هەڤاڵی هێژا شێخ لاهور شێخ جەنگی
بۆ ئەوەی باهۆزی گۆڕانكاریەكان راتنەماڵێت
8/17/2020 3:38:00 PM
موعتەسەم نەجمەدین
دوای رێز و سڵاو
بەرێزم:
لە ئەمرۆدا زۆربەی كادر و ئەندامانی یەكێتی ئەو باوەرەیان لا جێگیر بووە، كە لەم قۆناغە هەستیارەی ژیانی پڕ لە قەیران و گرفتدا تۆ دەتوانیت رابەرایەتی یەكێتی بكەیت و سەرۆكێكی سەركەوتوو بیت.
هەڵسوكەوت و گەمە سیاسیەكانی ماوەی رابردوت، بە تایبەتی لە پرۆسەی كۆتایهێنان بە دەسەڵاتی توێژی سەركردە كلاسیكیەكان و تێكۆشەرە دێرینەكان، كە بۆ ماوەیەكی زۆرە ببون بە خۆركەی حورمەت و ژیان و بەرژەوەندیەكانی یەكێتی و بە زۆری لە گەندەڵی و كاری نارەوا تێوەگلابون، ئەمە جگە لەوەی ئەم توێژە سەردەمیان بەسەر چوبوو، توانای بەرێوەبردن و سەركردایەیتیكردنیان لەم چەرخ و زەمەنە نوێیەدا نەمابوو، بەڵام ئامادەنەبوون دەستبەرداری پۆست و دەسەڵات ببن، لێت ناشارمەوە لە عەقڵی كەم كەسدا بوو، كە تۆ بتوانیت ئەو كێوە بەربەستە لە بن دەربێنیت و بەرنامە و بناغەی یەكێتیەكی نوێ بكەیتە ئامانج. لەگەڵ بوونی هەندێك هەڵە و كەمتەرخەمی لە چارەسەركردنی چەند پرس و كێشەیەكدا، بەڵام یەكانگیربوونی چەندین خاسیەتی سەركردەیی لە كەسایەتی تۆدا، زۆرێك لە كادرو ئەندامانی یەكێتی خستوەتە سەر هێڵی باوەربوون بە تواناو هێزی تۆ لە رابەرایەتیكردنی یەكێتی، لەم بار و دۆخە پڕ لە قەیران و كێشەیانەی لە ئەمرۆدا تەواوی جەستەی میللەتی كوردیان تەنیوە. گەمە سیاسیەكانت لە ماوەی نزیكی پێشودا ئاماژەیەكی دڵخۆشكەر بوون بۆ یەكێتیەكان و هیوای گەرانەوەی شكۆی یەكێتیان لێ دەبینرێت، هەر ئەمەیش هۆی سەرەكی ئەوەیە، كە چەندین كادری باڵا و رۆژنامەنوس و روناكبیر بە بێ ئەوەی لە تۆوە نزیك بن، كەوتنە پیاهەڵدان و وەسفكردنت. من لێرەدا ئەم پێشەكیەم بۆ ئەوەیە چەند سەرنجێك و بۆچونێكی خۆم، ئەوەی باوەرم پێیەتی بخەمە بەردەستی تۆ، خۆ ئەگەر سودی هەبێت و من راستبم ئەوە كارێكی باشم كردوە و خزمەتێكم بە كورد و كوردستان و یەكێتی كردوە، ئەگەر بە عەقڵیشتدا نەچو تەنیا تۆ ئەوەندە زەرەر دەكەیت، كە ئەركت كێشاوە لە خوێندنەوەی ئەم نامەیە، لەم كاتەدا داوای لێبوردنم قبوڵ بكە.
چەند سەرنجێك
بەرێزم :
لەسەروبەندی كۆنگرەدا كۆمەڵێك هیوا لای زۆربەی كادرانی یەكێتی خوڵقا، كە یەكێتی دوای كۆنگرە، یەكێتیەكی جیاواز دەبێت و نوێبونەوە دەبێتە دیارترین سیماكانی قۆناغی داهاتوی. من بۆخۆم كۆڵێك رەخنە و سەرنجم لە سەر شێوازی ئەنجامدانی كۆنگرە هەبووە و چەند نوسین وكۆمێنتیشم لەو بارەیەوە بڵاوكردوەتەوە. بەڵام لێرەدا ئەو سەرنج و رەخنانە دووبارە ناكەمەوە، تەنیا قسە لە سەر دەرئەنجامی كۆنگرە و واقعی رێكخراوەی و سیاسی دوای كۆنگرە دەكەم. یەكەم ئاماژەی خراپی دوای كۆنگرە ئاشكرابونی شێوازی بەرێوەبردن و ئەنجامدانی كۆنگرە بوو، لەمەیش خراپتر بەشێك لەو توێژە لاوازەی كادر بوو، كە هەڵبژێردران بۆ سەركردایەتی یەكێتی، لە ئەمرۆشدا پێموایە بۆ بەرێزیشیت خەریكە دەبێتە گرفت، چونكە جگە لەوەی ئەم پێكهاتەیە لە سەركردایەتی لە قورسای هەیبەتی یەكێتی كەمكردوەتەوە، هاوكات زۆربەیان توانای بەرێوەبردنی ئۆرگانەكانی یەكێتیشیان نیە، لە هاوشانی ئەمەیش پرۆسەی جێگیركردنی مۆدێلی هاوسەرۆكایەتی بوو، كە زۆر بە نا تەندروستی و بۆ راگرتنی هاوسەنگی دەسەڵات و بەرژەوەندی كەسێتی جێگیر كرا. ئەم دیاردەیە هەر لە یەكەم ساتەكانەوە نارەزایی و تورەیی و نیگەرانی لای هەندێك لە كادر و ئەندامانی یەكێتی دروست كرد.. بە كورتی و كرمانجی تۆ تەنیا دەموچاوەكانت گۆڕی نەك بەرجستەكردنی گۆڕانكاری لە عەقڵ و دنیابینی و گۆڕینی راستەقینەی نەوەكان. زۆر بەداخەوە، كە ئەوە راستیەكی زۆر روونە، كە بەشێك لەم سەركردایەتیە بە هیچ شێوەیەك لە ئاست گۆڕانكاری و پێشهاتە سیاسی و ئابوریەكانی ئەم زەمەن و دۆخەدا نین. كێشەی ئەمرۆی یەكێتی تەنیا پرسی لابردنی ئەو توێژە سەركردایەتیە كلاسیكیە نیە، بەڵكو كێشەی گەورە ئەوەیە جیهان و چەرخ لە گۆڕان و وەرچەرخانێكی زۆر گەورەدایە و كەسانی لێهاتوی دەوێت بۆ رابەرایەتی و سەركردایەتیكردنی، لە پێش هەموو شتێكەوە پێویستی بە عەقڵی داهێنەرانە و كەسانی خاوەن دنیابینی و دووربین هەیە. بە هەر حاڵ ئەگەر وه‌ڵامی بەرێزت بۆ ئەم تێبینیەی من رەتكردنەوە بێت، ئەوە هیچیتر ناڵێم، بەڵام ئەگەر وه‌ڵامت ئەوەیە، كە تۆ ناچاربویت ئەم سەركردایەتیە دروستبكەیت و ئەمە پێویستیەكی قۆناغی پەرینەویە، ئەوە پێویستە لە دەرەوەی ئەم سەركردایەتیە كار بۆ بوژاندنەوەو پێشخستنی ئۆرگانەكانی یەكێتی بكەیت و بە چەندین میكانیزم كار بۆ لابردنی بەربەستەكانی بەردەم و یەكلاكردنەوەی كێشەكان بكەیت.
لە بواری بوژاندنەوەو وچارەسەری كێشەی ئۆرگانەكاندا یەكێتی ئەمرۆ لە سەروبەندی ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەندامی مەكتەبەكان و مەڵبەندەكانە، ئەوەی لەئێستادا بۆ ئەم پرۆسەیە دەخوێندرێتەوە بەردەوامبونە لە سەر بە هەڵە چارەسەركردن و ئەنجامدانی پرۆسەی نوێكردنەوە بە میكانیزمێكی ناتەندروست هەستپێدەكرێت. هەڵبژاردنی مەكتەبەكان لە فەزایەكی زۆر ناتەندروستدا ئەنجامدەدرێت. بەرامان لە كاندیدانی ئەم پرۆسەیە زۆربەی ئەوانە كەسانێكن، كە چەندین ساڵە لەناو ئەم ئۆرگانانەدان بەداوی لێبوردنەوە زۆربەیان ستۆك بونە و هیچ رۆَڵ و كاریگەریەكیان نەماوە. هەندێك لەم ئەندامانە لە ماوەی پێش كۆنگرە و بە بریاری سیاسی كراون بە ئەندام مەكتەب و ئەندام ئەنجومەن، بەشێك لە مانەیش جگە لەولا بۆ ئەو سەركردانە، خاوەنی هیچ توانا و لێهاتویەك نین.
