لامەرکەزیەت، مەلەکردن لە تەنکاودا!
5/5/2020 12:38:00 PM
725 جار خوێندراوەتەوە
ئاسۆ عەبدوللەتیف
دوای لێکتێگەشتن و ڕێککەوتنی نهێنی و پێکهێنانی حکومەتی نوێی بەغداد و گفتوگۆی بەرهەمدار لە هەرێم، ڕەنگە پرسی لامەرکەزییەت بە جۆرێکی تر فۆڕمەڵە بکرێتەوەو گەرماییەکەی دابەزێت، کە جیاوازبێت لە هەندێک تۆن و بانگەشەی تەسکی حیزبی و پراگماتی، کە سەنگی حکومەتی هەرێم بە تۆپزیی، بخاتە مەترسییەوە.
بەدەر لەو تۆنەی کە بە بێ تیۆر و فاکتێکی لۆژیکی و عاتیفیانە لەبن سنەوبەرەکانی سلێمانییەوە باسی لامەرکەزی دەکەن و زیاتریش دەڕۆن بۆ خەونی قووڵ!
دەکرێت باس لە دۆخێکی تر بکەین کە بە قازانجی هەموولایەک بشکێتەوە بەتایبەتی موچەخۆران کە موچە بۆتە لوببی کێشەکان، حەڤدەی شوباتی ٢٠١١ ڕویداو موچەو دۆخی ئابوریش لەوپەڕی باشیدابوو،کەواتە هەموو کێشەکان موچە نییە.
ئەم تەرحی لامەرکەزیەتەی کە هێشتا نەبۆتە پرۆژە، با واقیعی بین، نە لە پەرلەمان دەنگی پێویست دەهێنێت و نە ئەنجومەنی وەزیران پێی رازی دەبێت، مەگەر ئیجماع و تەوافوقاتی حیزبی و سیاسی بۆ بشکێنن و دوو هەرێمی دروست بکەن کە ئەمەش مەحاڵە، بەڵام دەشێت وەک دەرفەتێک سەیربکرێت بۆ بەخۆداچونەوەو دەستکاری هەندێک تایتڵ و پلەی وەزیفی و چاکسازیی لە موچەو دەرماڵەو چالاککردنەوەی سیستمی بایۆمەتریی و بڕینی موچەی بندیوارو دوموچەیی و سێ موچەیی، هیچ نەبێت دەبێت حکومەت کار بکات بۆ تەرشیقی ئیداریی و ریفۆرمێکی نەوعی لە موچەی بەهەدەردراو بەشێوەیەکی مەرکەزیی و دادگەرانە.
ڕەوانشاد نەوشیروان مستەفا، لە سەروەختی نوسینەوەی دەستوور لە ساڵی، ٢٠٠٥ کە هێشتا دەستڕۆشتووترینی ناو یەکێتی نیشتیمانی بوو تا سەروەختی یەکەم ئەزموونی پەڕلەمانی بزوتنەوەی گۆڕان لە ساڵی ٢٠٠٩، کە باسی لامەرکەزیەت و سیستمی ئیدارەدانی سەربەخۆی پارێزگاکانی دەکرد، مرۆڤ حەزی لێبوو گوێ بگریت بۆ ڕوانگەو نەخشە ڕێگاکانی، چونکە دەیزانی چۆن و لە کوێوە تەرحی دیدو پڕۆژەکانی دەکات و سیمبولییەتی مێژوویی هەرێمی نەدەخستە ژێر پرسیارو بەدگومانیی، لەکاتێکدا هەر ئەوکات بە توندترین شێوە دژیی دەوەستانەوە بەبێ هیچ ئارگیومێنتێک.
ئێمە دەوڵەتمان نەبێ یان شکۆی دەوڵەتداریی، لامەرکەزیی چی و بۆچی، تەنانەت فیدراڵیەتی هەرێم لەسای ئەو گوتارە فاشیزم و ناسیۆنالیزمە نوێیەی شیعەی سەردەستی عێراق، سادە بۆتەوە بۆ لامەرکەزیەتێکی لاوازو خەریکن لە دیدی حکومڕانی عێراقدا دەیکەنە پرەنسیپ، دەوڵەتی عێراق هێشتا خاوەنی مەرکەزێکی مەترسیداری مەزهەبی و تائیفی و نادیموکراسییە، بۆیە لامەرکەزیەتی پارێزگاکان بۆ ئێستا جۆرێکە لە بێسەنگ کردنی زیاتری هەرێم و خیانەتە لە ڕۆحی شەهیدان و ئەنفالکراوان، هەمانکات مەلەکردنە لە ئاوێکی لێڵ و نزم و تەنکاودا.
