شۆرش و شۆرشی پێچەوانە ؛
6/24/2022 10:45:00 AM
عەلی شەریف
چیرۆکە تراژیدیەکانی گەلان
.
بەشی دووەم ؛
ج ـ شۆرشی ١٩٥٢ی مصر و
شکستی ١٩٦٧
ـ لەشەستەکانی سەدەی رابردودا
شا فەیصەڵ عبدالعزیز ئەڵێ یارمەتی کوردەکانمان داوە بۆ لاواز کردنی عێراق !
ـ هەروەها شای ناوبراو
پێشنیار ئەکات ؛
کە زەبرێکی کتەپڕ لە میسر
بدرێ و عێراق و سوریاش سەرقاڵ بکرێن بە کێشە ناوخۆییەکانیانەوە وەک ئەوەی لە ١٩٦٧ دژی
میسر ئەنجام درا :
بەرایی شۆرشی سپی ئەفسەرە
ئازادیخوازەکان ؛
لە ٢٣ی تەموزی ١٩٥٢ بەسەرکردایەتی لیوا محمد نجیب ئەفسەرە ئازادیخوازەکانی
میسر کودێتایەکی چەکداری سپیان بەسەر عەرشی مەلیک فاروق دا کرد و لەدەسەڵات دوریان
خستەوە و لە ١٨ی حوزەیرانی ١٩٥٣ یەکەمین کۆماری میسری عەرەبیان بەسەرۆکایەتی محمد نجیب
راگەیاند . (١)
بەڵام دواتر بەهۆی بوونی
جیاوازی بیرکردنەوە و چۆنیەتی بەرێوەبردنی وڵات جمال عبدالناصر توانی لەساڵی ١٩٥٤ محمد نجیب لەدەسەڵات دوور بخاتەوە و شوێنی
بگرێتەوە .
ئەم کودێتایە سەربازیە
ئاڵوگۆری گەورەی لە بواری سیاسی و ئابوری و کۆمەڵاتیدا دروست کرد و گۆڕانی بنچینەیی
لەبواری پەوروەردە و خوێندنی باڵا وچاکسازی
کشتوکاڵ و پیشەسازیدا هێنایە ئاراوە ، کەدەکرێ بەکورتی تیشک بخەینە سەر هەندێ لەو دەستکەوتانە
بەتایبەتی ئەوانەی لەبواری سیاسی و ئابوریدا کە پەچەکرداری دەوڵەتانی سعودی و ئەردەنی
و ئیمپریالیستی بەریتانی وفەرەنسی واسرائیلی توندی لێکەوتەوە لەوانە ؛
١ـ هەڵوەشاندنەوەی
سیستمی پاشایەتی .
٢ـ پێکهێنانی
بزوتنەوەیەکی نەتەوەیی عەرەبیی بۆ کارکردن لەسەر پرۆسەی رزگارکردنی فەلەستین .
٣ـ خۆماڵی کردنی
قەناتی سوێس .
٤ـ کارکردن بۆ
یەکخستنی میسر و سوریا و گەورەکردنی ئەم یەکێتی و یەکگرتنە عەرەبیە بەجۆرێک کە هەموو
وڵاتانی عەرەبی هەر لە کەنداوەوە تا دەریا( وڵاتانی کەنداو تا مەغریبی عەرەبی ) بگرێتەوە
.
٥ـ خۆماڵیکردنی
بازرگانی و پیشەسازی و کۆتایی هێنان بە دەسەڵاتی سەرمایەداری لە کۆنترۆڵکردنی بوارەکانی
بەرەهەمهێنانە کشتوکاڵیەکان و پیشەسازیەکان .
٦- دروستکرنی
بەنداوی سەدی عالی ؛ ئەم بەنداوە گەورەترین پرۆژەی ئابوری بو لە شەستەکانی سەدەی رابردودا
جگە لەئەوەی هۆکارێکی گرنگی رێکخستنی ئاودێری بوو لەهەمان کاتیشا سەرچاوەیەکی گەورەی
وزەی کهرۆئاوی بوو .
٧ـ هەڵوەشاندنەوەی
جیاکاری چینایەتی .
٨ـ دەرکردنی یاسای
چاکسازی زەوی و زار و کشتوکاڵی و پرۆژەی ئاودێری گەورەی کشتوکاڵی.
