کورد و چاوەڕوانیە هەڵەکانی لە ناتۆ !
6/17/2021 11:19:00 AM
عەلی شەریف
بەرایی :
ناتۆ ; ( North Atlantic Treaty Organization ) کورتکراوەکەی ( NATO ) ؛ رێکخراوی هاوپەیمانێتی باکوری ئەتڵەسی لەسەر پێشنیاری ئەمەریکا و بەشداری ۱۱ دەوڵەتی تر لەساڵی ۱۹٤۹ وەک دامەزراوەیەکی بەرگری بەکۆمەڵ پێکهێنرا بۆ رووبەروبونەوەی ئاڵنگاریەکان و خۆئامەدەکردنێکی پێش وەختە بۆئەودەرئەنجامانەی دوای کۆتایی هاتنی جەنگی دووەمی جیهانی ئەکەونەوە بەتایبەتی بۆ وەستاندن و دانانی سنورێک بۆ ئەو پێشهاتە فراوانخوازیەی یەکێتی سۆڤیەتی جاران و هەژمونی بیروباوەری سۆسیالیستی کە ئایدیۆلۆژیای فەرمی یەکێتی سۆڤیەت بوو ، کە بارەگاکەی لە برۆکسلی پایتەختی بەلجیکایە و ئێستا ژمارەی ئەندامانی هاوپەیمانێتی ناتۆ ۳٠ ئەندامە و ۳سێ لە ئەنامەکانی ( ئەمەریکا و بەریتانیا و فەرەنسا ) ئەندامی هەمیشەیی ئەنجومەنی ئاسایشی نێو دەوڵەتین و مافی ڤیتۆ یان هەیە ، ۲۱ وڵاتی تریش بەشدارن لە بەرنامەی لە پێناو ئاشتی و ۱٥ وڵاتی دیکەش پشتیوانیانن لە پلانی گفتوگۆی بونیاتنەرانەدا ، گرنگترین کارەکانی ناتۆ بریتیە لە دارشتنی بریارە سیاسیەکانی تایبەت بە هاوپەیمانیەتەکە و وەرگرتنی هەڵوێست و بریاری بەکۆمەڵ .
ناوەڕۆک ؛
سێ شەممەی رابروو رێکەوتی ۱٤ی حوزەیرانی ۲٠۲۱ کۆبونەوەی لوتکەی ناتۆ لە برۆکسل بە ئامادەبونی سەرۆکی وڵاتەکانی هاوپەیمانێتی ناتۆ ئەنجام درا کە ٥ پێنج بابەتی سەرەکی تیا خرایە بەر لێکۆڵینەوە و هەڵسەنگاندنەوە ئەوانیش ( گەشەکردن و بەرزبونەوەی ئاستی ئابوری و بازرگانی وڵاتی چین ، هەرەشەکانی روسیا و نزیک خستنەوەی سوپا لە سنوری ئۆکرانیا ، پەلامار و هەرەشە ئەلکترۆنیەکان ( قرصنە السیبرانی ) و قەڵاچۆکردنی تیرۆر و بابەتی پاراستنی ژینگە و هەرەش تێکدەری و وێرانکاریە تەکنەلۆژیەکان ) .
ئەمە ئەو بابەتە سەرەکی و گرنگانە بون کە ناتۆ جەختی لەسەر کردونەتەوە و وەک کێشە و پرسی بنەرەتی و گرنگ خرانە نێو نەخشەی کاری ۱٠ ساڵی ئایندەی ناتۆ وە ، ئەوبابەت و کێشە و خاڵە لاوەکی و بچوکانەی کە بونە ململانێ و جێگەی ناکۆکی نێوان هەندێ وڵاتی ئەندامی ناتۆ بۆ کۆبونەوەی ئاستی دووەم و وەزیرەکانی بەرگری و دەرەوە و وەزارەتە پەیوەندارەکان تر بەجێ هێڵراوە و تەنانەت لە پەراوێزی دیدارەکەشدا دانیشتن و کۆبونەوەی دووقۆڵیشی تیانەکراوە جگە لە چەند گفتوگۆو رستەگەلێکی تەشریفاتی چونکە ئەم کارانە دیپلۆماسی پرۆتۆکۆلین و زەحمەتە دەرفەت و هەل بۆ ئەو دانیشتن و کۆبونەوە دووقۆڵیانە برە خسێت .