لە گەڵ هەموو ئەمانەیشدا تۆ لە ئەمرۆدا پرۆسەی هەڵبژاردن بۆ دیاریكردنی نزیكەی سەد ئەندام مەكتەب لە كۆی زیاتر لە شەش سەد ئەندام مەكتەب و ئەندام ئەنجومەن دەكەیت، زۆربەی ئەمانە زیاتر لە بیست ساڵە لەناو ئۆرگانەكانی یەكێتی كاری حزبی و رێكخراوەی دەكەن تا گەیشتونەتە ئەم پلە و پۆستە و لەئێستادا چاواروانی بەرزكردنەوەی پلەی حزبین، بەڵام كە تۆ بەم پرۆسەیە، كە زۆر ئاشكرایە بە هەمان میكانیزمی هەڵبژاردنی كۆنگرە بەرێوە دەچێت زیاتر لە پێنج سەد ئەندام دەردەكەیتە دەرەوە، ئەوە گومانی تیادا نیە، كە ئەم پێنج سەد كادرە دەچنە ناو سوپای كادر و ئەندامانە یەكێتیە توڕە و نارازیەكان، لە كۆتایدا ئەگەر سەنگەر لە یەكێتی نەگرن، ئەوە بێ گومان بە لە تۆی دەگرن و دەچنە پاڵ باڵەكەی تری یەكێتی.
بە هەمان شێوە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی مەڵبەندەكان هەمان دەرئەنجامی دەبێت لە پرۆسەی هەڵبژاردنی جێگر و ئەندامانی مەڵبەندیشدا بە سەدانیتر دەچنە سوپای نارازیەكاناوە. لەم دۆخەدا یەكێتی بە تەواوەتی دابەش دەبێت بە سەر دوو بەرەدا بەرەی ئەوانەی لە ئۆرگانەكاندا دەمێننەوەو رازین دەكەونە بەرەی تۆ. لەم پرۆسەیەشدا راستە زۆربەی ئەندامانی مەكتەب و مەڵبەندەكان بە هەمان شێوەی ئەندامانی سەركردایەتی لە گەڵ تۆ دەبن، بەڵام زۆربەی جەماوەری حزب دەكەوێتە بەرەی نەیارانی تۆوە. بۆیە هیوادارم ئەم هەڵەیە نەكەیت و میكانیزمێكی نوێ و رێگایەكی تەندروست بدۆزەرەوە ئەو كات هەڵبژاردن ئەنجام بدە.
بەرێزم:
لێرەدا بە پێویستی دەزانم، كە چەند راستیەكی مێژوی یەكێتی وەبیر بەرێزت بێنمەوە. یەكێتی و فەلسەفەی دامەزراندنی لە جەوهەردا تایبەتمەندی خۆی هەیە، هەر لە سەرەتای سەوزبونیەوە وەك رەوتێكی هزری و سیاسی جیاواز لە رەوت و فۆرمی پارتی دامەزرا. یەكێتی وەك فۆرمێكی نوێ و رەتكردنەوەی مۆدێلی حوكم و دەسەڵاتی بنەماڵەی و گواستنەوەی دەسەڵات بە شێوەی میرایەتی و رێكخستنی خێڵەكی دامەزرا. ئەم فۆرمە لەو دەمەدا باو بووە، دیارتین نمونەی ئەم حوكمرانیە، فۆرم و مۆدێلی جەمال عبدولناسر بووە. ئەگەر بە خێرایی بروانینە گۆڕانكاریەكانی ئەم دوای میسر، بە تایبەتی دوای روخانی دەسەڵاتەكەی موبارەك و هاتنە سەر حوكمی ئیخوانیەكان و جارێكیتر روخانی ئەم دەسەڵاتە لە لایەن سوپای میسرەوەو هاوكات گەشەكردنێكی زۆر خێرایی میسر لە دوای كۆتایی دەسەڵاتی ئیخوانیەكانەوە ئەو راستیە دەسەلمێنن، كە گرفتی میسر لە مۆدێلی حوكمرانیەكەیدا نەبووە، بەڵكو گرفت لە عەقڵیەت و شێوازی ئیدارەدانی حوكمرانی بووە لە لایەن حوسنی موبارەكەوە، چونكە لە هەقەتدا مۆدێلی حوكمرانی سیسی هەمان فۆرم و مۆدێلی جەمال عبدولناسرە، بەڵام بە عەقڵ و دنیابینیەكی نوێوە. ئەم روداوانە بەگشتی ئاماژەیەكن بۆ ئەوەی، كە تا ئەمرۆ ئەم مۆدێل و فۆرمەی یەكێتی لە سەر دامەزراوە، بە بەرجستەكردنی چەند گۆڕانكاریەكەوە، هێشتا كاریگەری خۆی ماوە و دەتوانێت فەرمەنرەوایەكی تەندروست بكات. خوڵاسەی مەبەستم ئەوەیە، ئەوەی پێویستە لە سەر بەرێزت گەرانەوەیە بۆ فەلسەفەی دامەزراندنی یەكێتی و گونجانی لە گەڵ گۆڕانكاریەكانی ئەمرۆی جیهاندا، بەمە تۆ دەبیتە سەركردەی هاوچەرخ و ناودار و كارێزمای رزگاری لە سەردەمی كۆتای مۆدێلی سەركردەی كارێزمایدا. لەم بوارەدا دەبێت ئەو راستیەت لە بەرچاو بێت، كە شلبونەوەو لەرزین لە بیروباوەر و ئایدیای حزبایەتی مەترسیدارترین هەرەشەیە بۆ سەر ئایندەی حزب و دەبێتە سەرچاوەیەكی سەرەكی پوكانەوەو دارمانی.
لەم قۆناغی پەرینەوەیەدا، كۆمەڵێك چەمك و پرس هەیە پێویستە لە ماوەی ئەم خولی سەركردایەتیەدا یەكلابكرێتەوە. لەوانە پرسی:
هاوسەرۆكایەتی: وەك مەعلومە لای هەموان لە ئەمرۆدا پرۆسەی هاوسەرۆكی، كە وەك چارەسەرێك بۆ كێشەیكی گەورەی یەكێتی پێشنیار كرا و بۆ بەرجەستەكردنی شێوە هاوسەنگیەك دامەزرا، نەك وەك باوەر و بناغەیەكی هزری و فەلسەفیانەی هەبێت. ئەم پرسە، كە بە ئامانجی چارەسەر هاتە ناو فەرهەنگی سیاسی یەكێتیەوە، خەریكە بۆخۆی دەبێتەوە بە كێشەو گرفت و جارێكیتر دەبێتەوە پایە و سەكۆی دروستكردنەوەی ناكۆكی و ركەبەرایەتیەكی ناتەندروست، یان شێوە دووبارەبونەوەی هەمان فۆرمی تەكەتول و باڵباڵێنە. لەمەیش كارەساتر ئەوەیە، ئەگەر بگاتە ئەو ئاستەی باڵێك لە پێناو مانەوەو دەستكەوتی سیاسی و دارای پەنا بۆ نەیارانی یەكێتی بەرێت و كار لە سەر لاوازكردنەوەی یەكێتی و تەسلیمبونی بە ئەجندای دەرەكی بكات، ئەوە كۆستەكە زۆر گەرەتر دەبێت.
من پێموایە فەلسەفەی پرۆسەی هاوسەرۆكایەتی، ئەگەر چی هەڵبژاردەیەكی ناچاریش بووبێت، بەڵام بە واقعی بۆ سروشت و دۆخی ئەمرۆی یەكێتی بە رەوانی نایەتەوە. زۆربەی ئاماژە هەواڵیەكان ئەوەمان بۆ پشتراست دەكەنەوە، كە ئەم پرۆسەیە لە جەوهەردا بە مەبەستی دابەشكردنی دەسەڵات و بەرژەوەندی لە نێوان دوو كەسایەتیدا خوڵقاوە و هاوكات نەبوەتە هۆی دروستكردنی دوو دنیابینی جیاواز، كە بنەمایەكی فەلسەفی سیاسی هەبێت، ئەم راستیە قەبارە و پانتای كارەساتەكە گەرەتر دەكات.
