358وتار

جەنگی ئۆكرانیا لە نێوان مۆڕاڵ و واقیعی سیاسیدا

3/1/2022 10:33:00 AM

د.ديارى ئەحمەد مەجيد

جەنگ چونكە هەمیشە ماڵوێرانی و قوربانی و كارەساتی مرۆیی گەورە بەدوایخۆیدا دێنێت، بە پێی پێوەری مۆڕاڵی ئاشتیخواز و كەسانی هەستكردوو بە واقیعی تاڵی جەنگ و لێكەوتەكانی بێت، هەمیشە نەفرەت لێكراو و ڕەتكراوەو بێزراوە، لێ بەداخەوە جەنگ چونكە درێژكراوەی سیاسەتە، كاتێك گەیشتن بە چارەسەر ئەستەم دەبێت، یان بەرژەوەندی وا دەخوازێت، ئیتر مۆڕاڵ و بانگەوازی ئاشتیخوازان، لای جەنگخوازان بەها و گرنگیان پێ نادرێت.
جەنگی ئۆكرانیا كێشەی بەرژەوەندیە ئاڵۆزە هەمەچەشنەكانە، جەنگی بەرژەوەندی ئاسایشی نیشتیمانیە، جەنگی جیۆسیاسیە، جەنگی جیۆئابوریە، جەنگی هەژمون و جیۆستراتیژە، جەنگی مێژووە، جەنگی دووجۆر بیركردنەوەو مینتالیتێتە، جەنگی دوو كولتوری سیاسیە، دەشێت ئەوانە لەڕووی مۆڕاڵەوە هیچیان پاساو نەبن بۆ هەڵگیرساندنی جەنگ، لێ بەداخەوە سیاسەت و ڕیالیزمی سیاسی و بەرژەوەندیەكانی، زۆربەی جار، ملكەچی مۆڕاڵ و بەها مرۆڤایەتیەكان نین و نابن، ئەوە سروشتی سیاسەت و بەرژەوەندیەكان و كاری سیاسی و دەسەڵاتدارانە.
لە سەرەتای سەرهەڵدانی تەنگەشەی نێوان ڕوسیاو ئۆكرانیا لە دانیشتنێكدا ساڵی ٢٠١٤ لە بۆدابێست، باڵوێزی ئۆكرانیا باسی كێشەی ووڵاتەكەی بۆ كردین، دیارە لە گۆشەنیگای حكومەتەكەی خۆیەوە. من بە پرسیارێكی سادە گفتوگۆم دەستپێكرد، ئەویش ئەوەبوو ئایا ئێوە بە قوڵی و واقیعبینانە دەڕواننە ڕەهەندە فرە ڕەگەزەكانی كێشەكەتان؟ ئایا ڕەچاوی مێژووی پەیوەندیەكانی نێوانتان كردوە؟ ئایا واقیعی جیوستراتیجی و هاوكێشە ئاڵۆزەكانیتان بەهەند وەرگرتوە؟ لەگەڵ كۆمەڵێ ئایای تردا.
بەداخەوە ئەو پێیوابوو من مەبەستم ئەوەیە كە ئۆكرانیا مافی سەروەری و دیاریكردنی چارەنووس و ئازادی نیە لە بڕیاری سیاسیدا. باسەكە بووبە گفتوگۆیەكی چڕ لە نێوانماندا، ووتم ببورە دیارە لە مەبەستی من بەتەواوی نەگەیشتیت. من ماف و ئازادی و سەروەری بڕیاردانی سیاسی ئێوە ناخەمە ژێر نیشانەی پرسیارەوە، بەڵام هەموو دەزانین ئەوانە لە سیاسەتدا مەحكومن بە واقیعی سیاسی و بەرژەوەندیەكانیەوە، بەداخەوە حەزو ویست لە سیاسەتدا بێ ڕەچاوی بیركردنەوەی ڕاتسیۆنالانەو ڕیالیستانە، تووشی شكان و دۆڕان و ماڵوێرانیمان دەكەن. باڵوێز سوور بوو لەسەر ڕاكەی خۆی كە مافی ووڵاتەكەیەتی بڕیاری بوون بە ئەندامی ناتۆ و یەكێتی ئەوروپا بدات. منیش ئەو مافانەم بۆ پشتڕاستكردەوە و دڵنیام كرد، كە تەواو هاوڕام لەگەڵیدا، كێشەم لەگەڵ مافدا نیە، تەنها جیاوازیمان ئەوەیە من ترسی حوكمی مێژوو و واقیعی سیاسی و ڕۆڵی فشاری بەرژەوەندیەكانیم هەیە، جەنابیشت ویستی دیموكراسی و سەروەری و مافەكان و ئازادیەكانت هەیە، كە هیوادارم لە نێوان ڕەشبینی و گەشبینی ئەو سیاسەتەدا، ئێوە و سەجەم مرۆڤایەتی بە كەمترین زیان دەربچن.
