رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بۆشایی دەسەڵات
8/9/2020 3:30:00 PM
مەلا فەرمان محەمەد
لوبنان یەکێکە لەو
دەوڵەتانەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چەند دەیەیەکە توشی چەندنین کارەساتی یەک لە دوای یەک
دەبێتەوە، لە وانە:
• ماڵوێرانی شەڕی ناوخۆ ، لە ١٩٧٥ بۆ ١٩٩٠ .
• شەڕ و ئاڵۆزیەکانی لەگەڵ ئیسرائیل، لە ١٩٨١
فرۆکەکانی ئیسرائیل بۆردمانی بارەگای رێکخراوی رزگاری فەلەستینیان کرد، تێیدا زیاتر
لە ٣٠٠ کەس کوژران.
• لە ١٩٧٨ سوریا هێرشی کردە سەر لوبنان و شەڕ
نزیکەی ١٠٠ رۆژی خایاند.
• تەقاندنەوەی رەفیق حەریری لە شوباتی ٢٠٠٥.
• سەدان تەقینەوە و کاری تیرۆستی تر.
• گەندەڵی لە رادەبەدەر.
• کارەساتی بەندەری بەیروت.
هۆکارەکان
• بونی پێکهاتەی نەتەوەیی و مەزهەبی جیاواز. بە
ڕادەیەک لوبنان نەیتوانیوە تاکەکانی ئەم پێکهاتانە وەک هاوڵاتی لوبنانی کۆبکاتەوە.
• بونی میلیشیای چەکداری جیاجیا، میلیشیای شیعی
و مەسیحی و سونی.
• بونی بارەگای ریکخراوەکانی فەلەستین لە
لوبنان.
• هەڕەشەکانی حیزب اللە لە ئیسرائیل.
• نەبونی یەک هەڵوێستی وڵاتانی عەرەبی لەسەر
پرسی لوبنان.
• دەستێوەرانی دەرەکی، لە روی سیاسی ، سەربازی
و ئابوری.
• گرنگی شوێنی جوگرافیای سیاسی لوبنان
بۆشایی دەسەڵات
و سیاسی
ئەم هۆکارانەی سەرەوە وایان کردوە بۆشایی سیاسی و دەسەڵات لەو وڵاتە
دروست بێت، بە جۆرێک لە ناو حکومەت و لە پشتی حکومەتەوە چەندین دەسەڵات و حکومەتی
جیاجیا حوکم دەکەن. بۆ نمونە حیزب دەتوانێ لە پشتی حکومەتەوە:
- بریاری شەڕ بدات.
- هێز بنێری بۆ هەرشوێنێ بیەوێ، لە ناوە و دەرەوەی
لوبنان.
- پەیوەندی سیاسی و سەربازی لەگەڵ دەرەوە دروست
بکات.
- دەستی بێگانە رابکێشیتە ناو لوبنان.
میللەت و دەسەڵات
زۆرینەی لوبنانیەکان
لە زۆکەوە بە باشی هەستیان کردوە بەبونی بۆشایی سیاسی و دەسەڵات لە وڵاتەکەیان. رێپێوان
و ناڕەزاییەکانیان لەسەر شەقام دەرئەنجامی درکبون بو بەخەتەری بونی ئەو بۆشاییە. بەڵام دەسەڵاتی خۆپەرست و بەرژەوەندخواز، کەی و لە کوێ
گوێی بۆ داواکانی میللەت گرتوە. کارەساتی بەندەری بەیروت یەکێکە لە دەرکەوتەکانی بێگوێی
دەسەڵاتەکانی لوبنان.
لە رۆژەهڵاتی
ناوەڕاستا سوریا، عێراق و هەرێمی کوردستان سێ نمونەی زۆر نزیکن لە لوبنان، لە هەریەکێ
لەم شوێنانە :
１- سەقامگیری
سیاسی نیە
２- سەقامگیری
ئەمنئ نیە
３-
خاوەن سیادە نیە، دەستوەردانی دەرەکی نەک هەر بونی هەیە، بەڵکە رۆڵی لە بڕیاردانە
چارەنوسسازەکانی وڵاتدا هەیە.
