بە مێگەلكردنی كۆمەڵگای كوردی
11/10/2021 9:51:00 AM
موعتەسەم نەجمەدین
بەشی دووەم
واقع و تەركیبەی كۆمەڵاتی گەلانی خۆرهەڵاتی ناوەراست لە بونیادیانەوە تایبەتمەندی خۆی هەبووە. سروشت و ستراكچەری ژیانی كۆمەڵایەتی و پرۆسە و هزری سیاسی، لە وڵاتانی جیهانی سێیەم یان وەك ئەوەی لە فەرهەنگی سیاسیدا زۆر راشكاوانە بە وڵاتانی دواكەوتوو ناو دەبرێن، لە كرۆكدا لە سەر بنەمای پەیوەندی نێوان شوان و مێگەل دروست دەبێت. هەر ئەمەیش هۆی سەرەكی ئەوەیە، كە ئەم وڵاتانە بە گشتی دەبنە لانكەی دروستبوون و پەروەردەكردنی دیكتاتۆریەت و ژینگەی بەرجەستەبوون و گەشەكردنی گەندەڵی و زوڵم و نادادپەروەری. لەم وڵاتانەدا سەرۆك بەو واتایە دروست نابێت، كە لە وڵاتانی پێشكەوتو دەخوڵقێت و لە ژێر چاودێری خەڵكەكەیدا راست و رەوان فەرمانرەوی بۆ خزمەتكردنی میللەتەكەی بكات، بەڵكو لە وڵاتانی دواكەوتوو بە بەردەوامی سەرۆكەكان لە دوای دروستبونیان زۆر بە خێریی دەبنە دیكتاتۆر و لە گەندەڵی و زوڵم و نادادپەروەری تێوە دەگلێن. لە پرۆسەی گەیشتن بە دەسەڵات و فەرمانرەوای، كۆمەڵگا رۆڵی سەرەكی دەبێنێت و بە سەر شانی نەزانی و كاڵفامیدا كەسەكان دەبن بە دیكتاتۆر. لەمەیش كارەساتتر ئەوەیە بەشێك لە تاكەكانی كۆمەڵگا بگەنە ئەو باوەرەی، كە ئەم وڵاتە تەنیا بە دیكتاتۆریەت و داگیركەر دەروات بەرێوە. بە نمونە خەڵكی عێراق بە گشتی لە پێناو ئارامی و سەقمگیری و بنەبركردنی گەندەڵی، خواستی ئەوەیان هەبێ (سەدام حوسێن) ێكیتر بخوڵقێت.
لە ئەمرۆدا بەشێك بەناو روناكبیران و رۆشنبیران، كەوتونەتە بانگەشەی ئەوەی، كە واقعی كۆمەڵایەتی و سروشت و پێكهاتەی سیاسی و دەرونی كۆمەڵگای كوردی تەنیا بە فۆرمی تاكرەوی و سیستمی دیكتاتۆری و شەرعیەتی میراتگەری سیاسی جێگیری و ئارامی تیادا دەستەبەر دەبێت.
لەم هاوكێشەیەدا جێگیری سیاسی و كۆمەڵایەتی لەوێوە بەرجەستە دەبێت، كە سەرۆك و دەسەڵات هەموو ئەجندایەكی خۆیان بە سەر میللەتدا دەسەپێنن، لە بەرامبەریشدا میللەت هەموو بریار و فەرمانەكانی سەرۆك و دەسەڵات، بێ لێكدانەوەو و شەنوكەوكردن قبوڵ دەكات. بەواتە بەرازیبونی میللەت لە سەر چەوسانەوەو و كۆیلایەتی خۆی، جێگیری و ئارامی بەرجەستە دەبێت. سروشتی پەیوەندی نێوان دەسەڵات و میللەت لەم هاوكێشەیەدا بەو شێوەیەیە، شوان خاوەنی دەسەڵاتی رەها دەبێت و میللەتی مێگەلیش ملكەچی تەواوی بریار و سیاسەتەكانی دەسەڵات دەبێت. جێگیربونی ئەم هاوكێشەیە لە پرۆسەی سیاسی وڵاتانی دواكەوتوودا یەكێك لە هۆیە سەرەكیەكانی جێگیرنەبوونی پرنسیپی ئاڵوگۆڕی ئاشتیانەی دەسەڵاتە، لە بەرامبەریشدا نەچەسپانی پرنسیپی ئاڵوگۆری ئاشتیانەی دەسەڵات، هۆی سەرەكی شكستی پرۆسەی دیموكراسی ئەم وڵاتانەیە.
