ئەمەریکا بۆ تورکیا.. لاواندنەوە یا سزا !
7/4/2021 12:01:00 PM
عەلی شەریف
سەبارەت بە هەواڵی؛ ئەمەریکا تورکیا ئەخاتە نێولیستی ئەو وڵاتانەی کە مناڵچەکدار
ئەکەن.
سیاسەتی
دەرەوەی ئەمەریکا بەرئەنجامی هاوسەنگی هێزی نێوان هەردوو باڵی رکابەری ناو دامەزراوە
دەسەڵاتدارەکانی ئەمەریکان ، ئەو دوو باڵە تێروانین و بۆچونی جیاوازیان هەیە لە مەڕ کرۆکی ململانێ و کێبڕکێ نێو دەوڵەتیەکان کە کاریگەریان
هەیەبۆ سەر بەرژەوەندیەکانی ئەمەریکا یا هاوپەیمانەکانیان و لەهەمان کاتیشا بۆچون
و رەفتاری جیاوازیان هەیە سەبارەت بە چارەسەری ئەو كێشە و ناکۆکیە نێودەوڵەتیانەش
، ئەو دوو ئاراستەیە یا باڵە بریتین لە باڵی (الاحتوا‌و) و (القوە). کەزۆر جار لای
خۆمان بە باڵی کۆتر و هەڵۆ ناو ئەبرێن .
یەکەم
/ باڵی (اڵاحتوا‌و)؛
واتە
ئەو بۆچون و ئاراستەیەیە کە لەگەڵ پەیرەوکردنی سیاسەتی بەسەر راگەیشتن و چارەسەری دیپلۆماسی و گرتنەبەری رێگەی گفتوگۆ و
لێکترگەیشتنی هێمنایە سەبارەت بە ناکۆکیە نێودەوڵەتیەکان و بەکارهێنانی توندوتیژی
سەربازی دواین بژاردەیە لای ئەو ئاراستەیە ،کەئەکرێ ئیدارەی سەردەمی سەرۆک ئۆباما وەک نمونەی دیاری
ئەو باڵە بهێنینەوە .
دووەم
/ باڵی هێز (القوە )؛
ئەم
باڵە لە تێروانینی بەکار هێنانی توندو تیژی و هێزەوە بۆ کرۆکی ناکۆکیە نێودەوڵەتیەکان
ئەروانێ و پێیان وایە ئەبێ دوژمنەکانی ئەمەریکا یا هاوپەیمانەکانیان کە ئەبن بەسەرچاوەی
هەرەشە ئەبێ لە رێگەی شەری سەربازی یا هێزەوە تەخت بکرێن و تێکوپێک بشکێنرێن
ئەو
دوو باڵە ،لە راستیدا هەردووکیان رەنگدانەوەی ئەو کێبرکێ ناوخۆیەی ناو دامەزراوەکانی
حکومەتی ئەمەریکان کە ( کۆشکی
سپی ، کۆنگریس بەهەرودوو نوێنەرایەتیەکانیەوە ، پنتاگۆن ، CIA ) ئەگرێتەوە.
پەیوەندی
تورکیا بە میلیشیای (تیپی سوڵتان موراد) ەوە ؛
تیپی
سوڵتان موراد لە کۆمەڵێ گروپی چەکداری نەتەوەپەرستی ئیسلامی نەژاد تورک لە سوریا وەک
گروپی چەکداری ( لیوای محمد فاتح و لیوای شەهید زەکی و کۆمەڵێ چەکداری تر ) پێکهێنرا
لە ساڵی ۲٠۱۳ لە سەردەستی دەزگای هەوڵگری تورکیا کە لەئەنجامی شەری ناوخۆی سوریا دەرکەوتبون ،
تورکیا بەمەبەستی دامەزراندنی میلیشیایەکی بەهێزو یەکگرتوو کەهەموو گروپە چەکدارە
تورکمانەکان لەخۆبگرێت ئەم تیپەی لە شاری حەلەب و ناوچەکانی دەوروبەری دروست کرد،
بۆ بەدیهێنانی ئامانجەکانی خۆی لەبەر ئەوە راهێنان و پڕچەک کردنی ئەو پێکهاتە نوێیەی
دایەدەست تورکەکان
و
بۆهەر چەکدارێک بری ۱٥٠ دۆلاری ئەمەریکی
مانگانە بۆ بڕینەوە ، وەلەماوەیەکی کەمدا وەک میلیشایەکی بەرهەڵستکاری بەهێزو پرچەکی
تایبەت بە تورکمانەکان لەسەر زەمینی واقیعدا دەرکەوت .