گەر راست دەکەن و قورسایی نەتەوەو نیشتیمانتان دەوێت، بچن گوتاریی نەتەوەیی یەک خەن، کوردان بکەنەوە بە یەک، رێکخستنی کوردانی پەرتەوازە بکەن و لۆبی بۆ بکەن، تاکە نەتەوەی بێدەوڵەت و بێ دەستور، تا ئێستا لۆبی نەکەن و لۆبیستیان نەبێت کوردەکانن، کوردیش ئەوە دۆخەکەیەتی، کە گروپی فشار و بڕیارو کارتی بەهێزی لەبەردەست نییە و ئەوەی هەیە،زاھیرەی سەوتی حیزبی و ئایدۆلۆژییە بۆ دەستکەوتی حیزبی.
لە سەدەی بیستەم لۆبی جوله‌كه لە جیهان هێندە به‌هێز بوون،کەچی هەر خەریکی بەهێزکردنەوەی ناوەندی بڕیارو سێنتراڵی خۆیان بوون و داوای بەهێزکردنی کوتلە بچوکەکانیان نەکرد لە جیهان، گه‌ره‌كی جوله‌كان له هه‌ڵه‌بجه‌و سلێمانی و هەزاران ماڵباتیان بارگه‌و بنه‌یان پێچایەوەو چونە ناو چوارچێوه ده‌ستورییه‌كه‌ی ئیسرائیل له پێناو مانه‌وه‌و به‌رگریی و ئینتیمای ده‌وڵه‌تدارییدا، کەچی ئێمە ئەزمونێک دروست بوە لە باشوری کوردستان خەریکین بەو بچوکییە پوازی لێدەدەین و بچوکتری دەکەینەوە بەناوی لامەرکەزیی سیاسیی و ئیدارییەوە.
لۆبی جوله‌كه هه‌تا ئه‌م ساته‌وه‌خته درێژه‌ی هه‌یه له وڵاته زیندوه‌كانی جیهان بۆ گەورەکردنی ئەم خەون و سێنتراڵ و مەرکەزیەتە، لۆبی نه‌ته‌وه‌كانی وه‌ك ئه‌رمه‌نی و ئه‌فغانی و هیندۆسی و توركی و عه‌ره‌بی و بیانییشیان خستۆتە ناو ئەو ستراتیجەوە، تاكه میلله‌ت و نه‌ته‌وه‌ی بێ ده‌وڵه‌ت تا ئێستا لۆبی نه‌كات و لۆبیستی نه‌بێ و پەرتەوازەو بێ گوتار بێت كورده، كورد له‌ده‌ره‌وه‌ی حیزب ئه‌كادیمیایه‌كی نه‌ته‌وه‌یی و جڤاكیشی نییه تاوه‌كو لۆبیه‌كی پێ دروست بكات، تەنانەت کورد له به‌غداد ملیۆنێك زیاتره، لۆبی نییه بۆ داواكاری مافی سروشتی و هیچ نه‌بێت بۆ رێگرییكردن له‌و چیرۆكی سوكایه‌تیانه‌ی رۆژانه به مرۆڤی كورده‌وه ده‌كرێت، ته‌نانه‌ت په‌رله‌مانتاره‌كانیش نه‌یانتوانیوه ئه‌م رۆڵه وازی بكه‌ن و وەک پرسێک کاری لەسەر بکەن و هه‌ر خه‌ریكی ململانێی حیزبی و ئایدۆلۆژی و گه‌یاندنی خه‌به‌ری ناخۆشن بۆ ئه‌م هه‌رێمه‌و کەوتوونەتە لێدان لە سەنگ و پێگەی هەرێمەکەی خۆیان.