بۆ دڵم بە بۆنەكان ناكرێتەوە؟
2/14/2023 12:14:00 PM
د.ديارى ئەحمەد مەجيد
لەژێر كاریگەری نووسینێكی ئەنتۆنیۆ گرامشيدا لەژێر
ناوونیشانی; بۆ ڕقم لە ڕۆژی سەری ساڵە؟
من هەموو ڕۆژێك كە لەخەو ڕادەبم و چاوەكانم دەكەمەوە
و بێداردەبم، چاوەڕوانی ئەوە دەكەم سەردەمێكی نوێ دەستپێدەكات، هیچ نەبێت دەمەوێ
وا هەست بكەم ساتێكی نوێ و ڕۆژێكی نوێ، هەفتەیەكی نوێ و مانگێكی نوێ و ساڵێكی نوێ
لەبەردەممدا دەبێت و ڕابردوو تێئەپەڕێنم، ئەوە جۆرێكە لە پۆزیڤیتیزم یاخود گەشبینی،
هەرچەندە وەك دەشڵێن ”با هەمیشە بەدڵی كەشتیوان هەڵناكات”. كاتێك دڵنیا و بەیەقینم،
دوێنێ و هەفتە و مانگ و ساڵی ڕابردوو چی ڕویداوە، بۆیە كاتێك بیر لە دەمە نوێكانی
بەردەمیشم دەكەمەوە، بەپێی ئەوەی ڕویداوە و بینیومە و تیاژیاوم، هەڵسەنگاندن و پێشبینی
بۆ داهاتوو دەكەم، هەوڵ دەدەم بزانم چی دەشێت ڕووبدات. ئەمەش جۆرێكە لە ڕیالیزم یاخود
واقیعبینی، مەگەر مرۆڤ بڕوای بە بورجەكان و فاڵ و قاوە و دەستگرتنەوە بێت، تا چاوەڕوانی
بەختێكی باشتر بكات.
لە زانستی مێژوودا، کرۆنۆلۆژیا و ڕیزبەندیەكەی،
پایەی سەرەکی زانستەكەین، لێ نابێت لەیادمان بچێت، کە زۆر بەروار و بۆنە هەن، مرۆڤ
خۆی هەندێكی بە گشتی و جیهانی كردوون و هەندێكیشیان بە لۆكاڵی ماونەوتەوە. ئەم بۆنە
و بەروارانە مرۆڤەكان خۆیان لە هزر و مێشکی خۆیاندا وەك بابەتێكی گرنگ، پیرۆز، دواڕۆژنیشاندەر،
گۆڕانكار، بواری پەڕینەوە بۆ سەردەمی دیكە، چەسپاندوە و هێشتۆتەوە، كە لە ڕاستیدا
لەوانەیە ئەوانە زۆر ڕێژەیی بن، بۆ هەندێك كاریگەر و بۆ چەندێكی تر بێ هیچ بەهایەكی
ئەوتۆبن. لە ڕاستیدا زۆربەیان بوون بە یەكێك لەو ”فێڵە مێژوویانەی”، كە خودی مرۆڤ
لەخۆی كردوە. ئاخر زۆرێك لەو بەروارانە بە دەستپێكی سەردەمێكی نوێ هەژمار دەكرێن؛
ساڵی سەرهەڵدانی فڵان ئایین و دەوڵەت و شۆڕش و ڕووداو. ڕۆژی لەدایكبوونی فڵان پەیامبەر
و ڕابەر و سەركردە و دەستپێكی مێژووی فڵان سەردەم و پەیدابوونی فیسار ئەندێشە و بیر،
دەركەوتنی سەردەمی ڕۆشنگەری و مۆدێرن.
