درۆ گەورەكەی سیاسەت: (خۆبەعێراقیكردنەوە) لە دیداری (مێری) دا..
10/18/2023 12:43:00 PM
رێبوار سیوەیلی
1. زۆربەی كاراكتەر و كەسایەتییەكانی نێو كایەی سیاسیی هەرێمی كوردستان لە بواری سیاسەتدا وەك زانستێك نەیانخوێندووە. ڕاستە كردەی سیاسی و دیپلۆماسی لە ماوەی سیی ساڵی ڕابردوودا فێری زۆر ئەتەكێتی سیاسیی كردوون؛ بەڵام سیاسەتكردنی ئەوان بەرەنجامی خوێندن و خوێندنەوەی سیاسەت وەك زانستێكی پێكهاتەیی نییە. زانستی سیاسەت دابڕاو نییە لە دەروونناسی، فەلسەفە، كۆمەڵناسی و مێژوو و زۆر بواری دیكەش.. یان دابڕواو نییە لە تێگەیشتنێكی قووڵ و هەمە لایەن بۆ مرۆڤ وەك بەركەوتە سەرەكییەكەی سیاسەت.
2. لەگەڵ ئەوەشدا كە زانستەكەیان نەخوێندووە، ئاواش نەهاتوون لە ڕێگەی خۆپێگەیاندنەوە پەرە بە دانایی سیاسی خۆیان و هزری سیاسی بە واتا زانستییەكەی، نەك كردەیییەكەی بدەن. سیاسەتی ئێمە پڕە لە ڕووپامایی، دوو ڕوویی، ناڕاشكاوی، تێكەڵ بە تەوس و پلار و بووكێ گوێبگرە، خەسوولەگەڵ تۆمە، یان پێچەوانەكەی و نوكتە و بگرە پێكەنین و بەیەكترپێكەنین.. بەو دیوی دیكەشدا: متمانە و خۆشەویستی، دڵنیاییبەخشین، هاوهەستی و خەمگینبوون بە خەمی یەكتری و دڵخۆشبوون بە خۆشیی یەكتری تێدا نییە. سیاسەتی میزاج و پەرچەكرداری ڕۆژانەیە، زیاتر لەوەی سیاسەتی پرانسپ و كردار بێت. سیاسەتی بەفیڕۆدانی كاتە زیاتر لەوەی سیاسەتی هەلقۆستنەوە بێت.. ئەمەش لە كاتێكدا ئەوان بڕیاردەر و پارەبەدەستی وڵاتی ئێمە بوون و هاوشان بەوەی لە پشتەوەی زۆرێك لە پڕۆژە ئابووری و نیشتەجێكانەوەن و ئەوەش بۆتە بەرزكردنەوەی زۆر باڵاخانە و تەلارسازییەكی نائێستاتیكیانە، هاوتەریب بە دروستكردنی ئەم شارستانییەتە بلۆكییە، نەهاتوون كتێخانە و سینەما و بنكەی كولتووری و چاپخانە و پێگەیاندنی هۆشەكیانەی مرۆڤیش بەرز بكەنەوە. ڕاستە بازرگان و پارەدارەكانیان كردۆتە هاوڕێی خۆیان، بەڵام بیرمەند و نووسەر و ڕۆشنبیرانیان تا ئاستی سفری گوێ لێنەگرتن بردووە. نایەكسانییەكی گەورەیان لە نێوان بەرهەمهێنانی ئابووری و بەرهەمهێنانی زانین و داناییدا دروستكردووە. ڕاستە زانیاریی (ئینفۆرمەیشن) لە وڵاتی ئێمەدا زۆرە، بەڵام كۆپیكراوەیە و نەشبۆتە زانین (نۆڵج) و هزرین.