لە میانی گفتوگۆكەماندا نمونەی گرنگی دوو پێگەی جیۆسیاسی و جیۆستراتیژیم لە پەیوەندیە نێودەوڵەتیەكان و سیاسەتی زلهێزەكاندا بۆ هێنایەوە، باسی كێشەی لیبیاو سوریام كرد، كە سەبارەت بە یەكەمیان بڕیارەكەی ناتۆ و ڕۆژئاوا، ناڕەزایەتیەكی جیددی ئەوتۆی ڕوسیاو چینی لێنەكەوتەوە، سەرزارەكی نەبێت و ڕژێمەكەی قەزافی بەو دەردەبرا كە دیمان. بەڵام لە دووەمیاندا جگە لە دەستوەردانی سیاسی، هی سەربازی توندیشی لێكەوتەوە، كە قوربانیەكانی لە ڕادە بەدەرن و چارەسەرەكەی هێشتا ڵێڵ و بگرە وونە. ووتم خۆ لیبیا زۆر دەوڵەمەندە لە كانزا سروشتیەكانداو سوریا بە پێچەوانەوەیە، بەڵام پێگەی جیۆسیاسی و جیۆستراتیژی سوریا بۆ هەردوو یاریزانە سەرەكیەكەی كێشەكە، ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمریكاو ڕوسیا، گرنگیەكی ژیانیان هەیە. ڕوسیا تەنیا پێگەی سەربازی لە دەریای سپی ناوەڕاستدا، لەسەكۆی دەریایی تەرتوس و لازقیەی سوریدا هەیە، و سەبارەت بە ئەمریكاش، جگە لەوەی كە ئەو بوونەی ڕوسیا لەوێ كێشەیە بۆی، مەسەلەی هەژمون لە ناوچەكەداو گرنگی ئاسایشی نەتەوەیی ئیسرائیلیش، بەشێكی دانەبڕاوی سیاسەتی ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریكایە. هەر لەو سۆنگەیەوە ئاماژەم بە گرنگی ستراتیژی ووڵاتەكەیدا بە نیسبەت ڕوسیاوە.
بە كورتی جەنگ و شكستە سیاسیە كارەساتبارەكان، زۆربەی جار لە هەڵە خوێندنەوەی هاوكێشە سیاسیەكان و ڕەچاونەكردنی واقیعی سیاسی و سەركێشی و ڕیسككردن و كورد ووتەنی ”پێ ڕانەكێشان بەقەد بەڕەكەی خۆتەوە” سەرچاوە دەگرن. لێكەوتەكانی ئەم جەنگە و ئەنجامەكانی و دەستكەوتەكانی بۆ شەڕكەرەكان و هاندەرانیان هەرچۆنێكبن، خەڵكێكی بێگوناە دەبنە قوربانیەكەی، كە لە سۆنگەی مۆڕاڵەوە جێگەی قبوڵ نیەو ڕەتكراوەیە، لێ لە گۆشەنیگای سیاسەت و بەرژەوەندیەكانیەوە، مایەی تێگەیشتنە، كە بۆ ڕوسیای پوتین، مانای بەرگری و پارێزگاری لێكردنی بەرژەوەندیە نەتەوەییە باڵاكانی ڕوسیا دەگەێنێت، و بۆ بەرەی لایەنگران و ”هاندەرانی” ئۆكرانیاش، ”هیچ نەبێت” بەرگری دەگەێنێت لە بەها دیموكراتی و شارستانی و مافە ”ڕەواكانی” میللەتان لە سەربەخۆی و دیاریكردنی چارەنووسیاندا. لێ پرسیارە سەرەكیەكە ئەوە دەمێنێتەوە، بۆ ئەو بەهایانە دەبێت لە پێناویاندا جەنگ بۆ هەندێك هەڵبگیرسێنرێت، و بۆ بۆ هەندێكی تریش پێشێلكاریەكانی هەمان بەها، دەشێت و دەكرێت چاو لە ئاستیاندا بنوقێنرێت؟ ئایا بەها دیموكراتی و شارستانیەكان پیرۆزترن یان بەرژەوەندیە باڵاكان لە پێشترن؟ وابزانم وەڵامەكان ئاسانبن.