ئەركی تۆیە لەم قۆناغەدا زۆر بە وردی كار بۆ دانانی بناغە و بونیادنانی یەكێتیەكی نوێ و بەهێز لە قۆناغی داهاتوودا بكەیت، هەر لە ئێستاوە كار لە سەر هێنانە پێشەوەی كادر و كەسانی بەتوانا و خاوەن دنیابینی سیاسی بكەیت، لەم بوارەدا بونیادنانەوەی هزری و سیاسی و پیاچونەوە بە ستراكچەری رێكخراوەی یەكێتی لە مەرجە سەرەكیەكانی نوێبونەوەیە.
پێویستە بونیادنانەوەی هزری یەكێتی، لە گەڵ بارودۆخ و گۆڕانكاریەكانی جیهاندا بگونجێت، بەواتە دنیابینی نوێ ناتوانێت بە دابراوی لە گەڵ ئەجندای نوێی جیهان و ئەو گۆڕانكاریە مەزن و وەرچەرخانە گەورەی مێژوو، كە لە ئەمرۆدا بە پراكتیكی بەرجەستە دەبێت، هاوشانی یەكتر بە رێكی بێتەوە.
جیهانی نوێ نەك تەنیا چەك و تەقەمەنی و تەكنۆلۆجیای نوێ بەرهەمدێنێت و داهێنانەكانی بواری پیشەسازی و زانست سنورەكانی عەقڵی سادە دەبرن، بەڵكو گۆڕانی زۆر جەوهەری لە هزر و دنیابینی سیاسی و كەلتور و ئابوری و میزاجی كۆمەڵ و....هتد، بەرجەستە دەبێت. لەم ئاراستەیەدا گۆڕانی جەوهەری لە هزر و هونەری سیاسیشدا روو دەدات، رەنگە لە ئێستا بە دواوە ئیتر سیاسەت هونەری مومكینات نەبێت، وەك ئەوەی پێشتر بیرمەندانی سیاسی لە سەری كۆكبوون، بەڵكو سیاسەتیش لە ئەمرۆدا لە قۆناغی نوێبونەوەو سیاغەبوەنەوەدایە. من بۆخۆم پێموایە سیاسەت لەم سەردەمەدا بووە بە هونەری ئیدارەدانی كەیس و پرس و پرۆسەی گەشەكردن(بە هەموو ئاراستە و بوارەكانی) و گەمەی سیاسی و تەنانەت قەیران و كێشە سیاسی و ئابوریەكانیش.
لە قۆناغی بونیادنانەوەدا كاركردن بۆ گۆڕینی ستراكچەری یەكێتی، كە بە شێوەیك تەواو گونجاو بێت لە گەڵ پێداویستی سیاسی و هونەری ئەمرۆدا، یەكێك لە مەرجە سەرەكیەكانی سەركەوتنە. لەم بوارەیشدا ئەگەر جارێكیتر بگەرێینەوە بۆ مێژووی دامەزراندنی یەكێتی، یەكەم هەنگاو لە قۆناغی دامەزراندنی یەكێتیدا بەرجەستەكردن و داهێنانی جەوهەری و گەورە لە فۆرمی حزبایەتی لەو سەردەمەدا لە لایەن یەكێتیەكانەوە جێبەجێكرا، بۆ یەكەمجار كۆمەڵێك ئۆرگانی سەربەخۆ و بەهێز دامەزران، ئۆرگانەكانی مەكتەبی سیاسی و مەكتەبی عەسكەری و راگەیاندن و مەڵبەندەكان و ...هتد، كە تا ئەمرۆش بەردەوامن، بۆ ئەو دەمە داهێنان و نوێگەری مەزن بووە، تەواوی فۆرم و مۆدێلەكانی ئەو سەردەمەی حزبایەتی لە كوردستاندا رەتكردوە، بە تایبەتی فۆرمی حزبایەتی پارتی، بەڵام ئەو داهێنانە رەنگە لە ئەمرۆ بەدواوە نەتوانن رۆڵی پێوست و ئەركی حزبایەتی وەك رابردوو جێبەجێبكەن، بۆیە پێویستە گۆڕانكاری جەوهەری و قوڵ لە جەستەو گیانی ئەم ئۆرگانانەدا بەرجەستە بكرێت.
ئەمانە و چەندین پرسیتر ئەركی سەرەكی و گرنگی بەرێزتانە، كە زۆر بە خێرایی و وردی كاری لە سەر بكەی.
بەرێزم: سەركردایەتیكردنی یەكێتی لە قۆناغی پەرینەوەدا ئەركێكی زۆر قورسە و توانا و لێهاتوی خۆی دەوێت. لە ئەمرۆدا هەلێك بۆ تۆ رەخساوە، زۆر كەم بۆ كەسانی خاوەن بەرنامە و ئامانجی گەورە هەڵدەكەوێت. سەركەوتنت لەم قۆناغەدا ئەو هەلەت بۆ دەرەخسێنێت لە قۆناغەكانی داهاتوی سەرۆكایەتیدا وەك ئەستێرەیەكی سیاسی رەونقدار دەركەویت. كاریگەری بریار و سیاسەتەكانت سنورە لۆكاڵیەكان ببرێت.
گوتاردان:
گوتاردان یەكێك لە خاسیەتە سەرەكی و بەهێزەكانی سەركردەی لێهاتووە. پێموابێت لەم بوارەدا تۆ شارەزایەكت هەیە، هاوكات بە بەراورد بە هاوپیشە و ركەبەرە سیاسیەكانت تۆ زۆر لە پێشتری، بەڵام لە روی كوالیتی و رواڵەتیەوە پێویستی بە پێشخستن و زیاتر قوڵبونەوەیە لە بواری هونەری گوتار بێژیدا. لەمە گرنگتر سروشتی گوتارەكانتە، كە تا ئەمرۆ زیاتر خاسیەتی كلاسیكی و كاركردن لە سەر جوڵاندنی سۆز بە سەریاندا زاڵە، كە پێویستە زیاتر هەڵگری رەگەزی عەقڵانیەت و لۆجیك بن.
كاتی گوتاردان: گوتار كاتێك كاتی پێویستی ئەنجامدانی دێت، پێویستە كەمتەرخەمی تیادا نەكرێت و لە كات و جێگای خۆیدا بەخش بكرێت، هەندێك جار پێویستە زەمینەی بۆ برەخسێندرێت، بە تایبەتی كاتێك، كە ئەو گوتارە ئامانج و پەیامێكی خێرایی دەبێت، یان ئەو كاتانەی پێویستە سەركردە پەیام و مەسجێكی دیاری هەبێت، خوڵقاندنی فەزایەك بۆ گوتارێكی تایبەت و ئامانج بەخش زۆر پێویستە .
جوانكاری زمانەواونی و هەڵبژاردنی وشەو گوزارشتەكان بە دیقەت، هێز و كاریگەری زیاتر دەدات بە گوتار، خوێندنەوەو و دنیابینی تەندروست بۆ گۆڕانكاریەكانی جیهان متمانە و هێز دەدات بە گوتارو بۆچونەكانت، بۆیە پێویستە لە گوتارەكانتدا زۆر بە وردی گوزارشت و بۆچونەكانت هەڵبژێری.
خوێندنەوەی تەدروست و شیكاركردنی گوتاری بەرامبەر یەكێك لە پایە سەرەكیەكانی تێگەیشتنە لە گەمەی سیاسی، بۆیە پێویستە چۆن راوێژكاری تایبەتت هەبێت بۆ نوسینەوەو دارشتنەوەی گوتارەكانت، بە هەمان ئاست و قەبارە راوێژكارت هەبێت بۆ خوێندنەوەی گوتاری بەرامبەر.
گەمەی سیاسی
یەكێك لە هەرە خاسیەتە دیارەكانی سەركردەی هاوچەرخ و لێهاتوو ئەوەیە زۆر شارەزای گەمەی سیاسی بێت و وریایانە هەل و دەرفەتەكان بقۆزێتەوە بۆ خزمەتكردنی جەماوەرەكەی و بۆ بەدیهێنانی ئامانجە ستراتیجیەكانی بەكاریان بێنێت. لەم بوارەدا سەركردە دەبێت لە هەردوو بواری پراكتیكی و تیۆریدا زۆر بە باشی بنەما و پایەكانی گەمەی سیاسی ئەزبەر بكات، ئەمەیش تەنیا بۆ ئەوە نیە، كە بزانێت چۆن گەمەكە دەكات، بەڵكو بۆ ئەوەیشە، كە زۆر بەخێرایی لە گەمەی بەرمبەرەكەت تێبگەیت، تا بتوانێت نەهێلێت ئامانجی نەیارەكانت سەربگرێت.