3. بە چییدا بزانین ئەم دەستەبژێرە سیاسی و دەستەبژێرە پارەدارە، جەوهەری سیاسەت نازانن و سیاسەتیان وەك زانست وەرنەگرتووە؟ تەنیا ڕێگایەك بریتییە لە وردبوونەوە لە زمانیان و ئەو وشە و دەستەواژە و تۆنی دەنگەی قسەی پێدەكەن. زمانی قسەكردنیان نەك زمانی نووسین و ئەدەبیاتی سیاسییان، چونكە ئەوان بەلای بەرهەمهێنانی هزری و نووسیندا نەچوون نووسین بە حازری دەچێتە بەردەستیان و لەو تێكستانەشدا بە ڕوونیی دیارە خۆیان نەیاننووسیون. زمانی نووسین زۆر لە زمانی قسەكردن زەحمەتترە، چونكە زمان خۆی دەكەوێتە بەردەم كۆمەڵێك بەركەوتەی دیكە، وەك (ڕستەسازی، خاڵبەندی، جواننووسی، دۆخەكانی وشەئارایی، بەكارههێنانی خوازەییانەی وشەكان و پووختی زمان و ..)، كە لە زمانی قسەكردنی ئەواندا نییە.
4. لەگەڵ ئەوەشدا زمانی قسەكردنیان لە ماوەی ئەم سیی ساڵەی دواییدا بەهێزتر بووە، بەڵام بە هیچ شێوەیەك پووختەتر نەبووە. كاتێك لە كۆنفرانسەكاندا گوێت لێیان دەبێت بە كوردی قسە دەكەن، بەڵام لە سەدا حەفتای وشەكانیان سێ عەیبی گەورەیان هەیە:
یەكەم كوردی نیین و عەرەبیین،
دووەم: سیاسیی نین،
سێیەمیش پەیوەندییەكی لاوازیان بە واقیعەوە هەیە، یان هەر نییە.
بەهێزیی قسەكردنیشیان لەوەوە هاتووە، كە ئەمانە بوونەتە فیگەری میدیایی و لە ئاستی ئاخاوتنی میدیاكاندا جار هەیە باش دێنە دەست و "ڕەحمان بێدەنگ" دەكەن، جاریش هەیە كارەسات دەنێنەوە.
5. ئەو كاتانەی كارەسات دەنێنەوە، ڕێك ئەوكاتەیە كە باسی كورد و (عەراق)!، یان عێراق دەكەن: خۆی لە بنەمادا ئەم باسكردنە بابەتێكی سیاسی، سایكۆلۆژی، فەلسەفی، كۆمەڵناسیانە و مێژووییە. عێراق، كە وەرگیراوێكە لە ئوروكەوە، بەرهەمی دروستكردنی هەیكەلێكی سیاسی زۆرەملێی بەریتانییەكانە بۆ بەزۆر پێكەوە شەتەكدانی كۆمەڵێك جیاوازیی بنەمایی، كە هەرگیز پێكەوە نابەسترێن. ئەو سیكۆتینەی ئینگلیزەكان بە هۆیەوە ئەم عێراقەیان لێ پێكهێنا، بە درێژایی هەشتا ساڵ زیاتر لە توانەوەیەدا سوورهەڵگەڕا و بووە خوێن.