٩ـ یارمەتی دانی
شۆرش و جوڵانەوە رزگاریخوازەکانی گەکانی ژێردەستەی داگیرکەر وەک (لیبیا ، جەزائیر
.فەلەستین و عێراق و یەمەن )
١٠ـ پەیرەوکردنی سیاسەتی بێ لایەنی و پێکهێنانی بەرەی (عدم الانحیاز)
. کەئە دوودڵی و مەترسی خستە ناو بەریتانی و فەرەنسی و لەکۆتایەکانیشیدا ئەمەریکیەکان
بەوەی کە کۆماری نوێی میسر بخزێتە ناو بەرەی سۆشیالیستی ( یەکێتی سۆڤیەت ) ەوە
.(٢)
بەریتانیا و فەرەنسا و اسرائیل چۆن بەگژ بەرنامەو نەخشەی ئەفسەرەئازادیخواز
و کۆماری میسردا چونەوە :
سەرەتایەکی مێژوویی ؛
ـ دوای کۆتایی هاتنی جەنگی یەکەمی جیهانی لە
١٩١٨ و سەرکەوتنی هاوپەیمانەکان ، لە ساڵی ١٩٢٤ خەلافەتی عوسمانی کە یەکێک بوو لە دەوڵەتە
دۆراوەکانی جەنگ ، هەرەسی پێهێنراو گەڕێنرایەوە ناو سنوری تورکیاو ئینگلیز جێگەی گرتەوە
.
(حەسەن بەنا و
٦ شەش کەسی تر لە سەربازگەیەکی کاری بەریتانی بەنهێنی لە ئازاری ساڵی ١٩٢٨ ئیخوان المسلمین
دادەمەزرێنن ، دواتر چەندین لقی تریان لە شارەکاندا دروست کرد ، ئیخوان المسلمین وەکو
یەکەمین رێکخراوی ئیسلامی سیاسی
دوای هەڵوەشانەوەی خەلافەتی
عوسمانی لە میسر دەستی بەکاری رێکخستن و بانگەشە و بانگەوازی ئیسلامی کرد بەتێکەڵاو
کردنی لەگەڵ هەستی نیشیمانی و نەتەوەیی دژی بوونی بێگانە و داگیرکەری ئینگلیز .(٣)
ئیخوان المسلمین لەگەڵ
هەردوو پارتی ( حزب الوفد الوطن العلمانی و حزبی شیوعی ) لەململانێ و وەک سێ هێزی سیاسی
ئەجێندا و ئایدیۆلۆژی جیاواز لە مەیدانی سیاسی ئەوسای میسردا لە کێ برکێ دابوون ، بەڵام
بەرنامەو ستراتیژی سیاسی حزبی وەفدی نیشتیمانی و شیوعیەکان لەدژایەتی کردنی دەسەڵاتی
پاشایەتی مەلیک فاروق و بەربەرەکانێی توندی ئینگلیزەکان لەیەکتر نزیک و تارادەیەکی
زۆر هاوتەریب بوون ، بۆیە ئەوەی زیاتر مەترسی بۆ سەر دەسەڵات و ئینگلیزەکان هەبوو زیاتر
هەژمونی نیشتیمانی و نەتەوەیی بەرەی حزبی وەفد بوو کە ئەو کات مستەفا النحاس سەرۆکی
حزب بوو .
سیاسەتی ئینگلیز (پەرتکە
و زاڵ بە ) ، تاکتیکێکی سیاسی بەکەڵک و سەرکەوتوبوە لە ناوچەکە ، ئینگلیز بە پێی پیلان
و بەرنامەیەکی وورد بەهاوکاری مەلیک فاروق کەوتنە دژایەتی کردنی بەهێزی حزبی وەفدی
نیشتیمانی ، هەر بۆیە هەستان بەهاوکاری و یارمەتی دانی ئیخوانەکانی میسر و ئاماژەیان بەوەکردوە کە ئیخوان المسلمین حزبێکی
بەرهەڵستکاری سودبەخشە لە پرۆسەی سیاسی وڵاتدا لە دژی حزبی وەفد و شیوعیەکاندا ئەبێ
بخرێتە گەڕ ، هەربەپێی راپۆرتێکی هەواڵگری بەریتانی لە ساڵی ١٩٤٢ دا هاتوە؛( میسر وای
ئەبینێ کە ئیخوان المسلمین سودبەخشن بۆ دەسەڵات و پێویستە بپارێزرێن ) .(٤)
لە شوباتی ساڵی ١٩٤٩ حەسەن
بەنا دامەزرێنەری ئیخوان المسلمین لەلایەن پۆلیسی نهێنی میسریەوە بە هاوکاری بەریتانیەکان
تیرۆر دەکرێت و بەریتانیەکان ئەم تیرۆرکردنە ئەدەنە پاڵ بەرەی سەعد زەغلول لە ناو پارتی
وەفدی نیشتیمانی کە ئەوسا جەمال عبدالناصر دیارترین کەسایەتی نیشتیمانی و نێو ریزەکانی
ئەفسەرە ئازادیخوازەکانی میسر بوو .