دەستكراوەی و بەخشندەی:
لە سنوری لۆجیكدا دەستكراوەی و بەخشندەی بۆ سەركردە و كارێزما فاكتەرێكی زۆر بەهێز و كاریگەرە. دوركەوتنەوەو نەبونی پەیوەندی راستەوخۆ لە گەڵ سەرچاوەكانی داهات و دارایدا یەكێك لە سیما دیارەكانی سەركردەی گەورەیە، بەڵام ئەمە ئەوە ناگەیەنێت، كە بێباكی و دوركەوتنەوە لە پرۆسەی رێكخستنەوەی بواری دارای حزب ئەنجام بدرێت، بەڵكو كۆنترۆڵكردنی ناراستەوخۆ مەرجی سەرەكی و تەندروستی سەركردەی لێهاتوە. بە دامەزراوەكردن و رێكخستنەوەی دامەزراوەی دارای یەكێتی نەك هەر دنیابینیەكی رونت دەداتێ بۆ زانینی سەنگ و پێگەی ئابوری و سیاسی حزبەكەت، بگرە كاریگەری بەهێزیشی دەبێت لە سەر سنورداركردن و كەمكردنەوەی گەندەڵی و نادادپەروەری لە خەرجی و خزمەتكردندا.
دووربە لە رق و كینە و تۆڵەسەندنەوە
سەركردەی ڵێهاتوو، بەردەوام وەك باوك، هاوبیر و ئەندامانی خێزانی حزبەكەی دەبینێت. لە دیارترین خاسیەتەكانی مام هیچ كات هەڵگری رق و كینە نەبووە، هەر سەركردەیەكی سزا بدایە دواتر بە شێوەیەك لە شێوەكان ئاشتی دەكردەوە. سیاسەتی مام لەمەدا ئەوە بوو، كە كادر و سەركردەكانی لە كاتی هەڵەدا سزا بدات، بەڵام لە هەمان كات وایان لێبكات بە خۆیاندا بچنەوەو و دواتریش ئەو دڵنیایەیان هەبوو، كە كاتێك دێت مام لێیان خۆش دەبێت و قەرەبویان دەكاتەوە. لە بیرمە جارێكیان لە بڵاوكردنەوەی وتارێكدا لە هەفتەنامەی هەواڵ سزای داین، بەڵام دواتر پیامێكی بۆ ناردین بۆمن ئەو كات زۆر سەرنج راكێش بوو، وتبوی(كاتێك، كە كارێكی هەڵەتان بینی بە عەقڵ و بۆچوی خۆتان چارەسەری كەن و چی راستە ئەوە بكەن، با من لە سەر ئەوە سزاتان بدەم، كە بریاری منتان پێشێلكردوە و بەقسەتان نەكردوم، نەك بۆ ئەوە سزاتان بدەم، كە كارێكی هەڵە و خراپتان كردوە). زۆرجار چارەسەرەكانی مام خەڵاتكردنی دارای بووە، بۆیە پێیوابوو ئەو موڵك و سامانەی لە بەردەست ئەوەدایە موڵكی حزبە و پێویستە بۆ پێشخستن و چارەسەركردنی كێشە و گرفتەكانی حزب بە كاربهێندرێت.
سیاسەتی ئیحتیواكردن: لەپرۆسەی مامەڵەكردن لە گەڵ نەیاران و بۆچونە جیاوازەكاندا چ لە ناو حزب بێت یان لە دەرەەی یەكێتی، سیاسەتی ئیحتیواكردن یەكەم هەڵبژاردە و بەهێزترین فاكتەری مامەڵەكردنی مام بووە لە گەڵ دۆست و نەیارانیدا، واتە ئەو هیچ كات ئیدارەی سیراعی بە رق و كینە و تۆڵەسەندنەوە نەدەكرد، بەڵكو بە پراكتیكی كاری لە سەر بەرجستەكردنی گیانی سیاسەت دەكرد.
كەلتوری سیاسی
یەكێتی بەوەی لە كرۆكدا لە سەر پرانسیپی رەتكردنەوەی فۆرمی حزبایەتی كلاسیكی خێڵەكی و بۆماوەی دامەزراوە لادان لەم ئاراستەیە تەواوی پایەكانی حزبایەتی دەلەقێنێت و دنیابینی تەواو لێڵ دەكات. فۆرمی یەكێتی لە دامەزراندنیەوە بە شێوەیەك بونیاد نراوە زۆر ئەستمەمە، كە بتوانرێت گۆڕانكاری تیادا بكرێت، ئەم فۆرمە لە سەر بنەمای رەخسانی زەمینەی كۆمەڵایەتی و كەلتوری و نوێكاری خوڵقاوە، دەستبەردار بوون و گەرانەوە بۆ فۆرمی كلاسیكی وەك ئەوەی هەندێك بەناو سیاسەتمەدار باسی لێوە دەكەن و گوایە باشترین فۆرم بۆ فەرمانرەوای كوردستان ئەو مۆدێلە كلاسیكیەیە، كە پارتی بۆ زیاتر لە حەفتا ساڵە بونیادی خۆی لەسەر رواندوەو بە هیچ شێوەیك ناتوانێت لێی باشگەز بێتەوە یان لێی لابدات، چونكە ئەوە بووەتە پێكهاتەی هزری و سیاسی و ستراكچەری سەرەكی حزبایەتی و بارزانی باوك و كوڕان و نەوەكانییان لە سەر ئەم بەرنامەیە گۆشكراون و ئایندەی خۆیان لە سەر بونیاد ناوە، لە راستیشدا ئەمە قەیرانی ستراكچەری گەورەی پارتیە، چونكە بە واقعی ئەم فۆرم و مۆدێلە سەردەمی بە سەر چوە و لە ئەمرۆدا لە وەقت و زایعدا دەژێن، بەهیچ شێوەیەك ناتوانێت لە ئایندەدا خۆی لە گەڵ گۆڕانكاریەكانی جیهاندا بگونجێنێت و بەردەوام بێت.
یەكێتی و رێكخستنەكانی
لە دوای كۆنگرەوە شێوە نیگەرانی و ناجێگیریەكی دەرونی لەناو ریزەكانی رێكخستن و ئۆرگانەكانی یەكێتی خوڵقاوە. شێوە نارونی و پارادۆكسێك دەبینرێت لە نێوان خواست ومیكانیزم و ئامرازەكانی چارەسەری قەیرانی رێكخراوەی یەكێتی، خێراكردن لە دڵنیاكردنەوەی كادر و ئەندامانی یەكێتی ئەركێكی هەنوكەیە و پێویستە دوانەخرێت. رێكخستنەكانی یەكێتی لە ئەمرۆدا پێویستی بە گۆڕانكاری جەوهەری هەیە، ئەم فۆرم و مۆدێلەی لە ئەمرۆدا كاری پێدەكرێت كاریگەری ئەوەندە لاواز بووە، بەتەواوەتی لە ئیفلیجبوون نزیكبوەتەوە، بۆیە گۆڕان لە سروشت و گیانی كاری رێكخراوەی لە ئەركە لە پێشینەكانی جەنابتە لەم قۆناغەدا.
یەكێتی و جەماوەر
كەس ناتوانێت نكۆڵی لەوە بكات، كە ماوەیەكە كێرفی جەماوەری یەكێتی بە بەردەوامی بەرەو لێژیە، ئەگەر هەندێك جار شێوە راوەستان و بەرزبونەوەیەكی زۆر كەمی كاتی بینیبێت، ئەوە هەر زوو بەخێرایەكی زیاتر هاتوەتەوە خوارەوە. ئەنجامدانی كۆنگرە بۆ زۆربەی یەكێتیەكان خەونێكی خۆش بوو، ئومێدی دەرچونی یەكێتیان لە قەیران و كێشە لێ دەخوێندەوە، هەرچەندە هەندێك سەركردەو كادری كلاسیكی هەر زوو هیوای چاكبونەوەی یەكێتیان رەتدەكردەوە، بنەمای ئەم رەتكردنەوەیش خوێندنەوەی تەندروست نەبوو بۆ دۆخی یەكێتی، بەڵكو بەهۆی خواستی شاراوایان بوو بۆ مانەوەو و باوەرهێنان بە كادرو ئەندامانی نارازی، كە هیچ هیوایەك بۆ گۆڕانكاری نیە و هەموو هەوڵەكان دەرئەنجام شكست دێنن. ئەم بۆچونە زۆربەی كادرانی نیگەران كردبوو، بۆیە كاتێك ئەنجامدانی كۆنگرە بووە دیفاكتۆ زۆربەی كادر و ئەندامانی یەكێتی زۆر دڵخۆش بون و جارێكیتر هیوایان لە سەر توانای ئێوە بۆ رزگار كردنی یەكێتی لە قەیران و چەقبەستن هەڵچنیەوە.
