سۆشیال میدیا و تیرۆریزم: چیرۆکێکی بەردەوام
11/1/2025 2:38:00 PM
لاوک سەلاح
لە نوسینێکی دیکەدا، باسمان لە ئاستەکانی توندوتیژی و رەنگدانەوەیان لە کاری سۆشیال میدیادا کرد، وتمان تیرۆریزم لە بڵاوکردنەوەی ترسەوە دەست پێدەکات تا دەگاتە ئاستی تۆقاندن، بۆ ئەم کارەش تیرۆریزم پێویستی بە میدیایە بە گشتی و سۆشیال میدیا و تەکنەلۆجیای میدیا بەتایبەتی هەبوو بۆ ئەوەی "ئایدیۆلۆجیای تۆقاندن" بڵاوبکاتەوە. هەروەها، باسمان لەوە کرد کە بەئاگا یاخود بێ ئاگا، بەبوونی یان نەبوونی بەرژەوەندی سیاسی، میدیا هۆکاری بڵاوبوونەوە و پەخشکردنی تیرۆریزم بوو لە ٣٠ ساڵی رابردوودا. چەند نەوەیەک گەورەبوون وێنەکانی تۆقاندن و سەربڕین و سووتاندن و لەت لەت کردن و ئەشکەنجەدان.. هتد بە ئاسایی وەک کاری رۆژانەی مرۆڤ و میدیا وەردەگرن، بەمانایەکی دیکە، وەحشەتگەری بوو بە بەرجەستەیەکی شەرانگێزانەی ئاسایی، نەوەک هەر ئەوەندەش، بەڵکو بووە بەشێک لە کەسایەتی نەوەکان بۆ بڵاوبوونەوە و بەڕەواکردنی تاوانی تایفی و کۆمەڵایەتی، لە راستیدا، ئێستاکە تیرۆریزم ئاستی تایفی تێپەراندەوە بۆ ئاستی کوشتنی سیاسی، نەوەک ئەوەندەش، بەڵکو "رەفتاری تیرۆریزمی" پانتاییەکی فراوانی لە پەیوەندی نێوان هاورێ و دۆست و هاوکاران گردۆتەوە، چ قودرەتە، دوو کەس جیاوازی بکەوێتە نێوانیان یاخود نێوانیان تێک بچێت، هیچیان، هیچی تیا ناهێڵنەوە و یەکتر وێران دەکەن و یەکتر موشەک باران دەکەن!
ئەوەی جێ سەرنجە و کرۆکی باسی ئەم نوسینەیە، ئەوەیە کە بە رووخاندنی قەڵا سەرەکییەکانی تیرۆریزم و هاندانی کادیرەکانیان بۆ ئەوەی بێنە نێو پرۆسەی سیاسییەوە لە عێراق و سوریا و ئەفگانستان، ئەو پەیوەندییەی کە تیرۆریزم لە نێوان میدیای نوێ و گروپە تیرۆریستەکان هەیان بوو، ئەو کەلتوورە سیاسییەی کە لە نێوانیاندا هەبوو، بەکوشتنیان یاخود بەگەیشتن بە رێکەوتنی سیاسی لەگەڵ سەرانی تیرۆریزم کۆتای نەهات، بەڵکو رەفتارەکانی تۆقاندن وەک ترۆپکی بەکارهێنانی تیرۆریزم بەئاسانی پەڕیەوە نێو رەفتار و هەڵسەوکەتی ئەو پارتە سیاسیانەی کە گروپی ئیسلامەوی نەبوون، وەک پەتا ئەو پەیوەندییە لە نێوان سۆشیال میدیا و لایەنەکانی دیکە تەشەنەی کرد. بەداخەوە، میدیا بەگشتی و سۆشیال میدیا بەتایبەتی زۆر زوو بووە ئامرازی تیرۆریزم و لە رەوتێکی فراواندا بووە هۆکاری شێواندنی مێژوو و ئایین و چەمکەکانی مرۆڤدۆستی، دواجار ژینگەیەکی سیاسی ناجێگری خوڵقاند کە تیرۆریزم لەسەر هەموو ئاستەکانی دونیا و دەوڵەت رەنگبداتەوە و کەس سڵ لە لێکەوتە و دەرهاویشتەکانی تیرۆریزم ناکاتەوە، لەم ژینگە ناهەموار و ناسەقامگیری ئەمنی و سیاسی دا، میدیا، هەم قوربانی، هەم جەلاد بوو!