دوای تیرۆر کردنی حەسەن
بەنا دووەم کەسایەتی نێو ئیخوانەکان ( حسن اسماعیل الهضيبي) دیاریکرا وەک رابەری ئیخوانەکان
، لەساڵی ١٩٥٣ کەپرۆسەی چاکسازی کشتوکاڵ و هەندێ پرسی وەک پەروەردەو فێرکردن چوە بواری
جێبەجێ کردنەوە ،ئیخوانەکان دژی ئەو بەرنامە و ئاڵوگۆری و گۆرانانە وەستانەوە ، ئینگلیزەکان
ئەم دەرفەتە دەقۆزنەوە و سەردانی حەسەن هەزیمی رابەری تازەی ئیخوانەکان دەکەن و پەیمانی
یارمەتی و پشتگیریان پێدەدەن و سوپاس گوزاریان ئەبن سەبارەت بە هەڵوێستیان دەربارەی
وەستانەوەیان لەبەرامبەر هەنگاوەکانی تازەی حکومەتی میسر لە پرسی چاکسازی کشتوکاڵیدا
،
ئیخوانەکان جگە لەوەی دژی
پرۆسەی چاکسازی وەستانەوە لەگەڵ ئەوەشا دەزگایەکی رێکخراوەی نهێنی خۆیان لەناو سوپادا
دروست کردبوو بۆ لاواز کردن و بنکۆڵکردنی ئەوسوپایە کە کۆڵەکەیەکی بەهێزی حکومەت و
جوڵانەوەی ئازادیخوازو نیشتینانپەروەران بوو ، بۆیە لەساڵی ١٩٥٤ ئەم ململانێ و ناکۆکیە
زیاتر پەرە دەستێنێت و لە زانکۆی قاهیرە بەشێوەی پێکادان لەنێوان لایەنگرانی حکومەت
و ئیخوانەکان ئەتەقێتەوە و دەیان کەس بریندار ئەبێ و چەندین ئوتومبیلی سوپا ئەسوتێنرێ
، ئەم رووداوە پاڵ بە جەمال عبدالناسرەوە دەنێت کە ئەم رێکخراوە هەڵ وەشێنێتەوە و لیستێک
تۆمەت بۆ ئیخوانەکان پێک دەهێنێت کە لەناویاندا تۆمەتباریان دەکات بە وەی ئیخوانەکان
کۆبوونەوەی نهێنیان لەگەڵ بەریتانیەکان هەیە ، دوای ئەوەی ئیخوانەکان کەوتنە ژێر چاودێری
حکومەت و کاری سیاسیان لێ قەدەغەکرا ،ئیخوانەکان لە هەمان ساڵدا ١٩٥٤ لە کاتی وتاردانیدا
لە ئەسکەندەریە هێرشێکی تیرۆرستیانەی شکست خواردو ئەکەنە سەر جەمال عبدالناصر ، دوای
ئەوە زۆریان لێ ئەکوژرێ و ژمارەیەکی تریان لێ ئەگیرێ.(٥)
هەمو ئەو هەوڵ و پەلامار
و روداوانە بەنەخشە و پیلانی بەریتانیەکان ئەنجامدرا بە مەبەستی فشار خستەنە سەر جەمال
عبدالناصر و شکس پێهێنانی پرسی چاکسازی و بەرنامەکانی لە بیرۆکەی یەکێتیی عەرەبی و
دژایەتی اسرائیل و بەنیشتیمانی کردنی بەرهەمە کشتوکاڵی و پیشەسازیەکان .
ـ تێپەرین بەهێڵە سورەکاندا
؛
لەساڵی ١٩٦٢ کە شەری ناوخۆی
یەمەن سەری هەڵدا ، میسر هەزاران سەرباز و ئوتومبیلی جەنگی و ئالیاتی سەربازی بۆ پشتگیری
لە عەقید( عبداللە السلال ) سەرکردەی ئەفسەرە ئازادیخوازەکانی یەمەن دژی دەسەڵاتی ئیمامەی
محمد احمد حمدالدین کە لەلایەن پاشای سعودیە و بەریتانیەکان پشتیوانی دەکرا .
دوای سەرکەوتنی کودێتا
سەربازیەکەی یەمەن و راگەیاندنی کۆماری یەمەن پلەی سەربازی عبداللە السلال کە عەقیدەوە
بەرزکرایەوە بۆ مشیر و بوو بەیەکەم سەرۆککۆماری یەمەن .(٦)
ئەم کودێتا و هاوکاری و
یارمەتیە ئاشکرایەی دەوڵەتی میسر بوە جێگەی مشتومڕێکی زۆری خێزانی پاشایەتی سعودیە
و بەریتانیەکان و نێوەندی سیاسی ئەمەریکا کە ئەوکات جۆن کینیدی سەرۆک کۆماری ئەمەریکا و لەگەڵ دەستتێوەردانی
سەربازی نەبوو لەیەمەن بەڵام بەناچاری دانی نا بەحکومەتە تازەکەی عبداللە السلال !