لە
ئازاری ۲٠۱۸ میلیشیاکانی تیپی سوڵتان موراد شان بەشانی
سوپای تورکیا هێرشیان کردە سەر شاری دێرینی عفرین و داگیریان کرد ، لەماوەی چەند رۆژێکدا
ئەو شارە وێران و کاولکرا و دوکان وبازاڕ و سەرجەم ماڵ و موڵکی خەڵک کەوتە دەست میلیشیا
و سوپای تورکیا و هەرچی بەردەستیان کەوت بردیان و دزیان ، سەرباری ئەوەش بەپێی ئاماری رێکخراوی مافی مرۆڤی
سوری و راپۆرتەکانی سکای نیوزی عەرەبی و بی بی سی عەرەبی ، ئەم میلیشیایەی سەر بەتورکیا
و سوپای تورک ئەم کارە دژە مرۆیی و دڕندانەیان لەناو شاری عفرین و دەوروبەری ئەنجام
داوە کە ئەمانەن ؛
۱ـ چارەنوسی ۹٥٠
هاوڵاتی کورد تاێستا دیار نیە
۲ـ نزیکەی ۳٠٠ هاوڵاتی تریان گرتوە و بۆ بەردانیان
داوای پارەیەکی زۆر ئەکەن کە بڕی ئازادکردنی هەندێکیان بە ٤٠ چل هەزار دۆلار دیاری
کردوە .
۳ـ لە کاتی هێرش و پەلاماری سەر عفرین ۳٤٠ هاوڵاتی شەهید و ٦٥٠ ی تر بریندار
کراوە .
٤ـ
زیاتر لە ۲٥٠ هەزار کەس ئاوارە بوە و دەیان هەزار
هاوڵاتی تری کورد دەرکراوە لەسەر ماڵوموڵکی
خۆی ،
٥ـ نزیکەی ۲۷٠ هەزار کەسی لە هۆزە تورکمان و خاوخێزانی میلیشیاکانی تیپی سوڵگان
موراد و تورکمانی ناوچەکە بردۆتە سەر ماڵوموڵکی داگیرکراوی کوردەکانی عفرین ، کەبە
پێی زانیاریەکان کاری زۆری کردۆتە سەر باری دیمۆگرافی شارەکە و رێژەی کورد لە عفرین
دا لە رێژەی ۹۸٪ دا بەزیوە بۆ رێژەی ۳۸٪ .
٦ـ
نزیکەی ٥٠٠ هکتار زەوی کشتوکاڵی لە خەڵک داگیرکردوە ،لەگەڵ داگیرکردنی ۱٠٠
هکتار زەوی کشتوکاڵی تر بەناوی رێگەوبان و سەربازگەوە .
۷ـ زیاتر لە ۳ سێ ملێۆن دار زەیتون و داری بەردار
و سروشتی و خۆرسکی لەناوچەکە بڕیوەتەوە کە تەمەنی بەشێکی زۆری ئەو دارانە لە نێوان
( ۳٠٠ بۆ ٤٠٠ ) ساڵدایە.
۸ـ دزین و بردنی سەدان پارچە ئاسەواری
کۆن و مێژوویی و شارستانی ناوچەکە .