لە سەردەمی تیرۆریزمدا، کە هێشتا چیرۆکیکی بەردەوامە، جۆرێک لە رۆژنامەگەری هاتەکایەوە کە بە رۆژنامەگەری تۆقاندن و ترس ناسرا، ئەمەش بەهۆی فاکتەرێکی زۆر ئاسان ئەویش لەبەرئەوەی سۆشیال میدیا لە پانتاییەکی کراوە و کۆنترۆل نەکراودا کار دەکات و بە ئاسانی دەتوانێت ژەهری سیاسی و کۆمەڵایەتی و کەلتووری بڵاوبکاتەوە و تەنانەت ئایینیش چەواشە بکات و گەمە بە مێژووی سیاسی بکات و خوێن و رووداوەکانی مێژوو تێکەڵ بە ئێستا بکات، نەوەک هەر ئەوەندە، بەڵکو چیرۆکەکان بە چەواشەکارییەوە بۆ نەوەکانی ئاییندە بگێرێتەوە، هەر لە ملمڵانێی تایفی و نەتەوەیی تا دەگاتە ململانێی ئایدۆلۆجییە جیاوازەکان، لە راستیدا، "رۆژنامەگەری تۆقاندن" بووە ئامرازێک بۆ بەرگری کردن لە هەموو پێگەکان، بەداخەوە هەندێ لە میدیای نوێ بە نوێنەرایەتی رێکخراوە جیاوازەکانی، زۆر میکافیلیانە مامەڵەیان لەگەڵ دیاردە و ململانێ سیاسییەکان کرد. ئەمەش یەک راستیمان بۆ دەسەلمێنێت کە ئەو جۆرە میدیایە بێ خاوەنە و نەوەک هەر کار لەسەر پیادەکردنی بنەما سەرەتایی و سەرەکییەکانی میدیا ناکات، بەڵکو دەیانشێوێنێت و بە زەقی پێشێلیان دەکات، ئەم جۆرە کارانە هەرگیز ناچنە خانەی پرۆسەی بیناکردنی کۆڵەکەکانی حوکمڕانی باش.
ئێستا، ئایا سۆشیال میدیا دەتوانێت خۆی لەو کاریگەرییە قووتار بکات؟ بە تایبەتی کە سەرچاوەکانی دەرامەت و دارایی میدیا لە دەرەوەی بازنەی دەستەڵات لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا سنوردارە؟ چی بکرێت بۆ ئەوەی سۆشیال میدیا وەک ئەرکێکی ئەخلاقی نەبێتە سەکۆیەک بۆ بڵاوکردنەوەی تۆقاندن، ئایا سۆشیال میدیاکانی سەر بە پارتە سیاسییەکان دەتوانن کەسایەتی سەربەخۆی خۆیان بپارێزن؟ و بەرچاوروونیەکی سیاسی پیشەییانە بە پارتە سیاسییەکانیان بدەن؟ و لە دوا وێستگەدا ئەو تەوژمە سیاسییە پڕ لە توندوتیژییە رابگرن، لە بری ئەوەی ببنە داردەستی پارتە سیاسییەکانیان!