سیستمی پاشایەتی سعودی
کودێتا سەربازیەکەی یەمەنی دراوسێی بەمەترسیەکی گەورە دەزانی بۆسەر وڵاتەکەی و لەهەمان
کاتیشا دەستێوەردان و هاوکاریە سەربازیەکانی میسر بۆ عەقید عبداللە السلال ئەوەندەی
تر نیگەرانیەکانی سعودیەی زیاتر کردبوو .
ئەم هەنگاوەی جەمال عبدالناصر
بەلای وڵاتانی رۆژئاواوە بەزاندنی هێڵی سوور بوو بەتایبەتی جەخت کردنەوەکانی لەوەی
( نەوتی عەرەب ئەبێ بۆ عەرەب بێت ) بە مەترسی دائەنرا بۆسەر سەرچاوە نەوتیەکانی دەوڵەتانی
رۆژئاوا و بەرژەوەندیە ئابوریەکانیان لەناوچەکەدا .(٧)
بۆیە بەریتانیەکان لە دەرفەتێک
دەگەڕان کە تۆڵەی خۆیان لە جوڵانەوەی جەمال عبدالناصر و ئەو پرۆسە چاکسازیە (سیاسی
و ئابوری و کۆمەڵایەتیە ) فرە رەهەندە بکەنەوە کە بوە هۆی لابردنی مەلیک فاروق و دواتر
خۆماڵی کردنی قەناتی سوێس و بەرهەمە کشتوکاڵی و پیشە سازی و بەتایبەتی بڕیاری چاکسازی
کشتوکاڵی کە زۆربەی سەرچاوە ئابوری و بەرهەمهێنەکانی بەریتانیەکانی لە میسردا گەمارۆدابوو
، بۆیە هاوکاری کردنی ئەفسەرەکانی یەمەن بۆ کودێتا کە ١٩٦٢ و ناردنی یارمەتیە زۆرە
سەربازیەکانی میسر بۆ شەڕی سەربەخۆی و بڕینی دەستی مەمالیک و وەکیلەکانیان لەیەمەن
،ئەو دەرفەتەی بۆ بەریتانیەکان و هاوپەیمانەکانی وەک فەرەنسی و اسرائیل و شانشینی سعودیە
رەخساند تا ئاشکراتر وخێراتر بکەونەخۆ بۆ شکست پێ هێنانی هەنگاوەکانی جەمال عبدالناصر
و بچوک کردنەوەی میسر لە ناوچەکە وسەرقاڵکردنی بەکێشە کانی خۆیەوە و نەتوانێ بیپرژێتە
سەر کێشەو خەمی وڵاتان و نەتەوەی عەرەب و بیرۆکەی یەکێتی و یەکخستنی وڵاتانی عەرەب
و دوور خستنەوەی لە بیرۆکە و ئەو قسەیەی کە ئەڵێ (نەوتی عەرەب بۆ عەرەب )…! (٨)
ـ تورکیاش یەکێکە لەوڵاتە دیارو خاوەن پێگە بەهێزەکانی
سەر دەریای سپی ناوەراست و لەهەمان کاتیشا دژی سیاسەت و هەنگاوەکانی جەمال عبدالناصر
و هەوڵەسیاسی و دەستێوەردانەکانی بوو لە یەمەن ، بۆیە لەزستانی ساڵی ١٩٦٤ لەسەر پێشنیاری
وەزیری دەرەوەی تورکیا پەیمانی ناتۆ کۆبۆنەوەیەک دەبەستێ بۆ گفتوگۆ کردن و قسەکردن
لەسەر (وەرەقەی کار ) ی تورکیا کە کۆمەڵێ پێشنیارو بۆچونە لەژێر ناونیشانی ( تصفیة
عبدالناصر ) ، و ئەو مەترسی و کێشانەی کە میسر بۆ وڵاتانی رۆژئاوا و ناوچەکەی دروست
کردوە لەو خاڵ و پێشنیارە گرنگانەش کە تورکیا چ وەک مەترسی و چ وەک پێشنیار ئاماژەی
پێ کردوە کە پەیمانی ناتۆ لەدژی جەمال عبدالناصر بیگرێتەبەر ئەمانە بوون ؛
١ـ کڕینی چەک
لە وڵاتانی ئەورپای رۆژ هەڵات لەلایەن میسرەوە .
٢ـ خۆماڵیکردنی
قەناتی سوێس .
٣ـ بەمیسرکردن
و خۆماڵیکردنی بەرهەم و پیشەسازیەکان و بەرژەوەندیەکانی بێگانە .
٤ـ راگەیاندنی
یەکێتی لەگەڵ سوریا .
٥ـ بونی رۆڵ و
کاریگەری میسر لەسەر شۆڕشی یەمەن .