لەواقعی سیاسی كوردیدا تا ئەمرۆ شەرعیەتی شۆرشگێری بنەمای سەرەكی دەسەڵات و فەرمانرەوایە. شەرعیەتی شۆرشگێری بوەتە بنەمای شەرعیەتی میراتگەری سیاسی بۆ دەسەڵاتی كوردی لە حكومەت و حزبی سیاسیشدا. دەستبەسەرداگرتنی هێزی سەربازی و كۆنترۆڵكردنی لە لایەن چەند بنەماڵیەك، بەهۆی پاوانكردنی دەسەڵاتە لە لایەن چەند تێكۆشەرێكی دێرین و كورەكانیانەوە، ئەم واقعە و بەرجەستەبوونی سیستمی دابەشكردنی كێكی فەرمانرەوای و داهات وەك پشك و بەش لە نێوان ئەو خانەوادانەدا دۆخێكی تایبەتی بۆ كوردستان خوڵقاندوە. ئەم رەوشە ناجۆرە لە راستیدا بە شێوەیەكی هەرەمەكی و بە بێ بەرنامە و نەخشەپلان نەخوڵقاوە، هەر بۆیەیش پرۆسەی بە مێگەلكردنی كۆمەڵگا دەبێتە بەشێك لە ستراتیجی سەرەكی دەسەڵاتە تاكرەو و دیكتاتۆرو مافیاكان.
كۆمەڵگای مێگەل و روناكبیر
كەلتور یان رۆشنبیری بە دیوێكیدا جۆرێكی تایبەتە لە بیركردنەوەو هەڵسوكەوتكردن. ئەو كەسانەی بەرگی روناكبیر بە بەبەریان دەدورێت لە بارە راست و تەندروستەكەیدا كەسانێكن خاوەن هەڵوێست و مەعریفە و ئاكاری تایبەتن، بەڵام كەسانێك، كە بە نادادپەروەری و ناتەندروستی بەرگی روناكبیر بە بەریاندا دەكرێت، ئەمانە جۆرێكیتر لە كەسایەتین، كە لە بارە راستیەكەیدا جۆرێكن لە كۆیلەی دەسەڵات، هەندێكجاریش پێیان دەوترێت روناكبیری دەربار.
هەندێك لە روناكبیرانی راستەقینەیش بەهۆی پەراوێزخستن و نائومێدبوونیان لە جێگیربوونیان لە پێگەی روناكبیر و سنورداركردنی رۆڵ و كاریگەریان، پەراوێزخستن و داماڵینیان لە ئەرك و بەرپرسیارێتی، توشی جۆرێك لە دارمان و هەرەسی روحی و دەرونی دەبن ، لێرەوە لە پێناو گەرانەوە بۆ ناو بازنەی دەركەوتن و سەلماندنی مانەوەی خۆی، بە ناچاری دەكەوێتە بەردەم هەڵبژاردەیەكی زۆر سەخت و ناتەندروستەوە، كە لە كۆتایدا هەردوو هەڵبژاردەكە دوورن لە خاسیەت و مۆراڵی روناكبیری راستەقینە. هەڵبژاردەیەك، كە بریار دەدات ببێت بە پیاوی دەسەڵات و كار لە سەر جوانكردنی گەندەڵی و كارە ناراست و چەوتەكانی دەسەڵات دەكات و بیانو بۆ شكست و دۆراندنەكانیان دێنێتەوە، هەڵبژاردەی دووەمیش بەناچاری دەبێت بە بەشێك لە پرۆسەیەكی پۆپۆلیستی بزوتنەوەیەكی سیاسی، كە لە كوردستاندا زیاتر لە باڵی ئۆپۆزسیۆندا بەرجەستە بووە، لەم ئاراستەیەدا دەكەوێتە ژێر كاریگەری كەلتوری مێگەل و هەڵسوكەوت و ماریفەتەكانی مێگەل دەبێتە ناسنامە و دروشمی. بە واتە لە هەردوو ئاراستەكەدا بەشدار دەبێت لە پرۆسەی بە مێگەلكردنی كۆمەڵگادا.
