ڕێگای ئاوریشمی نوێ و کاریگەری لەسەر جیهان و کوردستان
11/1/2025 2:19:00 PM
بەهەست بەهرۆز
سەرەتا وەکوو گەڕانەوەیەک بۆ ڕێگای ئاوریشمی کۆن دەگەڕێمەوە بۆ مێژووی ڕێگا بارزگانیەکە،
ڕێگای ئاوریشمی کۆن تۆڕێک بوو لە ڕێڕەوی بازرگانی کە چینی بە جیهانی دەریای ناوەڕاستەوە دەبەستەوە و ئاسانکاری بۆ ئاڵوگۆڕی کاڵا و بیرۆکە و کولتوورەکانی نێوان ناوچە جیاوازەکان دەکرد،ڕێگای ئاوریشم ئامرازێکی گرنگ بوو بۆ بڵاوبوونەوەی تەکنەلۆژیا و زانست و پراکتیزە کولتوورییەکان لە سەرانسەری ئۆراسیا و ڕۆڵی سەرەکی بوو لە داڕشتنی مێژووی ئەو ناوچانەی کە بەسەریدا تێدەپەڕی، چین بەشێکی سەرەکی بوو لەم تۆڕە بازرگانییە فراوانە، چونکە چین بەرهەمهێنەری سەرەکی ئاوریشم و پۆرسەلین و چا و کاڵا لوکسەکانی دیکە بوو کە لە ڕۆژئاوا زۆر بەدوایدا دەگەڕان، ڕێگای ئاوریشم وایکرد بازرگانانی چینی بتوانن ئەم کاڵایانە بازرگانی لەگەڵ بازرگانانی ئاسیای ناوەڕاست و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەوروپا بکەن، ئەمەش ڕێگەی بە ئاڵوگۆڕی بەرهەم و بیرۆکەکان ئەدا ، ئەم ڕێگایە بۆ بارزگانە چینییەکان سوودی زۆر زیاتر بوو لە بارزگانانی تر چوونکە بازرگانانی چینی دەیانتوانی دەستیان بە بازاڕی نوێ بگات و پەیوەندی بازرگانی قازانجدار لەگەڵ بازرگانانی بیانی دروست بکەن، ئەمەش گەشەسەندن و پارەی زیاتری بۆ چین دەگەڕاندەوە،هەروەها ئەم ڕێگایە کاریگەری زۆری لەسەر کلتووری نەتەوەکان هەبوو چونکە بازرگانان و گەشتیاران و زانایانی ناوچە جیاوازەکان کارلێکیان دەکرد و زانیاری و بیروباوەڕ و کلتووریان هاوبەش دەکرد،ئەم ئاڵوگۆڕە کولتوورییە کۆمەڵگاکانی بەدرێژایی ڕێگای ئاوریشم دەوڵەمەندتر کرد و بەشداری کرد لە گەشەسەندنی شارستانییەت.
ئەو ساڵانەی کە ڕێگای ئاوریشمی گەشەی کردووە جیاواز بوون، بەڵام لە سەردەمی شانشینی هان (٢٠٦ پێش زایین-٢٢٠ی زایینی) گەیشتە لوتکە و بەردەوام بوو لە بوون بە ڕێڕەوێکی بازرگانی گرنگ لە سەرانسەری شانشینی تانگ (٦١٨-٩٠٧ ز). دابەزینی ڕێگای ئاوریشم لە سەدەی پازدەهەمدا بە سەرهەڵدانی ڕێڕەوی بازرگانی دەریایی و پارچەبوونی ئیمپراتۆریەتەکانی ئاسیای ناوەڕاست دەستی پێکرد، کە بووە هۆی هەڵوەشاندنەوەی تۆڕی بازرگانی وشکانی و ڕێگای ئاوریشمی لاواز کرد.