٧ـ هاوکار و یارمەتیدانی
سەربازی لەڕێگەی بەحری سورەوە بۆ یەمەن کە ئەمە ئەبێتە هۆی کۆنترۆڵکردنی بەحری سور
و هەرەشە ئەبێ بۆسەر تەواوی بەرژەوەندیەکانی رۆژئاوا لە باشورەوە لە رێگەی گەروی باب
المندوب و لە باکورەوە لە رێگەی قەناتی سوێس .
٨ـ پێشنیار ئەکات
بۆ پەیمانی ناتۆ کە زەبرێکی بەهێز لە هێزەکانی میسر بوەشێنرێ بەجۆرێک کە یەمەن ببێتە
قەبرستانی ئەو هێزانە و میسر بچوک و لاواز بکرێ ، چونکە گەر تاساڵی ١٩٧٠ میسر بەو بارودۆخە بمێنێتەوە لەوانیە مەملەکەتی شانشینی سعودیە
نەمێنێ !.
ـ لە ٢١ی حوزەیرانی ساڵی
١٩٦٦ شا فەیصەڵ عبدالعزیز سەردانی ئەمەریکا دەکات و ماوەی نیو کاتژمێر لەگەڵ سەرۆکی
ئەمەریکا ( لیندۆن جۆنسۆن ) بەنهێنی و بەشداری وەرگێرێکی هەواڵگری ئەمەریکی کۆئەبێتەوە
و داوای لێ ئەکات کە هاوکاری مانەوە و پلانیان هەبێ بۆ دژایەتی کردنی جەمال عبدالناصر
، هەروەها ئەوەیان بۆ روون دەکاتەوە کە لای ئەوان ( کێشەی سعودیە اسرائیل نیە ،بەڵکو
مەترسی حەقیقی بزوتنەوەی نەتەوەیی عەرەبیە کە قاهرە نوێنەرایەتی دەکات ) .(٩)
ـ دوای ئەوە و لە بەرواری
٢٧ی ئەیلولی ١٩٦٦ شا فەیصەڵ عبدالعزیز نامەیەک بە کۆمەڵێ پێشنیارەوە بۆ رووبەروبونەوەی
جوڵانەوەی جەمال عبدالناصر ئاراستەی ولایەتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکا ئەکات کە دەقی ئەو
بەڵگەنامەیە لە کتێبی نوسەر (حمدان حمدان ) چاپی یەکەم ساڵی ١٩٩٥ بڵاوکراوەتەوە ئاماژە
بەو بەڵگە نامە فەرمیەی ئەنجومەنی وەزیرانی سعودیە کراوە کە لەلایەن شا فەیصەڵ عبدالعزیزەوە
نێردراوە بۆ سەرۆکی ئەمەریکا ( لیندۆن جۆنسۆن)…
ئەمەش دەقی ئەو بەڵگەنامە
پێشنیارکراوەیە کە لە ٢٧ی ئەیلولی ١٩٦٦ نێردراوە و لەبەر هەستیاری دەقە پێم باش بوو
هەر وەک خۆی و بێ وەرگێران بڵاوی بکەمەوە ؛
( فى كتاب (عقود
من الخيبات) للكاتب حمدان حمدان الطبعة الأولى 1995 الصادر عن دار بيسان فى الصفحات
من 489 ـ 491، نجد تلك (الرسالة/الوثيقة) والتى
أرسلها ؛( الملك فيصل بن
عبد العزيز)
إلى الرئيس الأمريكى ليندون جونسون (وهى وثيقة حملت تاريخ 27 ديسمبر
1966 الموافق 15 رمضان 1386، كما حملت رقم 342 من أرقام وثائق مجلس الوزراء السعودى)
وفيها يقول الملك العربى ما يلى:
من كل ما تقدم يا فخامة
الرئيس، ومما عرضناه بإيجاز يتبين لكم أن مصر هى العدو الأكبر لنا جميعا، وأن هذا العدو
إن ترك يحرض ويدعم الأعداء عسكريا وإعلاميا، فلن يأتى عام 1970 ـ كما قال الخبير فى
إدارتكم السيد كيرميت روزفلت ـ وعرشنا ومصالحنا فى الوجود
لذلك فأننى أبارك، ما سبق
للخبراء الأمريكان فى مملكتنا، أن اقترحوه، لأتقدم بالاقتراحات التـالية:
ـ أن تقوم أمريكا بدعم
إسرائيل بهجوم خاطف على مصر تستولى به على أهم الأماكن حيوية فى مصر، لتضطرها بذلك،
لا إلى سحب جيشها صاغرة من اليمن فقط، بل لإشغال مصر بإسرائيل عنا مدة طويلة لن يرفع
بعدها أى مصرى رأسه خلف القناة، ليحاول إعادة مطامع محمد على وعبد الناصر فى وحدة عربية
بذلك نعطى لأنفسنا مهلة
طويلة لتصفية أجساد المبادئ الهدامة، لا فى مملكتنا فحسب، بل وفى البلاد العربية ومنئ
ثم بعدها، لا مانع لدينا من إعطاء المعونات لمصر وشبيهاتها من الدول العربية إقتداء
بالقول (أرحموا شرير قوم ذل) وكذلك لاتقاء أصواتهم الكريهة فى الإعلام
ـ سوريا هى الثـانية التى
لا يجب ألا تسلم من هذا الهجوم، مع اقتطاع جزء من أراضيها، كيلا تتفرغ هى الأخرى فتندفع
لسد الفراغ بعد سقوط مصر.