هۆیەكانی دابرانی یەكێتی لە گەڵ جەماوەرەكەیدا زۆرن، لەوانە:
سەرهەڵدانی قەیرانی ئابوری و دارای بە هۆی سیاسەتی ناتەندروستی حكومەتەكەی پارتیەوە، كە هەندێك جار ئەم قەیرانەی وەك كارتی گوشار بۆ خوڵقاندنی پشێوی و دروستكردنی گوشار و شكاندنی ئیرادەی یەكێتی و لاوازكردنی زۆنی سەوز بە كار دەهێنا. پارتی لە رێگای كۆنترۆڵكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان و پاوانكردنی تەواوی پایەكانی دەسەڵاتی فەرمانرەوای، لە ماوەی پپێشودا توانیویەتی بەشێكی زۆر لە داهات و سامانی كوردستان بە رێگای نارەوا بۆ خۆی ببات، بەم داهاتەیش نەك هەر توانیویەتی رێكخستن و پەیوەندیە ناوخۆیەكانی پارتی بە یەكگرتوی بهێڵێتەوە، بەڵكو بە چەندین رێگا كاری لە سەر پتەوكردنی پێگەی پارتی لە سەر ئاستی ناوخۆی و هەندێك جار دەرەوەیش كردوە، بەم پارەیە ئیمبراتۆریەتێكی راگەیاندنی بونیاد ناوە و بە ئارازوی خۆی كەیس دروست دەكات و راستیەكان چۆنی بیەوێت ئاوا ئاوژوی دەكاتەوەو هەموو روداو پرسێك لە بەرژەوەندی تایبەتی پارتیدا ساغدەكاتەوە. ئەمە جگە لە كرینی ولای سەدان رۆژنامەنوس و روناكبیر و كەسایەتی ناوخۆی و هەندێك جار دەرەكیش. بە سامانی كوردستان توانیویەتی خۆی لە توركیا نزیك بكاتەوەو وەك هاوپەیمانێكی ستراتیجی خۆی بۆ هێزە ناوخۆیەكان و جەماوەر بخاتەروو، تا كار بگاتە ئەوەی ئەو باوەرە بخوڵقێت، كە زۆربەی خەڵكی كوردستان لە روخان و لاوازبونی پارتی بێئومێد بكات، لە هاوشانی ئەمەدا كاتێك، كە كۆمەڵێك لە سەركردەكانی یەكێتی چونە پاڵ پارتی و بەرگریان لە هەڵسوكەوت و سیاسەتەی ئەوان دەكرد، جەماوەری یەكێتی نەك هەر تورە و نیگەران بوون، بگرە زۆر نائومێدیش كران.
گەندەڵی و ناداپەروەری: بەهۆی بڵاوبونەوەی گەندەڵی و ناداپەروەری بەتایبەتی لە ناو سەركردایەتیە كلاسیكیەكەی پێشودا، متمانە و سۆزی نێوان یەكێتی و جەماوەرەكەی بۆ نزمترین ئاست دابەزیوە. پرسی گەندەڵی خۆركەی سەرەكی متمانەی جەماوەریە، كاتێك كە سەركردایەتی یەكێتی توشی ئەم نەخۆشیە دەبن، لە سەرەتادا دابرانێكی گەورەو نیگەرانیەكی زۆر لە لایەن خەڵكەوە لەو سەركردایەتیە دەخوڵقێت، دواتر بەهۆی لاموبلات و گوێنەدانی سەركردایەتی بەم دیاردەیە، ئەو نیگەرانی و نارەزایە دەبێتە توڕەیی و قاڵبی نەیاربوون لە خۆ دەگرێت، لە قۆناغەكانی پێشودا ئەم دیاردەیە زۆر بە روونی دەبینرا، بەشێك لە جەماوەر و ئەندامانی یەكێتی نەك هەر ئامادە نەبون دەنگ بە حیزبەكەی خۆیان بدەن، بەڵكو هەندێكیان دەنگیان بە نەیارانی یەكێتیش دەدا، لە وڵامی ئەم رووداوەدا و لە سەروبەندی دواین هەڵبژاردنی كوردستاندا، بەشێك لە سەركردە كلاسیكیەكان كەوتنە بانگەشەی ئەوەی، كە دان بەوەدا بنێن هەڵەیان كردوە و ئەم مەسجەیشیان بە رەوانی پێگەیشتوە، دەیانووت ئەگەر ئەمجارە یەكێتی دەنگ بێنێت، ئەوە ئێمە تەواوی كێشەو قەیرانەكان چارەسەر دەكەین و چەندین پەیمان و گفتی قەبە و زلیان دا بە جەماوەر و ئەندامانی یەكێتی. دەرئەنجام هەندێك كێرفی دەنگەكانی یەكێتی بەرزبوەوە، بەڵام دواتر بەجێنەهێنانی ئەو بەڵێن و پەیمانانە ئەوەندەیتر متمانە و باوەری لای جەماوەری یەكێتی كوشت. لێرەدا پرسیارێك دەورژێت لەم قۆناغەدا، كە ناومان ناوە قۆناغی نوێبونەوە چی بە جەماوەرەكەی یەكێتی دەڵێن و تا هەڵبژاردن چیتان پێدەكرێت، كە لە سەروبەندی هەڵبژاردندا وەك دەستكەوت و شانازی بە دەستتانەوە بێت.
ماوەیەك پێش هەڵبژاردنی پێشوو، جارێكیان بە سەركردەیەكی باڵای یەكێتیم ووت وەزعی یەكێتی زۆر خراپە. لە وڵامدا وتی ئێمە جەماوەرەكەی خۆمان دەناسین، لە سەروبەندی نزیكبونەوە لە هەڵبژاردن دەكەوینەوە كرینی خەڵك، من پێموت رەنگە خەڵكێكی زۆر هەبێت نەتوانن بیكرن، وتی هەموو كەسێك قابیلی كرینە، ئەوەیشی هەر ناكردرێت بە پارە و ئیمتیاز هەر دەیكرم. من ئەو كات پێشبنی ئەوەم نەدەكرد قەیرانی دارای بێتە پێشەوەو و یەكێتی توانای خەرجكردن و مەسروفی ئۆرگان و رێكخستنەكانی خۆی نەبێت، بەڵام هەر پێموابووە، كە بەكرینی ولا یەكێتی زیندو نابێتەوە.
لێڵی و نارونی لە سیاسەتی سەركرداییەتی یەكێتی لە بەرامبەر كادر و ئەندامانی یەكێك لە هۆیە سەرەكیەكانی تەولابونەوەی كادرو ئەندامانی یەكێتیە، پێموایە، لە ئەمرۆدا ئەم پرسە زۆر بە رونی دەركەوتوەو شێوە ناجێگیریەكی دەرونی و بێهێوایی لە ناو زۆربەی كادرانی باڵای یەكێتیشدا بەرپاكردوە.
بردنە پێشەوەی كەسانی ناشیاو و لاواز و پێدانی پلە و پۆستی حزبایەتی هەستیار و دوورخستنەوەی توێژی روناكبیران وكەسانی خاوەن ئەزمون و شارەزا، لە پێناو پتەوكردنی پایەكانی تەكەتول و باڵباڵێنە، یەكێك لە هۆیە سەرەكیەكانیتری لاوازی پێگەی جەماوەری یەكێتیە. بەرێزم لێتناشارمەوە، هەڵبژاردنی سەركردایەتیەكی لاواز و كەم ئەزمون و بێ پێگەی جەماوەری لە دواین كۆنگرەدا هەمان خوێندنەوەی پێشوی بۆ دەكرێت، بۆیە پێویستە زۆر بە خێرایی لەم بوارەدا چارەسەری گونجاو و كاریگەر بدۆزیتەوە.
بەهۆی لە بەرچاوگرتنی بەرژەوەندی دارای و ئیمتیازی دەسەڵات و حوكمرانی لە ماوەی پێشودا كۆمەڵێك لە سەركردە كلاسیكیەكان یان وەك ئەوەی پێیان دەوترێت تێكۆشەرە دێرینەكان، نزیكبونەوەو تەسلیمبوون بە ئیرادەی پارتی تا ئەو ئاستەی زۆربەیان وەك پارتی قسەیان دەكرد، بگرە هەندێكیان، زۆر لە پارتیەكان خۆیان بۆ ماڵی بارزانی دڵسۆزتر دەردەبری، ئەمەیش هۆیەكیتری لاوازبونی پێگەی یەكێتیە. لە بیرمە سەركردەیەكی یەكێتی نزیك لەپارتی رۆژێك پێیووتم، بۆچی خەڵك گلەی لەمن دەكات ببمە پارتی، خۆ بەشێكی زۆر (م.س) بە ئاشكرا بونەتە پارتی، ئێباشە بۆ من لە رێگای ئەوانەوە ببمە پارتی بۆ راستەوخۆ نەبمە پارتی. ئەوەی لەم بوارەدا مایەی نیگەرانیە، لە ئەمرۆدا و لە دوای كۆنگرەی ئومێد وا جارێكیتر خەریكە ئەم دیاردەیە دوو بارە دەبێتەوە، بۆیە پێویستە تۆ زۆر بە جورئەتەوە رووبەرووی ئەم ئاراستە ببیتەوەو و بە ئاشكرا قسەی لە سەر بكرێت ورێگری لێبكرێت، ئەگەر نا تا هەڵبژرادانی داهاتوو دوور نیە ئەم دومەڵە نەبێتە شێرپەنجە و یەكێتی بخاتەوە سەر جێگای مەرگ و نوشستیەكیتر نەدورێتەوە.