ئەم پرسیارانە بۆ؟ ئەم پرسیارانە بەشێکن لە رێکخستنەوەی پەیوەندی دەستەڵاتی سیاسی و کۆمەڵگە و یارمەتی بە خۆماڵی کردنی پرۆسەی حکومرانی دەدات لە پاش چەندان ساڵ لە حوکمی تۆتالیتاری لە وڵاتەکانی رۆژهەڵاتی ناوەراست. لە راستیدا، پیادەکردنی چەمکە نوێکانی دیموکراسی بە ساڵ و دوو ساڵ و بە نەوەیەک و دوو نەوە نابێت، پێشتر باسمان لەوەکردووە کە ئەم جۆرە ئامانج و بەرنامە سیاسییانە دەبێت بەشێک بن لە دەستپێشخەری پرۆسەی رێنیسانسی نێو کۆمەڵگە، بەو هیوایەی دوورمەودا کاریگەری ئەرێنی هەبێت. بە جۆرێکی دیکەش و لە ئاستێکی مەودا نزیکدا، پرۆژەی پێداجوونەوە بە یاسا و ئەرکی میدیا، هەموو لایەک بگرێتەوە و ببیتە بەشێک لە پرۆژەی رێکخستنەوەی فراوانی ئیدارەدانی زانیاری و پرۆسەی شەفافیەت، بەمانایەکی دیکە پاراستنی زانیاری دروست لە زانیاری درۆ. هیوادارم ئەم بیرۆکەیە وەک خۆی وەربگیرێت و دواتر لە واقیعدا بەخراپی بەکارنەیەت، بەوەی ببێتە بەهانە بۆ چەوت کردن و چەواشەکردنی زانیاری. مامەڵەی دروستی زانیاری لە دەوا وێستگەدا متمانەی سیاسی دەهێنێتە ئاراوە و دەیپارێزێت.
کاریگەریە خراپەکانی سۆشیال میدیا لەسەر دامەزراوەکانی کۆمەڵگە وەک خێزان، پەروەردە، ئایین،کارکردن و یاسا لە بەرگی تیرۆریزمدا و لە ژێر چەندان دروشمی سیاسی و ئایینی و کەلتووریدا زۆر دەمێنێتەوە، ئەگەر دەستبەجێ کار لەسەر لێکەوتەکانی نەکرێت، لە راستیدا، لە ئیستادا، بەهۆی قەیرانی داراییەوە، لە پاش پاشەکشەی رێکخراوە نیشتمانی و بیانییەکان کە کاریان لەسەر میدیا دەکرد، بۆشاییەکی گەورە هاتۆتە ئاراوە بۆ پڕکردنەوەی ئەو ئەرکانە. داواجار، ئەوە میدیایە بەگشتی و سۆشیال میدیایە بە تایبەتی کە تێگەیشتن و ئیدراکێکی دەستەجەمعی دەهێنێتە ئاراوە.
پوختەی قسە: ئەرکی ستراتیژی حکومەتی ئاییندە بایەخدانە بە کار و ئەرکی رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، حکومەت دەتوانێت ئەوەی بەخۆی ئەنجام نادرێت، بەو رێکخراوانەی بسپیرێت تاوەکو کاری جیدی لەسەر بکەن و ئەو بۆشاییە ستراتیژییە گرنگە پڕ بکەنەوە، ئەم پرۆژەیە هەم دەبێتە دەستکەوت بۆ حکومەت و هەم بۆ هاوڵاتیانیش و پەیامەکانی هەردوولا تێکەڵ بەیەک دەبن و پرۆژەی هاوبەشی لێ دێتە بەرهەم. حکومەت دەتوانێت ئاراستەیەکی نوێ لە نێو سۆشیال میدیادا بێنێتە کایەوە، دەتوانێت عورف و دابونەریت و کەلتوورێک و تەنانەت فیکرێکی دیکە بێنێتە ئاراوە بەرامبەر هەموو ئەو تەوژمە سیاسی و کۆمەڵایەتیانە بوەستێت کە بە ئەنقەست شیرازەی کۆمەڵگە تێک دەدەن. پێویستە پرۆژەکانی نێو پارتی سیاسی و ئەو رێکخراوە پیشەییانەی کە لەم چەند ساڵەی رابردوودا لەلایەن ئەمانەوە دامەزراون پشتگیری ئەم پرۆژەیە بکەن کە دواجار دەرێژێتە پرۆژەی ئاشتی و ئارامی کۆمەڵایەتی و کەلتووری و کۆمەڵگە لە شەرانگێزی دوور دەخاتەوە و کار لەسەر بەهاکانی مرۆڤدۆستی دەکات و هەر جیاوازییەکیش بێتە ئاراوە ئەو میکانیزمانە دەستنیشان دەکات کە یارمەتی پرۆسەی بەردەوامی دایالۆگی ئاشتییانەی نێو کۆمەڵگە دەدات.