لە مێژووی دامەزراندنی ناتۆ وە تائەمرۆ هەژمونی زاڵی ئەمەریکا بەسەر ئەو رێکخراوە دیارە و هەمیشە توانیویەتی دەنگی بەکۆمەڵی ئەو رێکخراوە بە پێی بەرژەوەندیە سیاسیە باڵاکانی خۆی بەکار بهێنێت و پێشنیارو پێشهات و بریارەکان بەشێوەیەک بن وەک ئەوەی خۆی و هاوپەیمانە نزیکەکانی ئەیانەوێت ، ئەم جارەش ئەمەریکا توانی لەم پێناوەدا دوو دەستکەوت بەدەست بهێنێ ؛
۱ـ دروستکردنی هەستێکی شەرەنگێزی لای ئەندامانی ناتۆ بەرامبەر بە چین و هەوڵدانی بۆ ئەوەی چین وەک دوژمنی ئایندە دژ بە بەرژەوەندیەکانیان وێنا بکەن .
۲ـ هاندانی وڵاتانی ئەندامی ناتۆ بۆ ئەوەی قەبارەی بودجەی تەرخانکراوی سەربازی زیاتر بکەن و پەرە بەتوانا سەربازیەکانیان بدەن.
( کەئەمەش هاندانێکە بۆئەوەی سنورێک بۆ دەستتێوەردانەکانی روسیا لە سنورەکانی ئەوروپای رۆژ هەڵات دابنێ .).
لەگەڵ ئەوەشا ئەمەریکا ۳سێ خاڵ بە گرنگ دائەنێ و جەختی لێکردۆتەوە و ئەوانیش ئەو ئەڵنگاریە تایبەتیانەن کە رووبەروی ئەمەریکا بونەتە و کێ برکێی جەمسەری لەگەڵا ئەکەن ئەوانیش ئابوری چین و هێرشەکانی روسیا و پەلامار و هەرەشە ئەلکترۆنیەکانن .
یەکەم /. ئابوری و کێشەی دەریاچەی باشوری چین :
أ ـ ئابوری و بازرگانی چین گەشەکردنێکی خێرا و قەبارەیەکی گەورە پێک ئەهێنێ لە ئاڵوگۆری بازرگانی و ئابوری گشتی .
چین لەم چەند ساڵانەی دواییدا پرۆژەی گەورەی رێرەوی فراوان و هەمەجۆری بازرگانی بەناوی گورژمە پرۆژەی رێرەوی ئاوریشمینی کە هەردوو بواری رێگەی وشکانی و ئاوی بەرفراوان لەخۆ ئەگرێ ئەخاتە بواری جێ بەجێکردنەوە کە ویستەگەکان زۆربەی زۆری وڵاتانی دنیا ئەگرێتەو ئەگەری ئەوە ئەدات بە چین کە بیکاتە تاکە وڵاتی زلهێزی بازرگانی و ئاڵوگۆری و ئابوری لە سەرتاسەر دنیادا چونکە لەساڵی ۲٠۱٦ چین ۱٤.۳٪ کۆی گشتی بازرگانی دنیا و ئەمەریکا ۲۲٪ کۆی بازرگانی گشتی پێک هێناوە ، بەڵام لەساڵی ۲٠۲٠ رێژەی چین بۆ ۱٦.۸٪ بەرز بۆتەوە لەکاتێکا رێژەی کۆی گشتی لە بازرگانی دنیادا هی ئەمەریکا بوە بە ۲۲.۳٪ ئەمە دەری ئەخات کە رێژەی گەشەی بازرگانی و ئاڵوگۆری چین چەند قاتی یەکەم زلهێزی دنیا زیاتر و خێراتر گەشە ئەکات هەر بۆیە چاوەروان ئەکرێت ئەگەر ئابوری چین بەم رێژەیەی ئەمڕۆ بەردەوام بێ لەگەشە کردن ئەوا لەساڵی ۲٠۲٤ ئەبێت بەگەورەتری دەوڵەتی خاوەن ئابوری لە جیهاندا .
ب ـ بەحری باشوری چین : ئەم بەحرە یا نیمچە دەریایە لە چەند کەنداو و دورگە و پانتاییەک لەئاو و دڕە کە مەرجانیە بەبەهاکان و لەم دوایەشدا دەرکەوتوە کە لەقوڵای بەحرەکەدا سەرچاوەیەکی گەورەی نەوت و غاز ی تیابێت ، پێک هاتوە و لەزووەوە چین تیایدا باڵادەست بوە .