۹ـ تێکدان و شوێندن و خاپورکردنی دەیان
شوێنەواری مێژووی و پاشماوەی شارستانیەتی کۆن و هەڵکۆڵین و بنکۆڵکردنی چەندین گردو تەپۆلکەی ئاسەواری و مێژووی
و دەرهێنان و دزینی دەیان پارچە ئاسەواری کۆن .
ئەم
کردەوە درندانەیەی کە بەرامبەر خەڵک و شاری عفرین ئەنجامدراوە بە پێی بنەمای تاوانەکانی
دادگای دادی نێودەوڵەتی / مادەی ٦ تایبەت
بە كوشتنی بەکۆمەڵ و مادەی ٦ /ج تایبەت بە خراپکردنی گوزەران و تێکدانی ژیان و دەردەسەری
، هەروەها برگەی ۷ کەتایبەتە بە ئەو تاوانانەی دژی مرۆڤایەتی ئەنجام ئەدرێن ،وەک کوشتنی بەئەنقەست
، زیندانیکردن ، لێدان . اغتصاب .
ئەمە
جگە لە تاوانی ژینگەیی و پاکتاوی نەژادی وهەمو ئەو پێشێلکاریانەی تر کە پێچەوانەی
مافەکانی مرۆڤ ئەنجام دراون ، کە سەرجەم بنەماکانی تاوانە نێودەوڵەتیەکانیان تێدایە و ئەو تاوانانەی کەدەرحەق
بە خەڵک و عفرین کراوە هەموی تاوانی نێودەوڵەتین بە پێی بنەمای تاوانە نێو دەوڵەتیەکان ..
تیپی
میلیشیاکانی سوڵتان موراد بە رێنمایی و فەرمانی تورک هەمیشە وەک کۆمەڵێ چەتەی چەکداری
دڵبەقینی نەژاد پەرستی توندرەوی تورک رەفتاریان لەگەڵ خەڵک کردوە و بەردەوام سەرچاوەی
ترس و ئازار و دەربەدەری دانیشتوانە کوردەکان بون .
جگەلەمانەش
تورکیا لەم وڵاتانە بەکاری هێناون ؛
۱ـ کاتێ شەری
ناوخۆ لە لیبیا لەدوای روخانی قەزافی ۲٠۱۱ بەدواوە هەڵگیرسا دەوڵەتی تورک هانی ئەم میلیشیایەی داو بڕی ۲٠٠٠
دوو هەزار دۆلار ئەدا بەهەر چەکدارێک کە
بچێ بۆ لیبیا و شانبەشانی سوپای حکومەتی رزگاری لیبیا کە ئیخوان موسلمینەکان سەرکردایەتی
ئەکەن دژی هێزەکانی خەلیفە حەفتەر بجەنگن ، کە بونەتە مایەی ئاڵۆزی و پەشێوی زیاتر
و رەفتاری نابەجێ و دزی و تاڵانی زۆر و نیگەرانی خەڵکی رەسەنی لیبیا.
۲ـ لەهامان کاتدا تورکیا دەستی وەرداوەتە کاروباری ناوخۆی تونس و هەرەشە لە لایەنگران
و سەرکردە و کادرە چالاکەکانی خەڵکی تونس و نییشتمان پەروەر و هێزە لیبراڵ و پێشکەوتنخوازە
نەیارەکانی راشد الغنوشی سەرکردەی ئیخوانەکانی تونس ئەکات و هاوکاری و یارمەتی هەواڵگری
و ئیستخباراتیان پێشکەش کردوە و هەوڵی زۆری داوە کە بەشێک لە میلیشیای سوڵتان مراد
بباتە ناو تونس بەڵام تاێستا سەرکەوتوو نەبوە، رۆژانەش خەڵک لە خۆپشاندانەکاندا دژی
دەستێوەردان و پشتیوانەکانی بۆ ئیخوان مسملنەکان و راشد الغنوشی هوتاف و دروشم دژی
تورکیا بەرز ئەکەنەوە و بەتوندی تورکیا رسوا ئەکەن .