روناكبیرانی دەربار لە دوو بارەدا دەردەكەون، بارێك، كە بە ئاگایەوە كار بۆ خزمەتكردنی دەسەڵاتێكی دیكتاتۆر و گەندەڵ دەكات و لە بەرامبەردا نرخی خزمەتگوزەرانیەكانی بە تەواوەی وەردەگرێت، لە بارێكیتردا هەندێك روناكبیر بە بێ ئاگای و دەرئەنجامی كەمی مەعریفەیان دەكەونە ناو زەلكاوی خزمەتكردنی دیكتاتۆریەت و نادادپەروەری و گەندەڵی. لە هەردوو باردا ئەم توێژە خزمەت بە سیستم و دەسەڵاتێكی هیچوپوچ و بودەڵە و گەندەڵ و تاكرەو دەكەن. هەڵگرتنی بیر و دنیابینی میگەلی لە لایەن كەسانی خاوەن مەعریفە و ئەكادیمیەوە بەواتە خلسكان بەرەو دوور كەوتنەوە لە عەقڵ و باوەر و دنیابینی زانستی خۆی لە پێناو بەرژەوەندی كەسێتی و سود وەرگرتن لە دەسەڵات دێت.
شانازیكردن بە ئینتیمابوون بە مێگەلەوە بە بێ بیركردنەوەو لەژێر كاریگەری گوتاری پۆپۆلیستی رەوتێكی سیاسیدا هاندەرێكی بەهێزە بۆ بەرجەستەبوونی كەلتوری مێگەلی.
مێگەل وەك كەلتور
بیركردنەوەی مێگەل لە كرۆكدا هەڵقوڵاوی عەقڵیەتێكی ئاژەوەگێری و گێرەشێوێنیە، كە دواتر دەبێتە رەفتاری تاك لەناو مێگەلدا. تاك لەناو مێگەلدا بە بێ بیركردنەوەو شەنوكەوكردن و پلان دەبێتە هەڵگری رەفتاری مێگەل. لە راستیدا توانەوەی تاك لە ناو كۆمەڵەیەكدا هەست بە بەهێزبوونی خۆی دەداتێ و شانازی بە بونی خۆیەوە لە بازنەی ئەو جوڵانەوەیە دەكات، بە بێ بیركردنەوە لە راستی و دەرئەنجامی ئەم هەڵوێست و كردەوەیەی لە ئایندەدا. زۆرجار تاك لەناو كۆمەڵەیەكی سیاسیدا زۆر بە ئاسانی و ئارەزومەندانە دەبێتە بەشێك لە مێگەل، ئەم تاكە لە كەسایەتیەكی عاقڵ و هاوسەنگ و لۆجیكیەوە دەبێتە كەسایەتیەكی ناعەقڵانی و توندوتیژ و درندە، لە پێناو رازیكردنی مێگەلەكەدا دەستبەرداری عەقڵ و ویژدان و رەوشتی مرۆڤدۆستی دەبێت.
لەمانەیش كارەساتر دیاردەیەكە، كە لە ئەمرۆدا لەواقعی سیاسی و كۆمەڵایەتی و كەلتوری كوردیدا زۆر بڵاوەی كردوە، بەشێكی زۆر لە روناكبیران بۆ ئەوەی نەكەونە بەر توانج و هێرشی پۆپۆلستی گروپە سیاسیەكان خۆیان بێدەنگ كردوەو هیچ هەڵوێست و بۆچونێكیان نیە.
تیۆری نزیككردنەوەی تاكەكان
لە پرۆسەی دروستكردنی مێگەلدا
تێۆری مێگەل یەكێكە لە تێۆرە نوێكانی زانستی كارگێری و لە بنەرەتەوە لە سەر ئەو واقعە دامەزراوە، كە توێژینەوە بۆ هەڵسوكەوت و رەفتاری تاك لە ناو گروپێكی سیاسی پۆپۆلیستیدا بكات.