ساڵانە ئاڵوگۆری بازرگانی بەنزیکەی ۳.۳۷ تریلێۆن دولاری ئەمەریکی بەو رێرەوە ئاویەدا تێپەر ئەبێت کە سێیەکی ئاڵوگۆری ئاوی هەمو دنیا پێک ئەهێنێت و لە ۸٠٪ سەرچاوەی وزە هاوردەکراوەکانی چین و ۳۹.٥٪ بازرگانی وڵاتی چین لەو رێرەرە ئاوەیەوە دێت و ئەروات ، بۆیە بەلای چینەوە ئەم بەحری باشورە گرنگی مێژوویی و جوگرافی و ئابوری و روحی هەیە و هەمیشە هەوڵ ئەدات جێگە و پێگەی خۆی بەهێزتر و چەسپاو تر بکات .
لەساڵی ۲٠۱۳ چین دوو دورگەی لەسەر دورگەکانی سبراتلی وباراسیل دروست کردو پێگەی خۆی لەسەر هەریەک لە دورگانی سوکاربو و شوڵ بەهێزتر و فراوانتر کردوە بۆیە ئەمە نارەزایەتیەکی گەورەی دەولی لێکەوتەو هەمو وڵاتانی سەر بەحری باشور ( تایوان ،فلیپین ، ڤێتنام ، مالیزیا ،برۆنای ، ئەندۆنیسیا و سنغافورە ) رەخنەی توندیان ئاراستەی چین کردو بە هەوڵێکی دوژمن کارانەیان دایە قەڵەم وهەریەک لەوڵاتانی ئەندامی ناتۆش وەک ئەمەریکا و بەریتانیا و فەرەنسا بە پێشێلکاری و زیادەرەویان داناو بە چینیان راگەیاندوە کە ئەم کارە ئازادی هاتۆچۆی بەحری و مافی ئازادانەی دەوڵەتان لەو سنورەدا پێشێل کراوە و ئەبێت دەستبەرداری ئەم هەوڵانەی بێت ، بەڵام تائستا ئەو کێشەیە وەک خۆی ماوە و هەردوو بەرە هێزو کۆمەکی سەربازی و کەشتی فرۆکە هەڵگر یان بردۆتە ناوچە ئاویەکان و ئەمەریکاش بۆ پاراستنی بەرژەوەندیەکانی لەئاسیاو هاوپەیمانەکانی لە دەریای هادی و هندی وبەحری باشور بەتایبەتی جگە لەوەی هێزێکی زۆری سەربازی ناردۆتە ئەو جێگایانە ،رۆژی سێ شەممە ۱٥ ی حوزەیرانی ۲٠۲۱ واتە رۆژێک دوای کۆبونەوەی لوتکەی ناتۆ کەشتی فرۆکە هەڵگری رۆناڵد ریغانی بەرەو ئاوەکانی بەحری باشور نارد ، شایانی باسە پێشتر و لە چوار چێوەی خۆئامادەکردن و گرتنە بەری رێوشوێنی توندی سەربازی دژی چین لە بەرواری ۱٤ی ئازاری ۲٠۲۱ وەزیری بەرگری کابینە تازەکەی ئیدارەی جۆ بایدن ( لوید أوستن ) سەردانی پایتەختی هەریەک لە وڵاتانی یابان و کۆریای باکور و هندستانی کردبوو.
دووەم / هێرش و هەرەشەکانی روسیا :
أ ـ هێرشە زەمینی و دەستتێوەردانەکانی روسیا ؛
روسیا لە دوای هەڵوەشانەوەی یەکێتی سۆڤیەت لە ۱۹۸۹ ەوە و جیابونەوە و سەربەخۆ بوونی چەندین دەوڵەت لە رۆژەهەڵاتی ئەورپا نەک هەر دابرانی سنوری بەڵکو هەمویان سیستەمێکی دیموکراسی و روئیایەکی کراوە و خۆیان لە سنور و داخراوی و شمولیەت قوتار کردو لە هاوپەیمانیە کۆن و هەڵتەکاوەکەی وارشۆی سۆڤیەت هاتنەدەرەو زۆربەشیان هانایان بۆ وڵاتانی رۆژئاوا بردو بون بەئەندام لە هاوپەیمانێتی ناتۆ .
روسیا زۆر هەوڵی دا رێگە لەو زنجیرە روخانە بگرێ و ئەورپایەکی یەکگرتوی هاوشیوەی ئێستاو گەورەبونی قەوارەی ناتۆی بەدوایا نەیات بەڵام هەوڵەکانی بێ سود بوو، یەکێک لەو دەوڵەتازە و ئەندامە نوێیەی ناتۆ ، کرواتیایە کە روسیا دورگەی قرمی لەساڵی ۲٠۱٤ بەهێزی سەربازی لە کرواتیا داگیرکردو جیاکردەوە ، لەوکاتەوە ئۆکرانیا ئەم کارەی روسیا بە پێشێل کردنی سەروەری خاکەکەی دادەنێت و دەوڵەتانیش سەرکۆنەی ئەم کارەی روسیایان کردوە .کەئەمە بەلای وڵاتانی ئەوروپاو ناتۆ وە بە هەڕەشە دائەنرێت وداوائەکەن بە ئاشتی و گفتوگۆ ئەو کێشە مێژووییە چارەسەر بکەن .