6. هەموو قسەكردنێكی هەر سیاسییەكی كورد لەم باشوورە لەسەر ئەم بابەتە و بەو تۆنەی كە گوایە (ئێمە عێراقیین)، بریندارییەكی دەروونی، بێدەنگییەكی فەلسەفی، چاوپۆشینێكی كولتووری، نەزانییەكی مێژوویی و خۆخەڵەتاندنێكی هەمیشەیی لە پشتەوەیە. لەبەكارهێنانی ئەم دەستەواژەیەدا: ئێمە عێراقیین، خۆکردن بە نوێنەری هەموو خەڵكی وڵاتەكە ئامادەیی هەیە، کە هەموویان وابیر ناكەنەوە. سیاسییەكان هەرگیز وەك بەرەنجامی ڕاپرسییەك بۆ ئەوە هەڵنەبژێردراون تا بە ناوی ئەم چەند ملیۆن كورد و غەیرە كوردەوە، بڵێن: ئێمە میللەتی باشوور، یان هەرێم خۆمان بە عێراقییی دەزانین. پاشان ئەمە بازدانە بەسەر دەیان فاكتی مێژووییدا، كە باس لەوە دەكات لە بیستەكانی سەدەی بیستەمدا بە عێراقیكردن و بەپیرۆزكردنی عێراق بە زەبر و پارە و خەڵەتاندن ئەنجام دراوە و بەزۆر بەسەر كوردا سەپێنراوە و ڕۆشنبیر و مەلا و عەوامیان هێناوەتە سەر ئەو بڕوایەی ئەگەر كورد خۆی بە عێراقی نەزانیت، كافرە. بۆیە كە تۆ قسە لەسەر عێراق وەك نیشتمان و وڵاتی پێكەوە ژیان دەكەیت، مێژوویەكیش لە خوێنی گەلانی غەیرە عەرەب لەم عێراقەدا پشتگوێ دەخەیت، كە هەر ئەم سوپای عێراقە سیاسییە بەزۆر سەردەستەكراوە، لێی بەپرسیارە. عێراق بۆخۆی لە بنەمادا لە شێوەیەی ڕووممانەیەكدایە، كە هەركات دەتوانێت بەخۆیدا بتەقێتەوە. بۆیە گرەوكردن لەسەر عێراق وەك نیشتمان و وڵاتی هەمووان گرەوێكی لە پێشەوە دۆڕاوە و جگە لە ساویلكەیی سیاسی هیچ هزرینێكی سیاسی لە پشتەوە نابینم.
7. نەبوونی ڕەهەندی واقیعییانەش لەلای سیاسییە كوردەكان، كێشەیەكی دیكەی دروستكردووە: ئەوان هەرگیز ئەوەی باوەڕیان پێیەتی و لە دڵیاندایە، ڕووبەڕوو بە هاوپەیمانە بیانیی و بەوانەشی ناڵێن كە بەرگریی لە مانەوەی عێراقە سیاسییەكە دەكەن. لە جیاتی ئەو هەموو قسەپێچانەوە و لەف و دەورانە، یەك جار بڵێن: ئێمە خۆمان بە عێراقی نازانین. عێراقیش لە مێژووی دروستبوونییەوە تا ئەم ساتەوەختە، ئێمەی كوردی لە خۆی دەرهاویشتۆتە دەرەوە و هەردەم ویستوویەتی بە زۆر بمانكاتە هەڵگری ئەو شوناسانەی كە هەستمان نەكردووە شوناسی ئێمەن.. ئیتر ئەم هەموو خۆخەڵەتاندن و عێراق عەراقەتان لە چی؟ ڕاشكاویی سیاسی، لوتكەی سیاسەتكردنە و سیاسەتكردنی شەرمنانە هەر ئەوەی لێدەكەوێتەوە، كە ئێستە ئێمە لەم عێراقەدا بەدەست ئەوانەی بەڕاستگۆیانە ئێمەیان ناوێت و عێراقەكەیان لەلا پیرۆزترە، گیرمان خواردووە. عێراقییە شۆڤێنییەکان زۆر لە ئێمە ڕاستگۆتر و ڕاشکاوتر و سیاسییترن.