لە سەروبەندی فەراوانبونی بازنەی نارەزاییەكانی خەڵك لە بەرامبەر سیاسەت و نادادپەروەری و گەندەڵیەكانی دەسەڵات بە تایبەتی لە وڵاتە دواكەوتوەكان، هەندێك لە تاكەكانی كۆمەڵگا ئەگەر روناكبیر بێت یان تاكی ئاسایی دەكەونە دوای كەسانێكەوە، كە سەربە ئاراستەیەكی سیاسی جیاواز و لە دەرەوەی بازنەی حزبەكانی دەسەڵاتن. ئەم توێژە زۆرجار بە بێ بیركردنەوە و لێكدانەوەو و شەنوكەوكردنی ئەو ئاراستەیە و خوێندنەوەی تەندروستی ئامانجە ئاشكرا و شاراوەكانی پشت دروستبوونی ئەو جوڵانەوەیە، خۆیان دەخزێننە ناو ئەو بزوتنەوە سیاسیانەوە.
زاراوەی رەفتاری مێگەل لە واقعدا لەوەوە وەرگیراوە، كە ئەم جۆرە رەفتارە زیاتر لە ئاژەڵاندا دەبینرێت و میگەلبوون خاسیەتێكی مەر و ماڵاتە، زیاتر لەوەی لە مرۆڤدا بەرجەستە ببێت. مێگەل لە فەرهەنگی سیاسیدا وەك زاراوەیەكی سیاسی نوێ گوزارشت لەو كۆمەڵانە دەكات، كە بە بێ بیركردنەوە دەكەونە دوای بیر و دنیابینیەكی پۆپۆلستی، یان فاشی، یان هەر بیر و ئەجندایەكی ناتەندروست، كە لە جەوهەردا جگە لە زیان هیچ سودێكی بۆ پرسی مرۆڤدۆستی و میللەت و نیشتمان نیە.
مێگەل لە كۆمەڵێك تاكی ئاسای دروست دەبێت، لە جەوهەردا فاكتەرێكی ناوەكی بەیەكیانەوە گرێدەدات.ئەم فاكتەرە هاوبەشە كاریگەری راستەوخۆ و بەهێزی لە سەر سۆز و عەقڵ و ویژدانی ئەم تاكانە دروست دەكات. لە رواڵەتدا ئەم تاكانە هیچ خاسیەتێكی هاوبەش و لێكچویان نیە، چەند فاكتەرێكی خودی لە نەستیانەوە، كە دەرئەنجامی بەرجەستەبونی واقعێكی سیاسی و كۆمەڵایەتی ناتەندروست لە زوڵم و نادادپەروەری و گەندەڵی .. هتد، لە ناخیاندا دروست دەبێت، دەرئەنجام دەبێتە هاندەر و فاكتەری سەرەكی دروستبوونی مێگەل. ئەم فاكتەرانە دەبنە خاڵی هاوبەش و گرێدانی ئەو تاكانە و لە كۆتایدا عەقڵیەتێكی دەستەجەمعی ناتەندروست دەخوڵقێت و كۆی سیستمی سیاسی و كۆمەڵایەتی و كەلتور و ئابوری وڵاتیش دەشێوێنن و لە دەسەڵاتە دیكتاتۆریەكە زیاتر وڵات بەرەو داروخان و وێرانەی دەبەن.
دیاردەی میگەل بوون لە تۆرە كۆمەڵایەتیەكاندا
لە ئەمرۆدا تۆرە كۆمەڵایەتیەكان، بەتایبەتی فەیس بووك، جگە لەوەی كە بوەتە مینبەر و كەناڵی راگەیاندنی كەسێتی تاك، هاوكات بوەتە فاكتەرێكی سەرەكی و گرنگی دروستبوونەوەی پەیوەندی نێوان تاكەكان، بەڵام لە سەر بنەمای خواست و ئەجندای سیستمی نوێی جیهانی. ئەم فاكتەرە بە بارێكیدا بوەتە ئامرازێك بۆ برەودان و بە هێزكردنی دیاردەی بە مێگەلكردنی كۆمەڵگا، بەتایبەتی لە وڵاتە دواكەوتوەكانی هاوشێوەی كوردستان.