ب ـ کێشەی دەستتێوەردانەکانی روسیا لە هەریەک لە وڵاتانی ( سوریا ـ لیبیا ـ جەزائیر. ـ فەنزویلا و ) زۆرێک لە دەوڵەتانی تر و لەگەڵ هاوپەیمانێت ی کردن و پشتیوانی روسیا لەگەڵ نەیار و وڵاتە کێ برکێ کەرەکانی هاوپەیمانێتی ناتۆ و ئەمەریکا وەک چین و ئێران و چەندین میلیشیای تر ئەمە سەرجەمیان پێویستی بە چارەسەر و پیادەکردنی رێوشوێنی توند هەیە .
سێیەم / چەتەکانی بۆشایی
. ( شەری ئەلکترۆنی لە بۆ شایی دەرەوە )
شەری ئەلکترۆنی (Cyber Warfare )
ململانێیەکی مەیدانی نێو تۆرە ئەلکترۆنیەکانە ، کە خۆی لە هێرشی شێوە سیاسی ئەبینێتەوە بۆ سەر زانیاریەکان و سیستەماکانی کە هەڵئەستێ بە تێکدان و لەکارخستنی پێگە فەرمی ودەستکاری کردنی داتا و زانیاریە ئاماریە نهێنیەکان و تئکدانی سیستمە داراییەکان و لەکار خستن و راگرتنی. خزمەتگوزاریە گشتیەکان ودزینی زانیاری و زۆر کاری تر کە ئەگەری تێکدانی هەیە .بەگشتی ئەتوانین بڵێین کەشەری ئەلکترۆنی ئەو شەرەیە کە لە رێگەی هێرشە ئەلکترۆنیەکانەوە دەکرێتەشەر پێگە و تۆرە ئەلکترۆنیەکان بەمەبەستی تێکدانی ژێرخانی ئابوری و خزمەتگوزاریە بنچینەیی و ژیاریەکانی دەوڵەت .
یەكێ لەهێرشە ئەلکترونیە دیار و گەورەیە هێرشی ئیسرائیل بوو لەساڵی ۲٠۱٠ لەرێگەی باردنی ڤایرۆسی (stuxnet) بۆ نێو ئامێرەکانی تۆری ئینترنێتی کورە ئەتۆمیەکانی ئێران بو کە لەیەک ساتد ۱٠٠٠ هەزار ئامێری گرد مەرکەزی نەوەوی ئەو وڵاتەی خراب کرد کە کارەساتێکی گەورەبو بۆ ئێران ، وەلە لایەکی ترەوە ژەنەراڵ بوڵ ناکسۆن سەرۆکی سەرکردایەتی ئەلکترۆنی ئەمەریکا لە ئازاری ۲٠۲۱ وتویەتی : لە ساڵی ۲٠۲٠ دا لە میانی هەڵبژاردنەکانی ئەمەریکادا ۲٠ جار هەوڵدراوە هێرشی ئەلکترۆنیمان بکەنە سەر و یاری بەئەنجامەکانەوە بکەن .
ئەمە دوو نمونە بون لە نێو سەدان نمونەی تر کە وەک هێرشی ئەلکترۆنی لەلەیەن چەندین روڵەت و دەیان سەدان کەسەوە ئەنجام دراون و وەک شەرێکی تر و مەیدانەکانی تر جەنگ لە بۆشایدا ئەنجام ئەدرێ ، ئەگەرچی هەندێ دەوڵەت وەک بەریتانیا لە رێگەی دامەزراندنی کەتیبەیەک بەناوی ( کەتیبەی ۷۷ ) و ئیسرائیل بەناوی ( یەکەی ۸۲٠٠ ) و ئێران لە رێگەی سوپای ئەلکترۆنی ئێران (ICR ) کە سەر بە پاسەوانی شۆڕشی ئێرانە ، ئەیانەوێت (ئاسایشی بۆشایی ـ السیبرانی ) دابین بکەن و هێرش و پەلامارە ئەلکترۆنیەکان پوچەڵ بکەنەوە .