ئەم بەروارە ”مێژوویانە” ئەوەندە بە قوڵی و زۆرجار
بە تەسكی و هەندێكی تر بە فراوانی و زۆربەی كات بە دۆگمایی و چەقبەستوویی ڕۆچوونەتە
هزر و هۆشمانەوە، وا دەزانین بۆ نمونە دوای پەیدابوونی ئایینەكان و بڕوا بە تاك
خوایی، مرۆڤایەتی لە دڕندەییەوە گۆڕیوە بۆ بە مرۆڤبوون. بڕواداران، جا بە ئایین بێت
یان ئایدیۆلۆژیا، هەمیشە بڕوا بەخۆیان دێنن، کە بەرواری پەیدابوونی باوەڕەكەیان و ڕۆژی
لەدایكبوونی هەڵگری پەیامەكەیان، سەردەمی پیرۆزی و گۆڕانكاری و هێنانەدی ئاوات و خەونەكانیانە.
وا دەزانن ئەو دوو سەردەمەی پێش و پاشی، بازدانێكە و لەناكاو جیهان و مرۆڤایەتی خۆی
لە سەردەمێكی دیكەی نوێ و جیاوازدا بینیوەتەوە، یان ژیانێكی نوێیان بۆ فەراهەم
كردوە. ئەمە بەدڵنیایەوە بۆ مرۆڤەكانی ساتی سەرهەڵدان و پەیدابوونی ئەو ڕووداو و بەسەرهات
و پێشهاتانە، گۆڕانكاری و سەردەمی نوێی گەیاندوە، لێ بە تێپەڕبوونی كات، بە كاریگەریە
ئەرێنی و نەرینیەكانیەوە، بە پەیدابوونی بیری نوێ و برەوی بیركردنەوە و گەشەی هۆشمەندیەوە،
ئەو گرنگی و بەهایەی نەماوە، كە ئێستاش وابزانین لەگەڵ بەروار و ساڵیادی بۆنەكەدا
دووبارە بە یەك شەقاو دەمانپەڕێنێتەوە ئەوبەری ”پردەكە” و بە بازێك لەناکاو خۆمان
لە جیهانێکی نوێدا دەبینینەوە و هەموو شتێك دەگۆڕێت بۆمان یان دەچینە ناو ژیانێکی
نوێوە.
ئەوە تەنها لە سەرابێك زیاتر نیە و بگرە بە پێچەوانەوە ئەم بەروارە سەپێنراوە
دیاریکراوانە بوونەتە بەربەستێک لەبەردەممان، ڕێگریمان لێدەکەن بزانین و فێربین، مێژوو
بەردەوامە لەسەر ڕێچكەی خۆی لەسەر هەمان ڕێڕەوی بنەڕەتی و جێگیری خۆی، بەبێ پچڕانی
لەناكاو و كتوپڕ، مێژوو وەک ئەوەی لە نمایشی فیلمی سینەمادا ڕووئەدات نیە، كاتێك
شریتی فیلمەکە دەپچڕێت و ماوەیەكی كورت هۆڵەكە بە تیشكێكی گەش ڕووناک دەبێتەوە.
هەر لەبەر ئەو هۆکارە و دووبارە بوونەوەی بۆنەكان
وەك خۆیان بێ گۆڕان، لەگەڵ دەستپێكی هەموو سەردەمەكانی دوای ئەو بەروارانە، قینم
لە پشووەکانی بۆنەكانە وەك نمونە سەری ساڵ، کە وەک شایستەیەکی نەگۆڕ و چەسپاو پڕۆژەیان
لەسەر بینا دەكرێت، ژیان و خەیاڵی مرۆڤیان كردوە بە كاڵایەكی بازرگانی، هەژمارێكی
سەیری بۆ دەكرێت، بڕە پارەیەك و بودجەیەکی گەورە بۆ بەڕێوەبردنی تەرخان دەكرێت.