ـ لا بد أيضا من الاستيلاء
على الضفة الغربية وقطاع غزة، كيلا يبقى للفلسطينيين أي مجال للتحرك، وحتى لا تستغلهم
أية دولة عربية بحجة تحرير فلسطين، وحينها ينقطع أمل الخارجين منهم بالعودة، كما يسهل
توطين الباقى فى الدول العربية
ـ نرى ضرورة تقوية الملا
مصطفى البرازانى شمال العراق، بغرض إقامة حكومة كردية مهمتها إشغال أى حكم فى بغداد
يريد أن ينادى بالوحدة العربية شمال مملكتنا فى أرض العراق سواء فى الحاضر أو المستقبل،
علما بأننا بدأنا منذ العام الماضى (1965) بإمداد البرازانى بالمال و السلاح من داخل
العراق، أو عن طريق تركيا و إيران.
يا فخامة الرئيس
إنكم ونحن متضامين جميعا
سنضمن لمصالحنا المشتركة و لمصيرنا المعلق، بتنفيذ هذه المقترحات أو عدم تنفيذها، دوام
البقاء أو عدمه , أخيرا أنتهز هذه الفرصة لأجدد الإعراب لفخامتكم عما أرجوه لكم من
عزة، و للولايات المتحدة من نصر وسؤدد ولمستقبل علاقتنا ببعض من نمو و ارتباط أوثق
و ازدهار.
المخلص: فيصل بن عبد العزيز
(ملك المملكة
العربية السعودية)
من قراءة تلك الوثيقة يمكننا
ملاحظة التالى:
الخطة التى يقترحها الملك
السعودى للعمل ضد الدول العربية تكاد تكون هى خطة الحرب الإسرائيلية فى يونيو 1967
زوال العرش السعودى عام
1970 إذا استمرت خطط جمال عبد الناصر واستمرت قواته فى اليمن، والجدير بالملاحظة أن
عبد الناصر هُزم عسكريًا عام 1967 م وتوفى عام ١٩٧٠ ) .(١٠)
جمال عبدالناصر لەسەر ئاستی
جەماوەری عەرەبی توانی سەرنجی خەڵک رابکێشێ و وەک پاڵەوانی ئەفسانەیی پرۆژەی نەتەوەیی
عروبە دەربکەوێت و هەوڵی دا لەسەر زەمینەی واقیع ئەم پرۆژەیە بەرجەستەبکات و بە راگەیاندنی
یەکێتی و یەکگرتنی لەگەڵ سوریا لەساڵی ١٩٥٨ بەشێکی لە وتە و بانگەشە نەتەوەییەکانی
جێ بەجێ بکات و بە پشتیوانیە ئاشکراو بەردەوامەکانی بۆ شۆرش و بزوتنەوە نەتەوەییەکانی
(لیبیا و جەزائیر و عێراق و یەمەن و فەلەستینیەکان ) لەلایەک و پەرەپێدانی پەیوەندی
سیاسی و دیپلۆماسیەکانی لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپای رۆژهەڵات و یەکێتی سۆڤیەتی جاران و
کڕینی چەک و پێداویستیەکانی تری سەربازی لە بلۆکی رۆژهەڵاتی ..مەترسی و هەرەشەی جدی
گەورە بون بۆ سەر بەرژەوەندیەکانی بەریتانیاو فەرەنسا و اسرائیل و ئەمەریکا لەناوچەکە
بەتایبەتی و رۆژهەڵاتی ناوەراست و کێشوەری ئەفەریقیا بەگشتی .(ئەمەریکا دوای تیرۆرکردنی
جۆن کینیدی لە ١٩٦٣ ) و لەسەردەمی لیندۆن جۆنسۆن دا سیاسەتی دەرەوەی گۆرانکاری بەسەرداهات
و بریاریدا بێتە ریزبەندی وڵاتانی ئاماژە پێدراو دژی پێگەو رۆڵی جەمال عبدالناصر لەناوچەکەدا
.(١١)
شایانی باسە کە ماشێنی
راگەیاندنی میسر هەڵڵایەکی گەورەی دژ بە داگیرکاری و بەتایبەتی اسرائیل رێکخست بوو
، بەجۆرێک رۆژانە دروشمی ( سنلقیهم في البحر ) دژی اسرائیلیەکان بەدەنگی پڕجوشوخرۆشی
( احمد سەعید ) خاوەن دەنگی دیار و جەماوەری گەورەی میسری لە ئیستگەی دەنگی گەلی میسری
تا رۆژانی پێش نەکسەی ٥ی حوزەیرانی ١٩٦٧ چەندین جار دووبارە دەکرایەوە کە رۆڵێکی گرنگی
هەبوو لە سازوئامادەکاری و هاندانی نەتەوەیی و جەماوەری لەدەوری زەعیم جەمال عبدالناصر
و پەیامە ئاگرینەکانی لە پشتیوانی و سەرخستنی شۆش دژی داگیر کەرە رۆژ ئاواییەکان و
نەهێشتنی اسرائیل لەسەر نەخشە ..!