بەشێوەیەکی گشتی ئەمانەی سەرەوە ئەو خاڵە گرنگ و کێشە سەرەکیانە بون کە وڵاتانی ناتۆ بەگشتی و ئەمەریکا جەختیان لەسەر کردۆتەوە و خستویانەتە نێو خشتەی کاری هاوبەشی ۱٠ دە ساڵی ئایندەیانەوە
کەئەمە شێوە گشتی و جۆری ئیشکردنی ناتۆیە و کاری هاوبەش و بریاری هاوبەش و بەرگری بە کۆمەڵ و دروشمی یەک بۆ هەموان و هەموان لەپێناو یەک کار ئەکەن و وردەکاری و بابەتە کان ئاستەکانی خوارتر جێ بەجێی ئەکەن .
کۆتایی :
کورد چاوەرێی لا لێکردنەوە و سەرکۆنەی وڵاتی تورکیا بو دەرحەق بە ئاو لێگرتنەوەی تورکیا لە رۆژ ئاوا و کێشەی قەندیل و دار بڕینەوەی ناوچەی بادینان و دەستتێوەردانەکانی تورکیا ...
گەرچی ئەمانە بابەت و پرسی گرنگ و ژیاری خەڵک و کێشەیەکن کە تایبەتن بە گەلێکی مەزڵوم و چەوساوە و بەشێک لە پرسی ویژدانی و ئەخلاقی لەسەر ئەو وڵات و رێکخراو و دامەزراوە نێو دەوڵەتی و مرۆڤ دۆست و ژینگە پارێز و سیستمە دیموکراسیەکانی دنیا ، بەڵام ئەمانە نابنە هۆی ئەوەی کە ببن بە بەشێک لە ئەجێندە و بابەتی پرۆتۆکۆڵی نێو نەخشە رێگەی هاوپەیمانیەتێکی گەورە و خاوەن بەرنامە و ستراتیجی دیاریکراوی تایبەت بەخۆی ، بەڵام ئەگەر لە پەراوێزی دانیشتنە دوو قۆڵی و تایبەتەکانیشدا شتێک لەم جۆرە کێشە و گللەییانە لایەکی لێ بکرێتەوە یا باسێکی لەبارەوە بکرێ تەنها لە چوار چێوەی مجامەلە و نافەرمیدا ئەمێنێتەوە و شتێکی گەورەتری لێ چاوەران ناکرێ ، بۆیە ئەگەر ئێمە چاوەروانیەکی وامان لە بایدن و سەرکۆنە و گللەییەکی لەسەر رەفتاری سیاسەتی ئیدارەیی حوکمرانی تورکیا لە سەر کورد ئۆردوغان بکات ، روونادات و ئەوان دامودەزگا و دەوڵەتی دامەزراوەیین و سیاسەت ئەکەن و لەناو بازنەی کاورباری دەوڵەتدا و لەو ئاستەدا بابەت و رووداوەکان ئەورژێنن بەو پێەی کە دەڵەت تاکەبکەری پەیوەندیە نێو دەوڵەتیەکانە ، ئەگەر کێشەکە هەر سزاو گللەیی و سەنج راکێشانیش بێت ئەمەریکا خۆی هێشتا پرسی کڕینی موشەکی بەرگری s400
لەگەڵ تورکیا و مەسەلەی فرۆشتنی فرۆکەی F35 و دەیان کێشەی تریلەگەڵ تورکیا هەیە بۆیە ئەگەر ئەمەریکا سزایەکی تورکیاش بدات ئەوا ئەمەریکا بە پێی (قانونی کاتسا ) (KAATSA ) کە قانونی سزادانی دژەکانی ئەمەریکایە سزای ئەدات و وەک دەوڵەتێکی سەربەخۆ مامەڵەی لەگەڵ ئەکات بەڵام هێشتا ئەم قانونە بۆ هاوپەیمانەکەی نازانرێ چۆن و چەند کاریگەر ئەبێ .
لەکۆتایدا ناتۆ دامەزراوەیەکی بەرگری نێودەوڵەتیە و دەوڵەتی خاوەن سەوەری وسەربەخۆ نوێنەریان هەیە و گروپ و کیان و پێکهاتەی تری جیا لە دەوڵەت ناگرێتەوە و سنور و ئاست وپێگەی تایبەتی خۆی هەیە و گەورەترین و زەبەلاحترین دامەزراوەی سیاسی بەرگری و سەربازی ئابوری یەکگرتوی نێو دەوڵەتیە کە لە ساڵی ۱۹٤۹ دامەزارەوە و لەگەشە کردن و فراوانبونی بەردەوام دایە .