گەندەڵی و نادادپەروەری بە هەردوو قەبارەی گەورە و بچوكەوە خۆركەی پێگەی جەماوەرین، بەڵام ئەوەی من تێبینیم كردوە گەندەڵی و نادادپەروەری بچوك عەقڵ و سۆزی جەماوەر دەسوتێنێت و ولا و متمانەی خەڵك بە تەواوەتی سفر دەكاتەوە، چونكە لە واقعدا خەڵكی گەندەڵی و نادادپەروەری بچوك بە چاوی خۆیان دەبینن و رۆژانە یەكانگیری دەبن، ئەمەیش دەبێتە هۆی ئەوەی بە ئاسانی لە بیریان نەچێتەوە، بەڵام گەندەڵی گەورە دەبیستنەوەو و دەماو دەم دێت، بۆیە زۆر لە بیرەوەریدا نامێنێتەوە، بەڵام گەندەڵی گەورە پایەكانی هێزی حزب بەشێوەیەك لاواز دەكات بەرگەی شنەبایش ناگرێت، نەك باهور.
لە سنوری ئیدارەی سلێمانی و كەركوك، خەڵك، یەكێتی بە دەسەڵات و خاوەن بریار و دەم سپی دەزانێت، هاوكات یەكێتیش بە بەردەوامی بۆخۆی جەختی لە سەر ئەمە كردوەتەوە، بۆیە هەموو كەموكوری و كەمتەرخەمیەك لە بواری خزمەتگوزاری لەم ناوچەیە، یەكێتی بە بەرپرسیار دەزانرێت، لە راستیشدا گومان لەوەدا نیە، كە بۆ چەندین ساڵە ئەم ناوچەیە بە تەواوەتی پشتگوێخراوە و هیچ خزمەتگوزاریەكی تایادا ئەنجام نادرێت.
بڵاوبونەوەی هەندێك حاڵەتی نادادپەروەری و تەشنەكردنی زوڵم و نایەكسانی و هەندێك كردەوەی نامرۆڤایەتی، خەڵكێكی زۆری هێناوەتە سەر ئەو باوەری، كە بە ئاشكرا بڵێن یەكێتی و پارتی هیچ جیاوازیەكیان نیە و ئەو راستیە لە بیر خۆیان بەرنەوە، كە یەكێتی لە دامەزراندنیەوە یەكێك لە دروشمە سەرەكیەكانی ئازادی بووە و بۆ چەندین ساڵە بوەتە چەتری زۆرێك لە ئازادیخوازان و خاوەن بیرو باوەرە جیاوازەكان. لە ماوەی پێشودا بە هەموو كەمكوریەكانیەوە، دەیان كەسی ئازادیخواز و خاوەن هەڵوێست لە ترسی زوڵم و زۆری پارتی رویان كردوەتە سنوری دەسەڵاتی یەكێتی، چەندین رێكخراو و گروپی نارازی و ئۆپۆزسیۆن لەم ناوچەیەدا دامەزراون، تا ئەمرۆش تەنیا جێگەیە، كە لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆنی دەسەڵات تیایدا بتوانن كاری رێكخراوەی خۆیان بكەن. لە ماوەی پێشودا پارتی لە رێگای دۆستانی خۆیەوە لە ناو مەكتەبی سیاسی و سەركردایەتیدا، چەندین جار هەوڵی داوە ئەم كەلتور و جێشانازیەی یەكێتی بشكێنێت، هەندێك جاریش بە شێوەیەكی سنوردار تیایدا سەركەوتوو بووە، بۆیە لە ئەمرۆدا بەرگریكردن و دەستگرتن بەم كەلتورەوە زۆر پێویستە بۆ یەكێتی و ئایندەی سیاسی.
داهاتی یەكێتی لای كێیە و چەندە
یەكێك لەو پرسە شاراوەیەی تا ئەمرۆ تەواوی كادر و ئەندامانی یەكێتی نیگەران كردوە ئەوەیە، یەكێتیەكان بۆخۆمان نازانن هێزی دارای ئەم حزبە چەندەو لای كێیە و چۆن خەرج دەكرێت. دۆزینەوەی میكانیزمێك بۆ كۆكردنەوەی سامان و داهاتی یەكێتی و دانانی میكانیزمێك بۆ خەرجكردنێكی دادپەروەرانە هاوكارێكی باش دەبێت بۆ گەرانەوەی متمانەی جەماوەر بە یەكێتی.
یەكێتی و پارتی
جیاوازی نێوان یەكێتی و پارتی تەنیا جیاوازی لە هەڵوێست وشێوازی كاری رێكخراوەیدا نیە، بەڵكو جیاوازی جەوهەرییان، لە گیان و جەستە و فۆرمی حیزبایەتی و هزر و پێكهاتەی رێكخراوەیشدا هەیە. یەكێتی هەر لە سەرەتای دامەزراندنیەوە وەك رەوتێكی هزری جیاواز و نوێ، بگرە بۆ ئەو سەردەمە لە سەر ئاراستەی رەتكردنەوەی ئەو فۆرم و رەوتە كلاسیكیە نەتەوەیە بوو، كە پارتی لە سەر دامەزرابوو. ئەم جیاوازیە لە هزری سیاسی و شێوازی رێكخراوەی و عەقڵیەتی بەرێوەبردن و دنیابینی سیاسی و هەڵویست و بۆچونەكانی یەكێتیدا بە بەردەوامی رەنگی داوەتەوە. پێگەی جەماوەری ئەم رەوتە نوێیەی لە ناوەراستی شەستەكانی سەدەی رابردوەو قۆناغ بە قۆناغ دروست بوو تا ئەوەی لە ساڵی 1976دا وەك رێكخراوێكی كامڵ لە دایك بوو، ناوچەی سلێمانی بووە چەقی گەشەكردن و بونیادنانی. جیاوازی كەلتوری و دنیابینی سیاسی و سروشتی كۆمەڵایەتی ناوچەی سلێمانی ئەو زەمینەیەی خوڵقاندوە فۆرمی پارتی بۆ ئەم ناوچەیە نەگونجێت، لەم بوارەدا پارتی ئەم راستەیە زۆر بە باشی دەزانێت، بۆیە بە قەبارە و سەنگی سنورداری خۆی لەم ناوچەیە رازیەو زۆر بە كەمی هەوڵی زیادكردنی دەدات. سیاسەتی پارتی بۆ كۆنترۆڵكردنی ئەم ناوچەیە زیاتر لە بواری دروستكردنی كێشەو ولاوازكردنی یەكێتی و خوڵقانی قەیرانە لەم دەڤەرە، هاوكات هاندان و پاڵپشتیكردنی ئینشیقاق لە ناو یەكێتی و دامەزراندنی حزب و رێكخراوی نوێ. هەر لەم بوارەدا ئەوەی دەبێتە هەرەشە بۆ سەر پێگە و هەژمونی پارتی لە ناوچەی بادینان یەكێتی و گۆڕان نیە، بەڵكو یەكگرتوی ئیسلامیە، بۆیە لە كاتی پێویستدا، یان ئەو كاتەی هەست بە گەشەكردنی یەكگرتوی ئیسلامی دەكات، هیچ سڵ ناكاتەوە لە لێدان و لەناودانیان، وەك ئەوەی لە ماوەی چەند ساڵێك لەمەوبەر بینیمان چۆن تەواوی بارەگاكانی سوتاندن و كەوتە راودونانی ئەندام و لایەنگرانی، لەو كاتەیەشەوە كەوتوەتە ناشتنی موعتەمەد و ئەندامانی خۆی لە ناو ئەم حزبەدا، بە رامان لە سروشتی ئەمرۆی یەكگرتوە ئەو راستیە بە روونی دەردەكەوێت، بەتایبەتی یەكگرتوەكانی بادینان، كە بە بەردەوامی لە بەرەی پارتیدا خۆیان ساغدەكەنەوە، تەنانەت ئەندام پەرلەمانەكانی بادینانیشیان لە هاوشانی پەرەلەمانتارانی پارتی هەڵوێست وەردەگرن.
