میدیا و دیموکراسی: لە نێو بەرداشی دەوڵەت و ئۆپۆسیزیۆن
9/29/2025 9:29:00 PM
لاوک سەلاح
بێ پێچ و پەنا، پرسیارێکی راستەوخۆ بۆ چوونە ناو بابەتەکەوە: ئایا کاتی
ئەوە نەهاتووە کەناڵەکانی میدیا رێک بخرێنەوە، کەم بکرێنەوە، یەکبگرنەوە. ئەو
خەرجییە زۆرە پاشکەوت بکرێن و لە ساڵی نوێدا ببنە بەشێک لە داهاتی ناوخۆ؟ مەبەستم
هەموو میدیاکانە.
لە ئێستادا، نازانرێت کام میدیا حکومەتە و کام میدیا ئۆپۆسیزیۆنە! میدیاکان
خەسڵەتی کار و ئەرکی خۆیان ونکردووە یاخود نازنرێت کێ کێیە، پێشبركێی نێو میدیاکان
تەنکەژە و نائارامی و بێ متمانەیی نێو دونیای سیاسەتی ئێمەی ئەوەندەی دیکە وێران کردووە
و بۆتە فاکتەرێک کە وەک بۆمب نائارامی کۆمەڵایەتی بە سەرسامی مەرگ دەبەخشێت.
سەرتاپا میدیاکانی ئێمە، دەبێت وەڵامی پرسیارێکی ریشەیی بدەنەوە، بۆ میدیاکانیان
بێ ناونیشان و بێ شوناسن، بۆ هەموو میدیاکاران بە ئارەزووی خۆیان سەنگەری میدیا
دەگوازنەوە و دەبنە داهۆڵی لایەنە جیاوازەکان، رۆژێک بانگەشە بۆ لایەک دەکەن و
رۆژێکی دیکە بۆ لایەنێکی دیکە. کە رووخسارە میدیایەکان لە سکرینە جیاوازەکاندا
دەردەکەون خیتابی سیاسی پوچەڵ دەبێتەوە. لە میدیای دەرەوەدا بە ئاستەم رۆژنامەنوسێک
لە "بی بی سی"یەوە دەچێتە "سکای نیوز".
بەداخەوە رەفتاری لەم جۆرە، زوو راستییەک سەبارەت بە دۆخی میدیای ناوخۆت
تێدەگەیەنێت کە هەم دەزگاکانی میدیا، و هەم دەوڵەت لای ئێمە بە بنەماکانی رەفتاری
پیشەیی واتە (Code of Conduct) ئاشنا نین یاخود هەیانە و کاری پێ ناکەن، لە هەمان
کاتدا، رێنمایی رۆژنامەوانی پیشەیی (Professional Press Guidance) نییە یاخود هەیە، بەڵام لەسەر کاغەزە و پابەندی نین، ئەم
دوو خاڵە سەرەتاترین، بەڵام گرنگترین کۆڵەکەی کارکردنە لە هەموو بوارەکاندا.
زیادرۆیی نییە بڵێم دەوڵەت لەسەر ئەم دوو بنەمایە هەڵدەچنرێت. خاڵێکی دیکەی
پەیوەندیدار، لای ئێمە ئەگەر ئەو دوکۆڵەکەیە هەشبن، ئەو توانا کەسی و دامەزراوەییە
هێشتا لە سەرەتادایە بۆ پیادەکردنی ئەم بنەمایانە، هەر بۆیە، پێشنیار دەکەم تا ئەو
کاتەی ئەم کۆڵەکانە دادەمەزرێنین و پابەندیان دەبین، قسەکردن لەسەر پرۆسەی
دیموکراسی دوابخەین!
ئەزمونی زیاتر لە ٣٥ ساڵ کارکردن لە پێگە و وێستگەی جیاوازی رێکخراوە
بیانییەکان و کەرتی تایبەت و کەرتی گشتی و زانکۆ و بواری سیاسەت، بە بەخشندەیی
خۆتانمان بسپێرن، مافی ئەوەمان پێدەدەن کە هێورانە بەڵام بە وردی و بە گیانێکی
بیناخوازەوە رەخنە لە دیاردە و دەرهاویشت و گرفتەکانی نێو کۆمەڵگە بگرین، رێکخستنەوەی
پەیوەندییەکان لە نێو و پاش جەنگ بە ئەرکی سەرشانمان زانیوە، رەنگە هەندێ جار
مەبەستمان پێکا بێت و هەندێ جاری دیکە نەخێر، بەڵام لەوە دڵنیایین، کە هەمیشە لەسەر
هێلێکی نیشتمانی قسەیەکمان کردووە کە بۆ دۆخی ئێستا و بۆ مەودایەکی دووریش هەر بە
سوود دەبێت، لەبەرئەوەی کارمان لەسەر جەوهەری پرسەکان کردووە و دەکەین و شوناسی
خۆمان لەوەندەی زیاتر کە هەیە کەرت و پەرت ناکەین.
