لێكەوتەكانی بە هەڵە تێگەیشتن لە بڕیارەكەی دادگای باڵا
2/25/2022 8:06:00 PM
سمكۆ ئەسعەد ئەدهەم
بێ دەنگی ناوەندەكانی بڕیار لە عێراق، لە جێبەجێكردنی بڕیارەكەی (دادگای باڵا) سەبارەت بە (نەوت وغاز)ی هەرێم، ئەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی ئەم حكومەتەی ئێستا كاربەڕێكەرە وناوەندەكانی بڕیار لە دەوڵەتی عێراقدا چاوەڕێی پێكهێنانی كابینەی نوێی حكومەتی عێراق ئەكەن .
لە بەرامبەر ئەم بێ دەنگییە، هەڵە تێگەیشتنێك لای ناوەندەكانی بڕیار لە هەرێم دروست بووە، وای كردووە هەرێم بكەوێتە چەند هەڵەیەكی كوشندەوە:
یەكەم
دەسەڵاتی هەرێم، وا ئەزانێت عێراق یەكسانە بە كۆی ئەو حزبانەی لە پرۆسەی سیاسیدا لەگەڵیاندان، نازانن عێراق بە دەر لەو حزبانە، بە چوار دامەزراوەی نوێی بەهیز ڕاگیركراوە :
1-دامەزراوەی دادوەری عێراق، واتا دەسەڵاتی دادوەری بە دادگای باڵای فیدرالی و دەزگای داواكاری گشتیی ، بەرامبەر بە نەبوونی دادگایەكی باڵا لە هەرێم لەبەر ئەوە سەرجەم یاساكانی هەرێم جێگای تانەلێدان وهوڵوەشاندنەوەن بە هۆی ئەوەی لە خودی هەرێم دەرفەتی تانەلێدان بوونی نەبوە و نییە، لە كاتی دارشتنی یاسا فیدرالییەكانی عێراق، هەرێم ئەو لایەنەی بە مەبەست پشتگوێ ئەخست.
2-دامەزراوەی سیاسەتی دەرەوەی عێراق، لە ڕێگای وەزارەتی دەرەوە و ونێردە دیپلۆماسییەكانی عێراق . بەرامبەر بە فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی هەرێم كە تا ئێستا هەرێم نەیتوانیوە یاسایەك بۆ ڕێكخستنی كارەكانی دەربكات .
3-دامەزراوەی سەربازی عێراق، بە سوپای فەرمی عێراق و لەشكری حەشدی شەعبی واتا دوو لەشكری لەیەك جودای كاریگەر و بڵاوەپێكراو بە هاوبەشی لەسەرتاسەری خاكی عێراقدا، بەرامبەر بە یەك هێزی پێشمەرگەی نا یەكگرتوو ، دابەشبوو بەسەر دوو زۆنی سیاسی لە هەرێم.
4-دامەزراوەی ئابووری عێراق، بە هەرسێ وەزارەتی نەوت و دارایی و بازرگانی، بەراورد بە هاوشێوەكانیان لە هەرێم، كە هەموان ئەتوانین كەم تا زۆر ئاستەكانیان بەراورد بكەین.
ئەوەی گرنگە ،سەرانی ئەو دامەزراوانەی عێراق ، بەرگری لە بوون ومانەوەی دەوڵەتی عێراق ئەكەن و ئەوەی گوێی لێ نەگرن حزبە سیاسییەكانە، لە كاتێكدا كورد لە پاڵ ئەو حزبە عێراقیانەدا دەنگی بە یاساكانی ئەو دامەزراوانە داوە.
دووەم
تێنگەیشتنی هەرێم لە ناوەڕۆكی بڕیارەكەی دادگای باڵا ، وا تێگەیشتووە بڕیارەكە تەنها بواری نەوت وغازی گرتۆتەوە، نازانن بەستنەوەی ئەو سامانەی بە ئابووری عێراق لێكەوتەی تری هەیە، وەك ئەوەی لە (بنەمای دووەم – ناوەڕۆكی بڕیارەكە) بە پێی (ماددە 110/یەكەم) هاتووە : (بازرگانی كردن لەگەڵ وڵاتانی دەرەوە، دەسەڵاتی حكومەتی فیدرالی عێراقە، بازرگانی كردن لە لایەن هەرێم و هەر پاریزگایەكەوە لەگەڵ وڵاتانی دەرەوە ڕیگاپێدراو نییە ) ڕاستە ئەم قەدەغەیە لە بڕگە بڕیارەكاندا جێگای نەكراوەتەوە ، بەڵام وروژاندنی لە دەقی بڕیارەكەدا ڕێخۆشكەرە بۆ جوڵاندنی لە لایەن حكومەتی عێراقەوە ئەگەر هات و یستی ئابڵوقەی بازرگانی بەسەر هەرێمدا بسەپێنێت.
سێیەم
هەڵەی تێەگەیشتنی هەرێم لە ئاساییبونی (لێدواندان) دژ بە بڕیاری دادگا ، كەس لە ڕاگەیاندنەكانی عێراق گوێی لێ نەبووە (لایەنێكی سیاسی، دامەزراوەیەكی حكومی ، كەسایەتییەك)ی عێراقی.. دژی بڕیارەكانی دادگای باڵای لێدوانی دابێت، لەبەر ئەوەی ئەزانن جێبەجێنەكردنی بڕیاری دادگا، ئەنجامی (سزایی – یاسایی) لێ ئەكەوێتەوە ، سەرەتاكەی بە كردنەوەی دۆسێی لێكۆڵینەوە دەستپێئەكات، كۆتاییەكەیشی ئەزانرێت ، بەڵام لە هەرێم لەسەر ئاستی باڵا، لێدوان لە دژی بڕیارەكەی دادگای باڵا ئەدرێت .
چوارەم:
لەسەر ئاستی ناوخۆی هەرێم ، لێدوانی سیاسی و نەتەوەیی وجۆشدانی بەرگری و دروستكردنی خەیاڵی مەترسی لەسەر قەوارەی هەرێم، جێگای لێكدانەوەی یاسایی بۆ لێكەوتەكانی جێبەجێ نەكردنی بڕیارەكەی دادگای باڵای گرتۆتەوە، لە كاتێكدا ئەوەی پێویستە بگوترێت ئەوەیە ، هەرگیز قەوارەی هەرێم مەترسی لەسەر نییە لەبەر ئەوەی سنووری كارگێڕی هەرێم وقەوارەكەی بە دەسەڵاتەكانییەوە بە دەستووری عێراق پارێزراوە ، بەڵام مەترسی لەسەر شكۆی هاوڵاتی هەرێمە بەرامبەر بە هاوڵاتیانی عێراق ئەگەر هات ولە ئەنجامی بەربەرەكانی بڕیارەكەی دادگا، هاوڵاتیانی هەرێم برسی بكرێت و ڕێكاری یاسایی بەرامبەر بگیرێتەبەر، لە پێناوی (نەوت و غاز)ێك ، ئەگەر بەیاسا ڕادەست نەكرێت، بەزۆر بەبدەستەوە ئەدرێت.