۳ـ کە شەری نێوان ئازربایجان و ئەرمینیا لە ۷ی
ئەیلولی ۲٠۲٠
روویدا تورکیا نزیکەی ۳٠٠٠ سێ هەزار
چەکداری لە هێزەکانی سوڵتان موراد ناردبۆ ئازربایجان بۆ پشتیوانی سوپای ئازربایجان
و شەرکردن لەدژی ئەرمینیا کە لە ئەنجامدا ٥ شاری گەورە و ٤ شارۆچکەی تر و ۲۸٦
گوند کەوتەژێردەستی هێزەکانی سوپای ئازربایجان و داگیریان. کرد ئەو سەرکەوتنەش بەهۆی
هاوکاری و یارمەتی مەیدانی و راستەوخۆی تورکیاوبەشێکی چەتەکانی سوڵتان مورادەوە
بوو ، کە به هۆی ئەو بەشداریکردنەیانەوە
نزیکەی ۲۳٠
چەکداریان لێکوژراوە و لاشەی ۱۸۳ لەو کوژراوانەیان هێناوەتەوە حەلەب و لەوێ نێژراون .
ئەمەبەشێکە
لەو تاوانانەی کە میلیشیاکانی سوڵتان موراد بە هاوکاری و پشتگیری دەزگا هەواڵگری و
ئیستخباراتیەکان و سوپای تورکیا ئەنجام دراون و سەرجەمیان تاوان و کاری نارەواو دژە
مرۆیی و بەشێکیشیان ئەچنە خانەی تاوانکاریە قورسە نێو دەوڵەتیەکان و پێچەوانەی یاسا
و عورفە نێودەوڵەتی و ئەخلاقیەکانەوەیە کە بەبەر چاوی دنیا و بەئاشکرا ئەنجام
دراون و بەردەومیشیان هەیە ، کەئەم تاوانانە نەک هەر بنەمای تاوانی نێودەوڵەتیان هەیە
بەڵکو پانتایی و
رەهە
ندی نێودەوڵەتیشیان هەیە .
ئەوەی
جێگەی نیگەرانی و هەڵوەستە لەسەر کردنە ئەو بێ دەنگی و کپبون وخنکانە ویژدان هەژێنەیە
کە بەرێژایی ئەو ماوەیە لە دەستتێوەردان و هێرش وپەلامار و کوشتن و تاڵانوبرۆیە هەمە
جۆرەی سوپای تورک و میلیشیاکەی سوڵتان موراد کە ژیانی هەزاران و چەندین شاروشارۆچکە
و سەدان دێهاتیان کاول کردو ژیانی شارستانی و ئارامی و ئاشتی و ئاسایشیان لە هەزارانی
تر تێکداوە نەک هەر لە کوردستان بەڵکو تاوانیان لە لیبیا و وئەرمینیاش ئەنجامداوە
لەگەڵ هەمو ئەو تاوانە گەورە و دڕندانە کەچی تەنها بە رستەیەکی بێ ئەرزش و پلەبەندیەک
بەوەی تورکیا لەلایەن وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا ناوی خراوەتە ناو لیستی ئەو وڵاتانەی
کە مناڵ چەکدار ئەکەن ، پەردە بەسەر هەمو ئەو تاوانەگەورانە دراو پەراوێز خران .