ڕێگای ئاوریشمی نوێ کە بە دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا ناسراوە، ستراتیژییەکی گەورەی گەشەپێدانی جیهانییە کە لەلایەن حکومەتی چینەوە لە ساڵی ٢٠١٣ دەستیپێکردووە، ئامانجی بەرزکردنەوەی پەیوەندییە ناوچەییەکان و هاندانی هاوکارییە ئابوورییەکانی نێوان وڵاتان بەدرێژایی ڕێگاکانی ڕێگای ئاوریشمی کۆن،دەستپێشخەرییەکە لە دوو پێکهاتەی سەرەکی پێکدێت:
پشتێنی ئابووری ڕێگای ئاوریشم کە گرنگی بە پڕۆژەکانی ژێرخانی زەوی دەدات.
هەروەها ڕێگای ئاوریشمی دەریایی سەدەی بیست و یەکەم کە جەخت لەسەر ڕێڕەو و ژێرخانی دەریایی دەکاتەوە.
ڕێگای ئاوریشمی نوێ هەوڵدەدات ڕەوتی بازرگانی و وەبەرهێنان باشتر بکات، ئاڵوگۆڕی کولتووری بەرەوپێش ببات و پەیوەندی خەڵک بە خەڵک لە نێوان وڵاتانی بەشداربوودا بەرز بکاتەوە کە بریتییە لە دروستکردنی پڕۆژەی ژێرخانی جۆراوجۆر، وەک ڕێگاوبان، هێڵی ئاسن، بەندەر، بۆری و دامەزراوەی وزە، بۆ ئاسانکاری گواستنەوەی کاڵا و خزمەتگوزاری و سەرمایە لە سەرانسەری ئاسیا و ئەوروپا و ئەفریقا.
ڕێگای ئاوریشمی نوێ لە ڕێگەی هاوبەشی و هاوکاری نێوان چین و وڵاتانی دیکە و هەروەها ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و کۆمپانیا تایبەتەکانەوە کاردەکات، سوودی هاوبەش بۆ هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان دەگەیەنێت، بە گرنگیدان بە گەشەپێدانی بەردەوام، گەشەی ئابووری و یەکگرتنی ناوچەیی.
کاریگەری کوردستان لە ڕێگای ئاوریشمی نوێ،هەڵکەوتەی جوگرافیای کوردستان دەیخاتە پێگەیەکی ستراتیژی بەدرێژایی ڕێگاکانی ڕێگای ئاوریشم، ئەمەش وایکردووە ببێتە ناوەندێکی بازرگانی و پەیوەندی نێوان ئاسیا و ئەوروپا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست،بە بەشداریکردن لە دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگاوبان ، کوردستان دەتوانێت سوودمەند بێت لە باشترکردنی ژێرخانی گواستنەوە، لەوانە ڕێگاوبان، هێڵی ئاسن، و فڕۆکەخانەکان، کە دەبێتە هۆی بەرزکردنەوەی پەیوەندی و ئاسانکاری بۆ گواستنەوەی کاڵا و خەڵک لە سەرانسەری هەرێم و عراق
جگە لەوەش، ڕیگای ئاوریشمی دەتوانێت وەبەرهێنانی بیانی لە کەرتی وزەی کوردستاندا ڕابکێشێت، بەتایبەتی لە گەڕان و بەرهەمهێنانی نەوت و گاز و هەروەها پڕۆژەکانی وزەی نوێبووەوە. ئەمەش دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ هەمەچەشنکردنی ئابووری هەرێم و ڕەخساندنی هەلی کار و بەرزکردنەوەی گەشەی ئابووری،هەروەها بە هۆی پێگەی جوگرافی کوردستان دەتوانین سوود لێ ببینرێ بۆ سیاسەتی نێودەوڵەتی و کارکتەری سیاسی کورد زیاتر کاریگەری ئەبێت لە جیهانی دەرەوە چوونکە کوردستان دەتوانێت جیهان بە ئاسیا بگەیەنێت.