جەمال عبدالناصر یەکێک
بوو لەوانەی کە دەیویست وەک سەرۆک ببێتە پاڵەوانی نەتەوەیی عەرەبی و وەک وڵات قاهیرە
بکاتە ناوەندی بڕیاری ستراتیژی سیاسەتی یەکێتی گەلانی عەرەب .
پەیوەندیەکانی لەگەڵ سەرۆک
وڵاتانی سوریا و عێراق و ئەردەن و باکوری وڵاتانی ئەفریقیای سەر دەریای سپی ناوەراستی
پڕ پترۆل و پێگەی ئاوی بەهێز ، لە پتەوبون
و فراون بون دابوو ،هاوشانی ئەوە پەیوەندیەکانی لەگەڵ یەکێتی سۆڤیەت و یۆغسلافیا لەبواری
چەک و کەلوپەلی هاوردەی سەربازی و دیپلۆماسیەوە هەنگاوی زۆر گەورەی پێشکەوتنی بەخۆوە
بینیبوو .
سەرجەم ئەم هەنگاو و ئاڵوگۆر
وجموجۆڵە هەمەلایەنەی جەمال عبدالناصر چ لە سەر ئاستی ناوخۆ و چ لەسەر ئاستی دەروە
هەر لەساڵی ١٩٥٤ تاوەکو سەرەتای حوزەیرانی
١٩٦٧ رەوشێکی مەترسی دار و کەشێکی هەستیاری سامناکی لەناوچەکەدا لێکەوتبۆوە بەجۆرێک
هەموو ئامادەکاریەکان وا دەخوێنرایەوە کە میسر و سوریاو عێراق و ئەردەن هێرشێکی کتوپڕ
و چاوەڕوان نەکراو بکەنە سەر سوپای اسرائیل و اسرائیل داگیری بکەن و وەک خۆیان بانگەشەیان
بۆ ئەکرد یەهودیەکان بخەنە بەحرەوە و ئەو دڕکە لە جەستەی عەرەبی دەربهێنن و کۆتایی
بە بەرژەوەندی و باڵادەستی ئاویی و وشکایی داگیرکەران لەناوچەکە بهێنن و نەوتی عەرەب
بۆ عەرەب بێت و کۆتایی بە نۆکەریی بێنن بۆ بێگانە لەناوچەکەدا ..!
بەڵام لەگەڵ هەموو ئەمانەشا
تائێستا بەڵگەیەک نیە کە جەخت لەوەبکاتەوە کە جەمال عبدالناصر گەیشتبێتە ئەو بڕیار
و ئەنجامەی کە دەبێت دەست پێشخەر بن لە هێرش کردن و لێدانی گورزی سەربازی لە اسرائیل
!
لە دەرئەنجامی ئەم رەوشە
هەستیار و بارودۆخە ئاڵۆزەی کە ناوچەکەی خسبوە باری پێکادان و هەرەشەی شەرەوە ، هێزە
ئاسمانیەکانی دەوڵەتی اسرائیل لە سێ بەکۆمەڵ هێرشی یەک لەدوای یەکدا کە لە کاتژمێر
٧.٤٥ سەرلەبەیانی رۆژی دووشەممە رێکەوتی ٥ی
حوزەیرانی ١٩٦٧ کردیەسەر فرۆکە خانە و سەکۆ موشەکیە بەرگریەکانی میسر و کە ٢٥ فرۆکەخانەیان
بۆردومان کرد و توانیان ٨٥٪ ی هێزی ئاسمانی میسر تێک بشکێنن .
