ميخائیل گۆرباتشۆڤ (١٩٣١ - ٢٠٢٢ )
8/31/2022 1:48:00 PM
عەلی شەریف
پیاوی گەورەی مێژوو.
خاوەنی سیاسەتی پیرسترۆیکا و گلاسنۆست (بنیاتنانەوە
و ئاشکراکاری ) لەتەمەنی ٩١ ساڵیدا و لە ٣١ی ئابی ٢٠٢٢ کۆچی دوایی کرد.
گورباتشۆف لەساڵی ١٩٨٥ ز هەڵبژێردرا بە سەرۆکی
حزبی شیوعی یەکێتی سۆڤیەتی جاران ، زۆر بەوردی پەی بەگەندەڵی و هەڵەو کەموکورتیەکانی
حکومەت و دەستتێوەردانەکانی لیژنەی مەرکەزی حزب برد بوو لە کاروباری ئیداری دەوڵەتدا.
گورباتشۆف هەستی بەدوارۆژی پڕ مەترسی و قەبارەی
گەندەڵی و بارودۆخی ستەمکاری و دەسەڵاتی گشتگیر و داخراوی وڵات و تارمایی دیکتاتۆریەتی
لە هەموو کەرتەکانی حکومەت و دامەزراوە بنچینەییەکانی دەوڵتدا ئەبینی و دەیزانی بەردەوامی
ئەم بارودۆخە یەکێتی سۆڤیەت بەرەو چ دوارۆژ و وێرانەیەکی ستراتیژی بێ وێنە دەبات،
بۆیە لەساڵی ١٩٨٦ جاڕی چاکسازیەکی ریشەیی و مێژوویی داو بەرنامەی بنیاتنانەوە و
چاکسازی ئابوری سۆڤیەت و ئاشکراکاری و شەفافیەت
و کرانەوەی دەوڵەتی بەرووی ئازادی و دیموکراسی و رای ئازاد دا کردەوە و دەروازەکانی
بەرووی جیهانگیری و لیبراڵیەتدا خستە سەرپش.
بنیاتنانەوەو شەفافیەت دوو گەورەترین و بەهەژمون
ترین چەمک بوون کە گورباتشۆف بۆ رێگرتن لە شەڕی ئەتۆمی و کۆتایهێنان بە شەڕی سارد
و ریزبەندی ناچاری دەوڵەتان لە ژێر سیستمی دوو جەمسەری رایگەیاند.
ئەم پلانە چاکسازیە مێژووییە چارەنوسسازەی
گورباتشۆف لای بەشێک لە خەڵکی سۆڤیەت بە خیانەت و لای وڵاتانی رۆژ ئاوا و ئەوروپی
بە دەستپێشخەریەکی گەورەی مرۆیی لە پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی دانراو
ستایش کرا بەوبۆنەشەوە لە لەساڵی ١٩٩٠ خەڵاتی نۆبڵی بۆ ئاشتی پێ بەخشرا.
لەو ئەنجامە گرنگانەی کە راستەوخۆ دوای راگەیاندنی پیرسترویکا و گلاسنۆست کەوتنەوە
دەکرێ ئاماژە بەم چەند خاڵە گرنگانە بکەین؛
١- روخانی دیواری
بەرلینی نێوان ئەڵمانیای رۆژ هەڵات و رۆژ ئاوا لە مانگی ١١ی ساڵی ١٩٨٩.
٢- لە رێکەوتی ٣
/١٠ / ١٩٩٠ جاڕی یەکگرتنەوەی فەرمی ئەڵمانیا درا.
٣- لە ٢٦ی کانونی
یەکەمی ساڵی ١٩٩١ پەرلەمانی باڵای یەکێتی سۆڤیەت جاڕی هەڵوەشاندنەوەی یەکێتی کۆمارەکانی
سۆڤیەتی راگەیاندن و بەمەش ١٥ دەوڵەتی سەربەخۆی تازەی لێکەوتەوە؛
کۆمارە سلاڤیەکان ( روسیا - بیلاروس - ئۆکرانیا
) ، کۆمارەکانی بەلتیق ( استوانیا - لیتوانیا - لاتڤیا )، کۆمارە تورکەکان (کازاخستان
- قیرغیزستان - تورکمانستان - ئوزبکستان - ئازربیجان ) ، کۆمارەکانی قەوقاز ( ئەرمینیا
- جۆرجیا ) لەگەڵ دوو دەوڵەتی تر ( تاجیکستان - رومانیا یا مۆڵدۆڤیا ).
٤- سیتسمی کۆنی
دوو جەمسەری کۆتایی پێهات و قۆناغێکی تری سیستمی نوێی تاک جەمسەری بە رابەرایەتی هەژموونی
سیاسەتی لیبراڵی ئازادی سەرمایەداری و کرانەوە و بازاڕی ئازاد هاتە ئاراوە و سەرەتای
قۆناغێکی نوێ لە پەویوەندی و ململانێی نێودەوڵەتی و کێ بڕکێی ئازادانە هاتە ئاراوە
کە بە سیستمی نوێی و بە جیهانگیری ناوەزەند کرا …. .
میخائیل گۆرباتشۆڤ خزمەتێکی بێ وێنەی مرۆیی پێشکەش
بەخەڵکی جیهان و بەلای ئەوەوە بیرکردنەوەی سیاسەتی نوێ ، پاراستنی ژیانی مرۆڤە و بەر
لەهەر شتێک و لەسەروی هەمووشەوە بیرکردنەوەی سیاسی نوێ لەسەر چەند مەبدەئێکی بنەڕەتی
بنات دەنرێ ئەویش ئەوەیە؛
١- شەڕی ئەتۆمی
ناکرێ بکرێتە ئامڕازێک بۆ گەیشتن بەئامانجە سیاسی و ئابوری و ئایدیۆلۆژیەکان.
٢- دامەزراندنی
ئاشتی و ئاسایشێکی سەرانسەری لەم سەردەمەدا مەبدەئێکی تری بیرکردنەوەی سیاسی نوێ یە.
٣- مەبدەئێکی تری
ئەو بیرکردنەوە و ئاسایشە سەرانسەری بریتیە لە ( داننان بەمافی گەلان و ئازادکردنی گەلان لە
هەڵبژاردنی رێگای پەرەسەندنی کۆمەڵایەتی و حوکمی سیاسی خۆیان بەشێوەیەکی ئارەزوو مەندانە).
٤- لەگەڵ رەچاو
کردنی بەرژەوەندی نەتەوایەتی و بەرژەوەندی وڵاتان و رێزگرتنی سەروەری نیشتیمانی و
جیاکرندەوەی لە فەرهەنگی تاقمێکی تیرۆر و مرۆڤکوژ لەو وڵاتانەی کە تێیدا دەسەڵات
دارە.
میخائیل گۆرباتشۆف ، یەکێکە لەو کەسایەتیە مێژووییە
گەورانەی کە قۆناغ و مێژوویەکی نوێی بۆ مرۆڤایەتی نوسیوە و گۆی زەوی لە شەڕێکی وێرانە
کە کەس تیا سەرکەوتوو نە ئەبوو ،پاراست.