４-
خاوەنی فرە میلیشیای چەکدارن
５- لە
ناو حکومەت و لە پشتەوەی حکومەت چەندین حکومەتۆکە و سەرۆک خیڵ و گروپی چەتەگەری بە
دەسەڵات بونی هەیە.
６-
خاوەن ئابوری داتەپا و قەرزدارن.
７- گەندەڵی
وەک خۆرەی داری لێهاتوە و نیەتی چاکسازی بونی نیە.
８- لە
دەیان کون و قوژبنی جیاجیای ئەم وڵاتانە گۆمان لە بونی عەمباری چەک و تەقەمەنی لە
دەرەوەی دەسەڵاتی ناوەندی دەکرێت.
هەرێمی کوردستان
لەو دیاردانەی
هەرێمی کوردستان لەو وڵاتانە جیادەکاتەوە:
１-
بونی دو دەسەڵاتی سەرەکی حیزبی ( پارتی و یەکێتی) خاوەن چەکدارە.
２-
ناکۆکی و دوبەرەکی بۆ ماوەیی نەک هەر لە نیەت و بەرنامەی سەرۆکەکانی ئەم دو حیزبە
رەگی داکوتاوە، بەڵکە تا رادەیەک شۆربۆتەوە بۆ ناو بنکە حیزبیەکانیان.
３-
بونی تەنها پێکهاتەی سونە، لەدەرەوەی دەسەڵاتی خۆمانە و بە قازانج شکاوەتەوە، بێنە بەرچاوی خۆت ئەگەر
٣٠% هەرێم شیعە مەزهەب بوایا.!
４-
شلی بەشی زۆری قەڵەم بەدەستەکان و بێدەنگی و بێ هەڵوێستیان لە ئاست روداوەکان. زۆر
قسە دەکرێ، زۆر کەم دەوترێت، دەستەوەستان هیج ناکرێت.
５- زیندوکردنەوەی
بیری عەشیرەتگەری و دیوەخانانە بەمەبەستی پشتیوانی زیاتری حیزب.
６-
دزی و گەندەڵی لە رادەبدەر.
７-
بونی هێزەکانی رۆژهەڵات و باکور لە باشوری کوردستان، بەبێ بونی بەرنامەیەکی نیستمانی
یەکگرتو.
８- دەستوەردانی
دەرەکی، تا ئەو رادەیەی، تۆری هەواڵگری بە تەواوی بڵاو بۆتەوە، کوێیان بوێت هێرشی سەربازی دەکەنە سەر، کوێخاکانی
هەرێمیش بێدەنگن.
سوریا: ئەوە حاڵیەتی
و کەس خۆزگەی پیناخوازێ.
رۆڵی میللەت
میللەتی عێراق و
هەرێمی کوردستان گەر دەیانەوێ بژین و هاوشێوەی لوبنان توشی کارەساتی گەورەتر نەبێن،
پێویستە، بڕوایایان وابێت و یەقینبن کە:
１- ئەم
دەسەڵاتە حیزبی و تایەفیانە، لە حوکمڕانی فەشەلیان هێناوە و هەمو دو دیوی یەک پارەن.
２-
باسکردن لە چاکسازی جگە لە کات بەسەربردن و هەڵهەڵخەڵەتاندن هیجی تر نیە.
３- تەبایی
و یەکریزی لە سایەی ئەم دەسەڵاتە خەیاڵە.
４- بەشی
زۆری ئۆپۆزسیۆن پشوکورت و هەناسە سوارن، زیاتر روی دەسەڵاتیان جوان کردوە و بەرژەوەندیەکانی
خۆیان پاراستوە ( پول پەرستی و پۆست پەرستی و مانەوە لە ژیان).. بە کپکردنەوەی ناڕەزاییەکانی
شەقام و چاندنی بێئومێدی تەمەنی دەسەڵاتیان درێژکردوە.
بە کورتی میللەت
چ لە عێراق و ج لە هەرێم دەبێت بە ئومێدەوە هەرچی زوە بیر لە جێگرەوەی ئەم دەسەڵاتانە بکەنەوە و بەر
لەوەی کارلەکاربترازێ کۆتایی بە بۆشایی دەسەڵات بهێنن.