لە هێرشی بۆسەر خاکی میسر
توانی دورگەی سینا داگیر بکات کە رووبەرەکەی ٦١٩٤٨ کیلۆمەتر دووجایە و هەروەها بەرزایەکانی
جۆلان کە رووبەرەکەی ١١٨٥ کم دوجا و لە ئەردەن کەناری رۆژئاوا بە قودسی رۆژهەڵاتیشەوە
کە رووبەرەکەی ٥٨٧٨ کم دوجایە داگیر بکات و لە فەلەستینیش کەرتی غەزە کە روبەرەکەی
٣٦٣ کم دووجایە داگیری بکات ، کەکۆی ئەو زەویەی کە لەماوەی شەڕی شەش رۆژەدا لە ( ٥
بۆ ١٠ی حوزەیرانی ١٩٦٧ ) داگیری کرد نزیکەی (٦٩٣٤٧ کم دووجا) بوو ، شایانی باسە اسرائیل
لەساڵی ١٩٤٨ دەوڵی لەسەر رووبەری (٢٠٧٠٠ کم
دووجا ) دامەزراند ، بەڵام ئێستا دوای ٥ی حوزەیران رووبەری وڵاتەکەی بوە بە زیاتر لە
١٠٠٠٠٠ ) سەد هەزار کم دووجا .
زیانەکانی سوپا و گەلی
عەرەب لەم شەرەدا یەکجار زۆربوە بەبەراورد بە زیانە گیانی و مادیەکانی سوپای عەرەب
بەتایبەتی میسر ئەوە جگە لە ئاوارەبونی ٣٠٠ سێ سەد هەزار عەرەبی فەلەستینی بۆ وڵاتانی
دەوروبەری .(١٢)
ئەم شکستە سەربازیە شکستێکی
گەورەی ئایدیۆلۆجی و کەسێتی بوو بۆ خودی جەمال عبدالناصر و حکومەت و جەنراڵە گەورە
دیارەکانی سوپا ، بۆیە جەمال عبدالناصر ئەم
شکستەی خستە سەرشانی خۆی و لە ئێوارەی رۆژی ٩ ی حوزەیرانی ١٩٦٧ لە وتارە راستەخۆ مێژوویەکەیدا
کە لە ئیستگەی تەلەفزێۆنەوە دوای چەند رستەیەکی سۆز ئامێزی خەڵک هەژێن هەواڵی دەست
لەکارکێشانەوەی خۆی لە پۆستەکەی و کاری سیاسی راگەیاند و وتی دەگەڕێمە ناو ریزەکانی
خەڵک و ئەرکی خۆم وەک هەر هاوڵاتیەکی تر جێ بەجێ ئەکەم .
ئەم چەند رستە و ئاماژەیە
لە وتارەکەی سەرۆک جەمال عبدالناصر نەک هەر بۆ جەماوەری میسر بەڵکو زۆربەی وڵاتانی
عەرەبی توشی شۆکێکی (صدمة) گەورە کرد
و راستەوخۆ دوای وتارەکەی سەرۆک جەماوەری لەهەموو لایەکەوە رژانە سەرشەقامەکان
و ئەو دەست لەکارکێشانەوەی سەرۆکیان رەت کردەوە و بەجۆرێک کە رەتکرانەوەیەکی گەلی بەرفراوانی
گەورەی بەدوای خۆیدا هێناو نیگەرانی ئەوەبوون نە وەکا ئەو شکستە سەربازیە ببێتە هۆی
شکستێکی سیاسی گشتگیر و ئیرادەی عەرەب بشکێنێ ،بۆیە ئەوە وای لە جمال عبد الناصر کرد کەبەبریارەکەیدا بچێتەوە
و پەیشیمان ببێتەوە ، بەڵام موشیر ( محمد عبدالحکیم
عامر ) جێگری سەرۆک کۆمار و وەزیری حەربی میسر لە ١٦ی حوزەیراندا لەسەرکارەکەی لادراو
خرایە ژێر چاودێریەوە تا لە رۆژی ١٣ / ١٢/
١٩٦٧ کۆتایی بەژیانی خۆی هێنا ،
شەڕی شەش رۆژە یا وەک عەرەب
ئەڵێ نەکسەی ١٩٦٧ جگە لەوەی ئاراستەی ميژووی رووداوەکانی گۆڕی و هاوکێشە و هاوسەنگی
هێزەکانی هەڵگەڕاندەوە لەناوچە ، لەگەڵ ئەوەشدا ئیرادەیەکی گەورە و ورەو هەستانەوەیەکی
بەهێزی بە اسرائیل و سوپا و بە تاکتیکی سەربازی و شارەزاییەکانی اسرائیل بەخشی و خەڵک
و سوپای اسرائیلی لە ناو گێژاو و دوودڵی و مەترسیە قوڵەکانی سەرژیانی هێنایە دەرەوە
و رزگاری بوو لەو ترسە گەورە وەهمەیەی کە وڵاتانی دراوسێ و سوپاو راگەیاندنەکانی میسر
بۆیان پێکهێنابوو ، لەبەرامبەردا وڵاتانی عەرەبی بەشداری شەڕ و بە تایبەتی بۆ میسر
و جمال عبدالناصر شکستێکی کەمەر شکێن و مێژوویەکە کە تائێستاش باجی ئەدرێت و نەتوانراوە
بگەڕێنەوە بۆ پێش ئەو مێژووە .(١٣)