كاتێكی زۆری پێوە دەكوژرێت. ئەم جەژنانە وامان لێدەکەن بەردەوامی ژیان و خەیاڵ لەدەست
بدەین، باوەڕێكی نەگۆڕمان لا دروست دەكەن، کە پچڕانێک لە نێوان پار و ساڵی
داهاتوودا هەیە؛ ئیتر مێژوویەکی نوێ دەست
پێدەکات، هەربۆیە بیر لەوە دەكەینەوە بڕیاری نوێ ئامادە بكەین بۆ ڕووبەڕوو بوونەوەی
پێشهاتەكان و پەشیمانی دەردەبڕین لە دودڵیمان بۆ نەكردنی هەندێ شت ساڵی پار. لێ كە
بارەكە وەك خۆی یان خراپتر دەبێت و ئێمەش دەستەووەستان ناتوانین هیچ بكەین،
هاوارمان لێ هەڵدەستێ ”ساڵ بەساڵ خۆزگەمان بە پار”. جا كە ئەم بەروارانە وابن، كێشەكان
ئەوان دروستی بكەن، بۆچی خۆمان دیلی وەهم و دڵەڕاوكێكانیان بكەین؟
من لەبەر ئەو هۆكارانە قینم لە سەری ساڵ و بۆنەكانە،
من دەمەوێت بەردەوام لەگەڵ خۆم و دەورووبەرم ئاشت ببمەوە و خۆم لەو شوێن و ساتەدا
بدۆزمەوە، كە تیایدام. بەردەوام هەموو ڕۆژێك ئەوە دووبارە نوێ بکەمەوە، بەبێ ئەوەی
ڕۆژێکی دیاریکراو بۆ پشوودان تەرخان بکەم. ئاخر لەبری ئەوەی هەموو ڕۆژێك ڕۆژی خۆشەویستی
و لێبوردەیی بێت، دێن ڕۆژێكی بۆ دیاری دەكەن.
لەبری ڕێزی ژن و دابینكردنی تەواوی
مافەكانی و یەكسانی كردنیان بە هی پیاو پرنسیپ بێت، دێن ڕۆژێك بۆ ژنان دادەنێن بۆ
ئەوەی لەو ڕۆژەدا خۆی بە بەرگریكاری مافەكانی ژن نیشان بدات. ئاوا بۆ زۆر بۆنەی تریش.
من كاتێك پشووەکانی خۆم هەڵدەبژێرم، كە جەنجاڵی ژیان ماندووم دەکات و هەست دەكەم پێویستیم
بەوەیە خۆم بخزێنمە ناو دۆخێكی ئاوهاوە، جۆش و خرۆشێكی نوێم پێ ببەخشێت.
من نامەوێت لەو بەروارانەدا ئەرکی بۆماوەیی و
باو و مانادار بۆ هەندێ كەس، جێبەجێ بکەم. بەڵكو دەمەوێت هەموو کاتژمێرێکی ژیانم سەردەمێكی
نوێ بێت، هەرچەندە پەیوەستیش بێت بە ساتەكانی پێش خۆیەوە. نامەوێت لەو ڕۆژەدا ووتنەوەی
چەند ڕستەیەكی پێشوازی باوی بڕواپێنەكراوی کۆمەڵایەتی بسەپێت بەسەرمدا و ئەو ساتانە
لەگەڵ كۆمەڵێك باسی بەسەرچوو و كەسی نامۆدا بەسەر بەرم، کە ڕێچكەی ژیانیان بۆ من
گرنگ نیە، بە ناچاری تەنها لەبەر ئەوەی باو باپیرانمان ئەوەیان كردوە و لەو ڕۆژەدا
ئاهەنگیان گێڕاوە... من ئەوە بە كارێك دەزانم مایەی بێهودەیی بێت، پیرۆزبایی و گەورەكردنیشی
هیچ ماناو جێگەیەكی ئەوتۆ نەگرێت.
____________
وتارەكەی گرامشی بە ناونیشانی (بۆچی ڕقم لە سەری
ساڵە) لە گۆڤاری جاکۆبین لە 1ی 1ی 2016 بڵاوکراوەتەوە، دواتر وەرگێڕانی بۆ زمانەكانی
ئینگلیزی و عەرەبی بۆكراوە. وەرگێڕانی بۆ زمانی ئینگلیزی ئەلبێرتۆ تۆسکانۆ بۆ گۆڤاری
(Viewpoint) و وەڕگێڕانی عەرەبی (لماذا أكره يوم رأس
السنة) ، دعاء علي بۆ ماڵپەڕی (حبر) كردویانە.