ئەرکی میدیا و ئەکتەرە سیاسی و میدیاکارەکان یەکێکە لەو کۆڵەکانی کە دەهێنێت
بەردەوام چاودێری بکەین و قسەی لەسەر
بکەین. لە هەموو زانکۆکانی دونیادا ئەوە رووداو و کارەسات و دیاردەکانە لە
واقیعەوە دەبنە تیۆر، نەوەک بە پێچەوانە، وەک ئەوەی لای خۆمان باوە. میدیا لای
خۆمان قوربانی ئەو دۆخ و ژینگە سیاسی و ئەو پەروەردە سیاسییە مێژووییە، قوربانی
چەندین سەدەیە لە نەبوونی پرۆسەیەکی دیموکراسی و کەلتووری کراوە کە لایەنی کەم
بزانیین چۆن دێینە گۆ!
نوسین لەسەر ئەم بابەتە بە گرنگ و ستراتیژی دەزانین لە بەرئەوەی مەودای
پەیوەندی نێوان سیستمی میدیای بەکارهاتوو لەگەڵ بونیاد و پانتایی سیاسی دەردەخات و
خەسڵەتێکی تایبەت بەرجەستە دەکات و تۆیەکی سیاسی بە ئاراستەیەکی نادیاردا دەچێنێت
کە رەنگە ئەوەندەی رەفتاری کەسیی گشتی بێت، پێشبرکێی سیاسی نەبێت، خۆ ئەگەر ئەوەی
دووەم بێت، ئەوا ئەم نوسینە دەبێتە زەنگێکی بە ویژدان بۆ رێکخستنەوەی ماڵی میدیا و
ماڵی سیاسەت. وەک باسمان کرد ئەزمونێکی چری تەمەن و ئەرکێکی نیشتمانی ئەوەمان لێ
دەخوازێت. خاڵێکی دیکەی گرنگ و پەیوەندیدار ئەوەیە با وریابین نەهێڵین ململانێکانی
نێو میدیا خۆی پێشبرکێکانی نێو سیاسەت بۆ خۆیان بقۆزنەوە، گرنگە هاوسەنگیەکی پڕ
حیکمەتی دەوڵەتداری و هۆشمەندی سیاسی لە نێوان دامەزراوە میدیاکان و دامەزراوە
سیاسییەکان هەبێت.
ئێمە لەسەرەتادا، باسمان لەوە کرد کە دەبێت میدیای فەرمی شوناسی هەبێت،
ئەمەش بەو مانایەی کە توانای پیشەی و دامەزراوەی و سیاسی هەبێت بۆ ئەوەی مامەڵەیەکی
یەکسان لەگەڵ هەموو میدیاکان بکات و توانای دامەزراوەیی لە هەموان زیاتر بێت و
هەموو میدیا نافەرمییەکان بە لای خۆیدا راکێشێت، میدیای فەرمی هەمیشە دەبێت
لێبوردەیی هەبێت، دەبێت بیسەلمێنێت کە دەستەڵات و هێز بە باشی بەکار دەهێنێت.
میدیای فەرمی هەم پانتای قسەکردن دەبەخشێت، هەم ئاراستەی سیاسی و ستراتیژی دیاری
دەکات، میدیای فەرمی نابێت کاردانەوەی کاری ئۆپۆسیزیۆن بێت، میدیای دەوڵەت هەمیشە
ئەو ئاستە تێدەپەرێنێت، ئەمەش بە ئەزموونی کاری پیشەی و هۆشمەندیی سیاسی دەکرێت.