8. لەو پەڕی بڕوابوونمەوە بە جیاوازی و لەوپەڕی نەزانیمەوە بە سیاسەت، لەو بڕوایەدام ئەمەی ئێستا ئێمەی كورد تێیداین، دۆخێكی باشترە لەگەڵ عێراقییەكان بە بەراوورد بەوەی لە سەردەمی ڕژێمی سەدامدا هەبوو. لە ئێستادا دەتوانین گفتوگۆ و دیدارمان هەبێت، پێكەوە دانیشتن و نانخواردن و زەواج و خزمایەتیش كەوتۆتە بەینەوە، بۆیە ئەم نزیكییە تەنیا بۆ ئەوە باشە گفتوگۆیەكی هێمنانەی سیاسییانەی پڕۆفێشناڵیش لەگەڵ یەكتر بكەین و قەناعەیان پێ بكەین كە جیامان بكەنەوە و دەستمان لێ بەردەن.. وزە سەرف كردن لە خۆبەعێراقیكردنەوە و شەڕكردن لەسەر عێراقێكی كە هەرگیز نەبۆتە نیشتمانت، ئەوپەڕی بەفیڕۆدانی وزەی سیاسییە، كە پێویستە ئەو وزەیە بۆ جیابوونەوە بێت بە قەناعەتی هەردوو لا، نەك لەسەر حسابی هەموو شتێكی خۆت بچیت دەستەودامانی كۆمەڵێك خەڵك ببیت بۆ ئەوەی لەو عێراقەدا بە هاونیشتمانیت بزانێت، كە ئەو شوناسی دووژمنی پێ بەخشیویت و دەستی سووپاكەی بە خوێنی هەزاران هاووڵاتییت سووورە و تا ئێستاش یەك جار داوایەكی لێبووردنی نەكردووە. پێویستە برادەرانی سیاسیی ئێمە ئەم سیاسەتە ناپرۆفێشناڵییە خۆبەكەمزانی و خۆبچووككردنەوەیە بگۆڕن بۆ سیاسەتێك كە گوزارش لە كوردێنی و خودی خۆیان بكات و چیدی نەبن بە داوی تەشریفات و موجامەلە و دیداری لەو جۆرەی وەك (مێری)یەوە، كە ئەكادیمییە زمان لووسەكان و خۆبەرەپێشەوەكان ڕێكی دەخەن بۆ ئەوەی خەرجی و سپۆنسەری دیداری ساڵی داهاتوویان دابین بكەن.
9. من دەمرم و ئێوە زیندوو: لە ئێستاوە تا بێكۆتا هەرگیز تۆ بە شوناسی خۆتەوە، لە هەیكەلێكی سیاسییدا قەبووڵ ناكرێی كە خودی بیناسازیەكەی لەسەر بناخەی بە (پیرۆزكردنی ئەوان) و بە (پەراوێزخستنی ئێمە)وە دروستكراوە. هەرگیز كەس ئەو شوناسەی خۆی بڕوای پێیەتی، لەگەڵ تۆ بەش ناكات و ڕێزی بۆ خۆی زیارە لەوەی تۆ بەردەوام بێڕێزی بە شوناس و بوونی خۆت دەكەیت. عێراق بۆ هەمیشە بۆ ئێمەی كورد بە نەگۆڕی بریتییە لە قەفەسێكی ئاسنین و هیچتر. لەمە پووختتر و ڕوونتر و ژیرانەتر و فەلسەفیتر و كۆمەڵناسیانەتر و دەروونناسیانەتر و میژووییتر و واقیعیتر ناگوترێت. دەست لە دەست و قووەت لە خودا ئەو ئاراستە سیاسیە خۆبەكەمزانییە بگۆڕن بۆ ئاراستەیەكی خۆبە شتزان و خۆ بەكوردستانیزان.. لەگەڵ برا "عەراقییە"كانتان ڕێككەون كە ئەوان شایەتیمان بۆ بدەن و بچنە ئێران و تووركیا و خۆیان بڵێن: ئێمە ئیجازەمان بە كوردەكان دا، لێمان جیاببنەوە.. ئازادیی ئێمە لەم پنتەوە دەستپێدەكات..
ئەم كتێبەشم قەفەسی ئاسنین، كە ساڵی 2003 نووسیومە بچن لە ماڵی وەفایی بە دیاری بیبەن و یەك جار بیخوێننەوە بۆ ئەوەی بزانن بۆچی كێشەی نێوان ئێمە و بەغدا بۆتە كێشەی هاتن و نەهاتنی مووچە..