشتیمانی.
لە
دەرئەنجامی ئەو چەمکانەی سەرەوەدا، لەنائەخلاقێتی سیاسی و حكومەتدارینا مەدەنی و نانیشتیمانیدا،کە حیز بەكان و زۆرینەی کارەکتەرە سیاسیەکانی هەر بە ڕووكەش هەڵگری كۆمەڵێك
دروشم‌و چەمك‌و ناونیشانی گشتی بن، ئەوە بەردەوام ئاوێتەیەک لە ترس و توڕەیی و ناڕۆشنی
و نا ئارامی و نادادی،سەراپای ژیانی تاکەکاندادەگرێت،وەک ئەم
ژیانەسیاسی و سەربازی و مەدەنییەی ئێمە،کە
لە کۆی کایە کارگێڕی و ئابوری و کۆمەڵایەتیەکاندا،لە بەرداشی فاکتەرە دەرەکی وبەردەوامیڕەوشی
سەپاندنی سالارێتیە ناوخۆیەکانەوە، بەردەوام لە ئیستایەکی فەرامۆش و ئایندەیەکی
نادیاردا،لە ژیانێکی ناڕۆشن و نیشتیمانێکی گەندەڵستاندا،بازنەكانی نائوێدی و بیمتمانەی
فراوانتردەبنو لە ڕەوشەکانی مەمرەو
مەژیدا،ژیان دەگوزەرێنین.