میدیای فەرمی، میدیای پۆلیس نییە، بەڵکو میدیایەکە پێگەی خۆی بە ساغی بەکارهێنێت،
میدیای ئۆپۆسیزیۆن خەجاڵەت دەکات و رەوایەتی میدیای و سیاسی دەقۆزیتەوە و
بەرجەستەی دەوڵەتداری دەکات، ئەگەر ئەم "وێنا"یە بە بینەر نەگات ئەوە
هەڵەیەک یان خەوشێک لە شوێنێکدا هەیە، دەبێت دەستبەجێ چارەسەر بکرێت.
راستە، زۆرجار، میدیای ئۆپۆسیزیۆن بەئاگا یان بێ ئاگا، دەکەوێتە بۆسەی
شەرانگێزییەوە، یاخود لانی کەم، دۆخێک لە کاردانەوەی سۆزدار بەرهەم دەهێنێت، بەڵام
ئەوە زیرەکی میدیای فەرمییە کە خۆی و ئەوان لە تەخوین و تۆمەتی خیانەت دەپارێزێت و
وەک نەیار و خائین مامەڵە لەگەڵ میدیای ئۆپۆسیزیۆن ناکات، میدیا ئۆپۆسیزێون میدیای
نارازیبوون و پرۆتێستە، رەنگە مەبەست بپێکن یاخود نا، بەڵام مەرج نییە لە بەرەی
دەرەوەی کاری نیشتمانیدابن هەر لە بەرئەوەی خیتابی میدیای و سیاسیان جیاوازە.
راستە، دیقەتی ئەوەمان داوە کە لەژێر دێر و لە تۆنی دەنگەکاندا هەست و نەستی ناخۆش
و نەشیاو تێبینی دەکەین، بەڵام دیسانەوە
ئەوە میدیای فەرمییە کە بەرپرسیاریەتی یاسایی هەیە بۆ مانۆڤەرکردن و سەلماندی
پێچەوانەی ئەو خیتابانە، ئەگەر پێشتر تر کاری دەوڵەتی رەوا کرابێت.
"وێنا"ی میدیای دەوڵەت یاخود فەرمی ئەویش بەهەمان ئاست نابێت هەوڵی
کەمکردنەوەی قورسایی بەرامبەر بدات. میدیا فەرمی دەبێت سنگی فراوانتر بێت و بوار
نەدات بە ئاسانی بکەوێتە بۆسەی گەمەی سیاسییەوە.
بێگومان ئەم هەڵسەنگاندنە پەیوەندی راستەوخۆی بە رەفتار و ئادای هەردوو
لاوە هەیە، هەر بۆیە نابێت پێشوەخت، هیچ لایەنێک خۆی لە سەنگەری نەیاردا
بدۆزێتەوە، دواجار، پەیوەندی نێوان سیاسەت و میدیا پەیوەندی تەواوکردنی یەکترە و بیانکردنی
پرۆسەی دیموکراسییە، ئەوەی کە دەمێنێتەوە و بایەخی هەیە هەڵسەنگاندنی هاوڵاتییە کە
لەسەر سکرین هەردوو لا دەبینن.
پوختەی قسە: میدیای فەرمی و نافەرمی جێگۆرکێ بە خیتابە سیاسییەکان
دەکەن، زۆر جار ئەم خاڵە کە مانۆڤەری سیاسییە و کاری میدیا نییە، کاریگەری لەسەر
کرۆکی کاری میدیا هەیە و پاشان کاریگەری لەسەر ئارامی کۆمەڵایەتی و سەقامگیری
سیاسی هەیە. هەر بۆیە، گرنگە پەیوەندی نێوان ئەم دوو پانتاییە، هێورانە، رێکبخرێتەوە،
ئەوەش بە دارشتن و پابەندبوون بەو دوو کۆڵەکەیەی کە لەسەرەوە دەستنیشانمان کرد.
ئەو "وێنا"یەیی کە میدیای لۆکەڵ لە ئێستادا دەیبەخشێت بەرجەستەکردنی
ململانێی کەلتووری سیاسییە کە خۆی دەبێت لێ دەرباز بکات، تاوەکو نەبێتە قوربانی
ململانێ سیاسییەکان. پەیامی میدیای فەرمی، بەتایبەتی هی دەوڵەت، پێویستی بە
مینبەری جیاواز نییە، رێکخستنەوەی بودجەی ساڵانەی میدیاکان، فەرمی و نافەرمی، لە
ساڵانی داهاتوودا، دەبێت کاری لە پێشینە بێت.