ئاخر
ئەمە لەکوێی ئەو هەمو پێشێلکاری و کاولکاری و کوشتن و بڕین و دەستێوەردان و پێشێلکاریە
مرۆیی و تاوانە گەورە و نێودەوڵەتیانەدایە کە تورکیا و میلیشیا چەکدارەکان
ی
سوڵگان مورادی تورک نەژادی گەورە داردەستی تورکیا بەرامبەر گەلی کورد ئەنجامی ئەدەن
،ئەم هەڵوێستە شەرم ئامێز و سیاسیە لاوازە لە واقیعدا هیچ گرنگیەکی نیە و ئەو کارە
لەسزادانی ئەمەریکادا دوو کۆت و پێوەندی هەیە ئەویش ( هاوکاریە ئەمنیەکان رائەگرێت
و هەندێ کەلوپەلی سەربازی بەتورکیا نافرۆشێ ) !
شایانی باسە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمەریکا
لە ساڵرۆژی کارەساتی کۆمەڵکوژی ئەرمەنەکان کەلە ۱۹۱٥
لەلایەن تورکیاوە کۆمەڵکوژ کران ، لە ۲٤ی
نیسانی ۲٠۲۱ دا ئەو کارەساتەی بە کردەی کۆمەڵکوژی ناساند ،کە بەپێی زانیاریەکان پێش دەرکردنی ئەم
بریارە جۆ بایدن بەتەلەفۆن ئەردۆغانی ئاگادارکردۆتەوە ، ئەو بریارەی ۱ی
تەموزی ۲٠۲۱ سەبارەت بەتورکیاو تێوەگلانی لە چەکدارکردنی مناڵان لەوانە کارگەری مەعنەویان هەبێت
بەڵام لە راستیدا دوو بریارن زیاتر شێوە رەمزین و لە چوارچێوەی سیاسەتی (اڵاحتوا‌و)
دایە کە هەم لەناڵ ئەداو هەم لەبزماریش و زیاتر لەلاوەندنەوەی تورکیا ئەچێت نەک
سزا و هەڵوێستێکی توند و جدی ،کە لەناوەڕۆکدا زیاتر بە ئامانجی فشار و بیرخستنەوەی
تورکیا لە دەرئەنجامی سوربوونی لەسەر کرینی رۆکیتی بەرگری S400 روسی
کەبەلای ئەمەریکاوە ئەمە پەیوەندی بەئاسایشی نیشتیمانی ئەمەریکاوە هەیە و لەهەمان
کاتیشا لەوانەیە ببێتە هۆی دزە کردن بۆ ناو زانیاری ونهێنی تەکنۆلۆجی فرۆکەی جۆری F35 ئەمەریکی بێت
لەتورکیادا ، هەروەها ئاوەڵاکردنی دەروازەیەکە بەرووی هێنانی هێزە سەربازیەکانی بروسیا بۆ تورکیا کەبەلای ئەمەریکاوە ئەم پرسانە
گرنگی گەورە و بواری دوورمەدایان هەیە و مایەی سازش کردن و چاوپۆشی کردنن نین !
کۆی
ئەم پرس و روونکردنەوانە رووی راستەقینەی سیاسەتی دەەوەی ئەمەریکا دەرئەخات کە جەخت کردنەوەیە لە پراکتیزەکردنی سیاسەتی نەرم
و بەسەر راگەشتن و لێک گەیشتن و ئارامگرتن و چارەسەری دیپلۆماسی ، کە دەرکەوتە و ئەنجامی
ئەو کێ برکێ و جیاوازیە بۆچون و تێروانینانەیە لە نێوان هەردوو باڵی سیاسەتی
الاحتوا و توندوتیژی دا هەیە کە هەم دژ و هەم یەکێتی ململانێ کۆیان ئەکاتەوە و سەر
ئەنجام سیاسەتی دەرەوەی یەکگرتوی ئەمەریکا دائەرێژن .بەڵام ئەوەی جێگەی پرسیارە
تورکیا لەکوێی ئەم تێروانین و چارەسەرە دیپلۆماسی و هاوکێشە سیاسیەدایە کە بەلای تورکیاوە بونی
کورد بە نەمانی خۆی و ئاسایش و بونی. خۆی لە نەمانی کورد دا ئەبینێتەوە !