تەكنۆلۆجیای زانیاری ئەو دەرفەتەی خوڵقاندوە تاكەكانی هاوبەش لە تۆرە كۆمەڵایەتیەكان زۆر بە ئاسانی بتوانن لە پشت شاشەی مۆبایل یان كۆمپیوتەرەكانیانەوە بیر و دنیابینی خۆیان بخەنەروو. چالاكەوانانی سیاسی بە بێ ئەوەی ناسنامەی خۆیان دەرخەن، وەك كارەكتەرێكی سیاسی لەم رێگایەوە پەیام و ئەجندا و بەرنامەی خۆیان دەخەنە بازارەوەو چالاكی سیاسی ئەنجام دەدەن. زۆرجار لە ژێر ناوی خوازراودا پەیج و هەژمار دروست دەكەن و بانگەشەی سیاسی خۆیان دەكەن. لەم كەناڵەدا تەنیا مەسج و بەرنامە و دروشم و ئەجندا دەبینرێت، بەڵام وەك خاوەندارێتی و كارەكتەرەكان لە قۆناغەكانی سەرەتایدا دەرناكەون. هەندێكجار بە مەبەست ناو و وێنەی كەسایەتی ئەدەبی و روناكبیر و هونەرمەند و كەسانی ناسراو بەكار دەهێندرێت بۆ راكێشانی سەرنجی خەڵك.
بەشێوەیەكی گشتی بەشداربوانی تۆرە كۆمەڵایەتیەكان لە بازنەی چالاكی سیاسیدا دەبنە دوو بەشەوە، بەشێكیان كەسانێك یان گروپێك رۆڵی سەركردە و رابەر و كەسایەتی شارەزا و لێهاتوو دەبینن و بە یاریكردن بە سۆزی تاكەكان، بە سەدان كەس لە خۆیان كۆدەكەنەوە. ئەم گروپە خۆیان وەك دەنگی خەڵك و نوێنەری راستەقینە و دڵسۆزی جەماوەر نمایش دەكەن. ئەم كەسانە بە زۆری لە سەرەتاكانی بانگەشەی سیاسیدا شوناس و ناسنامەیان وونە، بەڵام دوای ئەوەی بە سەر شانی جەماوەرەوە دەبنە فیگەر و كەسایەتی ناسراو ناسنامە و ناوی خۆیان ئاشكرا دەكەن، لێرەوە بازرگانی بە خەونەكانی جەماوەرەوە لای ئەم توێژە دەست پێدەكات.
بە زۆری ئەم توێژە لە تەواوەی پێكهاتەكانی كۆمەڵگا لە كەسانی روناكبیر و پیاوانی ئاینی و هونەرمەند و كەسایەتی كۆمەڵایەتی و چالاكەوانی مەدەنی، لە كەسانی پۆپۆلیستن و تەنیا ئامانجی راستەقینەیان گەیشتنە بە دەستكەوتی سیاسی و ئابوری و بوون بە دەسەڵات. خاڵی بەهێزی ئەمانە ئەوەیە زۆر ژیرانە دەتوانن كاریگەریان لە سەر جەماوەر هەبێت و ختوكەی سۆزی تاك بدەن و بۆ مەبەستی سیاسی خۆیان بەكاریانبێنن، زۆر بە باشی دەزانن چۆن گوزارشت لە خەون و خواستەكانی جەماوەر دەكەن.
جۆری دووەم، ژمارەیەكی زۆر لە تاكە تورە و نارازیەكانە لە واقعی سیاسی و كۆمەڵایەتی و كەلتوری. ئەم توێژە، كە قوربانی سەرەكی دەستی گەندەڵی و نادادپەروەری دەسەڵاتن، جارێكیتر لە لایەن ئم گروپە پۆپۆلیستیانەوە دەكرێنەوە بە داردەست و بۆ بەرژەوەندی كەسێتی دەكرێنەوە بە قوربانی، هەر ئەمەیش هۆی دارمانی هیوای خەڵكە بە بەرجەستەبوونی گۆرَرانكاری راستەقینە.