ئەم راستیە وایكردوە تا ئەمرۆش هەر لایەن و گروپ و كەسایەتیەك لە ناوچەی سلێمانی – كەركوك لە پارتی بە ئاراستەی تەسلیمبوون نزیك بوبێتەوە، دەرئەنجام توشی شكست بووە و پێگەی جەماوەری خۆی لە دەست داوە، نمونەی ئەم دیاردەیەش زۆر بە روونی لە مێژوی نوێی پەیوەندیە حزبیەكانەوە دەخوێندرێتەوە. یەكێتی لە دوای نەخۆشكەوتنی مام و نزیكبونەوەی هەندێك لە سەركردەكانی یەكێتی لە پێناو پاراستن و برەودان بە بەرژەوەندیە تایبەتەكانیان كارەساتی بە سەر یەكێتیدا هێنا. لە دوای وەفاتی كاك نەوشیروان و نزیكبونەوەی گۆڕان لە پارتی ئەم رێكخراوەیەی توشی دۆخێك كردوە كەس نیە ئیرەی پێبەرێت. ئەمانە و چەندین نمونەیتر بەتایبەتی لە دۆخی حزب و رێكخراوە بچوكەكان، كە ئەوەندە داچۆریونەتە ناو شكستەوە هەندێكیان سەنگی دوكانی سیاسیشی نەماوە.
بەرێزم:
بەهەمان ئەم ئاراستەیە، نزیكبونەوەی ئەمرۆی یەكێتی لە پارتی بە بێ ئەنجامدانی رێكەوتنێكی هاوسەنگی ستراتیجی و دادپەروەرانە، كە راستەوخۆ رەنگدانەوەی لە سەر راستكردنەوەی ئەو بارە زوڵماویە هەبێت، كە چەندین ساڵە لە بەرامبەر ئەم دەڤەرە ئەنجامدەدرێت، دەرئەنجام یەكێتی ئەمرۆش باجی نزیكبونەوەی ئەمجارەیش دەدات.
یەكێتی و پارتی لە رووی قوڵای ستراتیجی و پەیوەندیە دەرەكیەكانیانەوەیش جیاوازن، بەدبەختیە و یان شەنسە تا ئەمرۆ دیار نیە، كە ئەم دوو حیزبە هەریەكەیان دەكەونە ناو ناوچەی هەژمونی هێزێكی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی جیاواز لەویتر، بگرە نەیاری یەكترەوە. لەم بوارەدا پارتی بەئاشكرا و بێ شەرم خۆی لە بەری ئیخوانی توركیادا ساغكردوەتەوە، ئایندە و چارەنوسی وابەستەی ئەم رەوت و هاوپەیمانیە هەرێمایەتیە كردوە. بە رامان لە پەیوەندیەكانی پارتی و توركیا لە بواری سەربازی و سیاسی و ئابوری و بەراوردكردنی بە پەیوەندیەكانی نێوان توركیا و وڵاتانی هاوپەیمانی وەك قەتەر و لیبیا و ئازربیجان هەندێك لێكچون و هەندێك جیاوازیشیان هەیە، بەڵام لە بارە گشتیەكەیدا هەمان سروشت و فۆرمی هەیە.
یەكێتی و گۆڕان
گۆڕان لە گەڵ ئەوەی لە ئەمرۆدا وەك رێكخراوێكی سیاسی سەربەخۆ كاری سیاسی و رێكخراوەی خۆی دەكات، بەڵام بەوەی لە كرۆكدا بەشێكی دابراوی جەستەی یەكێتیە، تا ئەمرۆش كۆمەڵێك هاوبەشیان هەیە، كە دەشێت بكرێتە بناخەیەك بۆ یەكگرتنەوەی ئەم دوو رێكخراوەو و سارێژكردنی برینی دابرانەكە. لە راستیدا سروشتی پێكهاتەی سیاسی و هزری و رێكخراوەی وا دەكات زۆر ئەسته‌م بێت ئەم دوو لایەنە بەبێ رێكەوتنێكی ستراتیجی لە ئایندەدا هاوتەریب پێكەوە پەیوەندیەكی تەندروستیان هەبێت و پێكەوە بتوانن ئێدارەی سیاسی و فەرمانرەوای ئەم ناوچەیە بكەن. هەر ئەم دیفاكتۆیە یە وایكردوە هەركاتێك، كە یەكێتی لە پارتی نزیكبوبێتەوە گۆڕان دوركەوتوەتەوە و لە جەماوەری ئەم ناوچەیە نزیكبوەتەوە، هاوكات بە پێچەوانەیشەوە، كاتێك گرژی و ناكۆكی لە نێوان پارتی و یەكێتیدا دروستبوە گۆڕان لە پارتی نزیكبوەتەوە و لە جەماوەر دوركەوتوەتەوە. پەندی مەبەست ئەوەیە، زۆر زەحمەتە ئەم دوورێكخراوە پێكەوە لە هاوشانی یەكتر بە بێ رێكەوتن و دانانی بەرنامەیەكی هاوبەش بەردەوام بن، بۆیە تەنیا دوو هەڵبژاردەیان لە بەردەمدایە، یەكگرتنەوەو سارێژكردنی برینی دابران، یان كۆتای یەكێكیان. لە مێژوی سیاسی یەكێتیدا چەند جارێك ئەم سیناریۆیانە دووبارە بوەتەوە و دەرئەنجامیش بە رەهایی كۆتایەكەی یەكگرتنەوە بووە.
دروستبونی بزوتنەوەی گۆڕان و جیابونەوەی یەكجارەكی لە یەكێتی لە ساتەكانی سەرەتایەوە تا ئەمرۆ نەیتوانیوە سنوری رواڵەتی و جەستەی ببرێت و لە گیاندا وەك دوو رێكخراوی جیاواز ببێتە دیفاكتۆ، بەواتە گۆڕان نەیتوانی لە ماوەی دروستبونی تا ئەمرۆ ببێتە خاوەن هزری سیاسی خۆی و واقعی هزری و سیاسی و كەلتوری یەكێتی رەتكات، وەك ئەوەی لە دوای ئینشقاقەكەی ساڵی 1964 تا ساڵی 1976 كە یەكێتیەكان توانیان رەوتێكی هزری و سیاسی جیاواز دامەزرێنن و لە جەستە و گیاندا تایبەتمەندی خۆی هەبێت، تەجاوزی رەوتی كلاسیكی نەتەوەی، كە خۆی لە جوڵانەوەكەی بارزانیدا نەقشاندبوو رەتكات.
تا ئەمرۆ چەقی ناوچەی هەژمونی سیاسی گۆڕان و یەكێتی سنوری ئیدارەی سلێمانی- كەركوكە، بەواتە سنوری چالاكی و كاری رێكخراوەی ئەم دوو رێكخراوە سیاسیە لە باشترین دۆخیدا سنورەكانی پارێزگای سلێمانی، كەركوك، هەولێرە. بە درێژای مێژووی ململانێی سیاسی نە پارتی توانیویەتی لەناوچەی كەركوك- سلێمانی ببێتە ژمارە و نەیەكێتیش توانیویەتی لە ناوچەی بادینان ببێتە ئەو ژمارەیەی هاوكێشەی سیاسی بگۆرێت. لەمەیش گرنگتر ئەوەیە هەردوو ئەم رێكخراوە (یەكێتی و گۆڕران) لە كرۆكدا كوری یەك مەدرەسەی سیاسی و یەك رەوتی هزریین، بۆیە باشترین بریاری سیاسی لە ئەمرۆدا بۆ هەردوو رێكخراوەكە و گەلی كوردیش ئەوەیە یەكبگرنەوەو ناكۆكی و كێشەكانیان رەتكەن، پێموایە ئەم یەكگرتنەوەیە لە بەر چەند هۆیەك زەمینەی گونجاوی هەیە. لەو هۆیانە بەوەی لە ئەمرۆدا دەرئەنجامی بەرجەستەبونی گۆڕانكاری لە ئاراستەی سیاسی و نزیكبونەوەی هێزە هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیەكان لە یەكلاكردنەوەی ناوچەی هەژمەنی سیاسیان، وا دەخوازێت لە بواری لۆكاڵیشدا ئەو هێڵی جیاكاریە تۆخبكرێتەوە. گومان لەوەدا نیە، كە ناوچەی یەكێتی و گۆڕان دەكەوێتە ناو هەژمەنی بەرەی ئێران، روسیا، چینەوە، ناوچەی پارتیش بە تەواوەتی لە بەرەی ئیخوانی توركیدا ساغبوەتەوە. زۆربەی ئاماژەكان وادەڵێن، ئەگەر ئەم بەرەیانە سەركەوتویش بن لە سەپاندنی ئەجندای هزری و سیاسی خۆیان، لە كۆتایدا بەهۆی ئەو ناكۆكیە مێژووی و پارادۆكسە سیاسی و بەرژەوەندخوازەی لە نێوان توركیا و ئێراندا هەیە، ئەم دوو ناوچەیە یەك ناگرنەوە لە رووی هەژمونی هەرێمایەتی تەنیا لەو كاتەدا نەبێت، كە ئەمریكیەكان وەك شەڕی سەدەی خۆیان تەواوی عێراق لە دەست هەردوو هێزی هەرێمایەتی دەركەن. هۆیەكیتری لاوازبوونی گۆڕان و قوڵبونەوەی ناكۆكیەكانی، بەتایبەتی كاتێك، كە كادران و ئەندامانی گۆڕان هەستی ئەوەیان لا دەخوڵقێت، گۆڕان بەرەو ئەو ئاراستەیە دەبردرێت فۆرمێكی سیاسی هاوشێوەی پارتی لێدروست ببێت، بەواتە بەرجەستەكردنی فۆرمی شەرعیەتی میراتیی پارتی، كە لە بناغەوە لەم ناوچەیە مایەی قبوڵ نەبووە. یەكێتی وەك خۆی و هاوكات وەك باوكی راستەقینەی گۆڕانیش فەلسەفەی دامەزراندن و جیاكردنەوەی لە پارتی لەوێوە دەست پێدەكات، كە شەرعیەت و كەلتوری میراتی و گواستنەوەی دەسەڵات لە باوكەوە بۆ كور رەتدەكاتەوە. لەم بوارەدا مام تا لە ژیاندا مابوو رەتیدەكردەوە، كە لە دوای خۆی كوڕانی خاوەن دەسەڵاتی یەكەمی ئەم حزبە بن.
خاڵی سێیەم پێموایە ئەو سیاسەتەی لە سەرەتاوە گرتوتەبەر لە بەرامبەر گۆڕان و هەوڵەكانت بۆ نزیكبونەوەو ئیحتیواكردنی ئەم رێكخراوە زۆر تەندروست بووە لەئێستایشدا دەتوانیت بیكەیتە زەمینەیەكی بە پیت و باش بۆ ئیحتیواكردنی تەواوی گۆڕان و ساغكردنەوەیان لە بەرەی خۆتدا تەنانەت لە ناو یەكێتیشدا. بەواتە پێویستت بە دانانی پرۆژەیەكی بەهێز و قوڵە بۆ جێبەجێكردی ئەم ئامانجە ستراتیجیەت.
كاركردن بۆ دامەزراندنی بەرەیەكی سیاسی بەرفراوان، كە بەرژەوەندی هاوبەش و نەیاری هاوبەش ببنە فاكتری پێكەوە گرێدان و دامەزراندنی پەیوەندی نێوانیان. یەكێك لە پێویستیە سیاسیە گرنگ و هەنوكەیەكانی ئەمرۆی یەكێتی ئەوەیە كار بۆ دامەزراندنی هاوپەیمانیەكی لۆكاڵی بكات، لەم بوارەیشدا ئەو هێزو رێكخراوانە كۆبكاتەوە، كە هاوبیر و هاو ئامانجی ئەمن. لە ساڵانی كۆتای شەستەكانی سەدەی رابردوودا، كاتێك مام و هاورێكانی بریاریاندا، كە رەوتێكی هزری سیاسی نوێ بكەنە ناوكی دامەزراندنی رێكخراوێكی رزگاریخوازی نوێی كوردستان، سەرەتا لەوەو دەستیان پێكرد، كەتەواوی هاوبیرانی خۆیان و نەیانرانی پارتی - باڵی بارزانی لە هەردوو ئاستی لۆكاڵی و دەرەكیدا لە خۆیان كۆكەنەوەو و خاڵە هاوبەشەكانیان زەق و زل بكەن. لەم كاتەدا جگە لە كۆكردنەوەی كەسایەتی و لایەنە سیاسیە كوردیەكانی نەیاری بارزان و هاوبیرانی هزری خۆیان، كاریان لە سەر نزیكبونەوە لە چەندین رێكخراوی هاوبیری خۆیان وەك بەرەی میللی فەلەستین، و سازمانی ئینقلابی حزبی تودەی ئێرانی و بەرەی رزگاریخوازی ئەریتیریا و چەندینیتر كرد. لە ئەمرۆدا گومان لەوە ناكرێت، كە یەكێتی ژانی لە دایكبونێكی نوێ دەیگرێت، ئەمەیش نەیارانی یەكێتی تەواو سەغڵەت كردوە، بۆیە بە هەموو شێوەیەك كار بۆ لە باربردنی ئەم لە دایكبونە دەكەن.
یەكێتی و بەغداد
لە ساڵی 2003ەوە ناكۆكی و كێشەكانی نێوان بەغداد و هەرێم بەردەوامی هەیە، هۆی ئەم بەردەوامیەیش توێژێك لە سیاسی و دەسەڵاتدارانی بەغداد و هەرێم بووە، كە بەرژەوەندیان لە چارەسەری ئەم كێشەو ناكۆكیانەدا نیە. لە راستیدا پێویست بوو لە دوای روخانی رژێمی بەعسەوە رێكەوتنێكی ستراتیجی لە نێوان كورد و شیعەدا ئەنجام بدرێت و بە واقیش زەمینەی باشی هەبوو، بەڵام لە ئەمرۆدا ئەنجامدانی ئەم رێكەوتنە زۆر ئاستەنگی لە بەردەمدایە، بۆیە باشترین رێگا ئەوەیە یەكێتی وەك خۆی كار لە سەر ئەنجامدانی رێكەوتنێكی ستراتیجی بەهێز لە نێوان بەرەی شیعە و یەكێتیدا بكات. قوڵبونەوەی كێشە وگرفتە دەرەكیەكانی توركیا دەرئەنجامی سیاسەتی ناتەدروست و خەونی قەبارە گەرەی فاشیستەكانی تورك لە ئەمرۆدا وایكردوە ئایندەیەكی روناك چاوەروانی هاوپەیمانی ئیخوانی بەگشتی و توركیا بە تایبەتی نەكات، لەم ئاراستەیەشدا بەواتە بە لاوازبوون و دەركردنە دەرەوەی توركیا لە هاوكێشە سیاسیەكانی ئەم ناوچەیە پارتی دەبێتە قوربانی و باجی زۆر گەرە دەدات، بۆیە لە ئێستادا ئەوەی پارتی كاری لە سەر دەكات رێگریە لە بونی بەدیل بۆ خۆی، تا لە ئایندەدا لایەنە دەرەكیەكان وەك ئەمری واقع ناچار بن هەڵسوكەوت لە گەڵ پارتیدا بكەن. ئەوە درۆیەكی زەقە، كە پارتی بانگەشەی بۆ دەكات ، كە گوایە گوێی لە دوو ئیدارەی و بەهێزبونی ناوچەی هەژمونی سەوز نیە، پارتی بە بەهێزبونەوەی یەكێتی ئایندەیەكی نارونی دەبێت. بارزانی و سەركردایەتی پارتی بۆخۆیان لە خەڵك زۆر باشتر ئەم راستیە دەزانن، كە كۆت و بەندی توركیا لە دەستی ئەوان چەندیك پتەو و بەهێزە و هیچ جوڵەیەكی سیاسی و بریارێكی ئازاد و سەربەخۆی بۆ بارزانی و پارتی نەهێشتوەتەوە. تەنیا دەستكەوتی پارتی لەم پەیوەندیە بەرگریكردنی توركیایە لە بنەماڵەی بارزانی و سەركردایەتی پارتی لە كاتی دروستبونی هەر مەترسیەك بۆ سەرر ژیان و بەرژەوەندیان. لەم بوارەدا سود وەرگرتن لە مێژوو زۆر گرنگە، لە ساڵانی 1970 – 1975 هەلێك بۆ كورد و بەغداد رێكەوت، كە بگەنە رێكەوتنێكی سیاسی تا ئاستێك گونجاو، بەڵام لەوكاتەدا بە هەمانشێوەی ئێستا لە بەرئەوەی ئێران دەست و پێی بارزانی و پارتی تەواو كۆت كردبوو، بۆیە ئەو رێكەوتنە سەری نەگرت. ئەوەی جێگای سەرنجە لەو دەمەدا بارزانی و سەركردایەتی پارتی زۆر ئاگاداری ئەوە بوونە، كە ئێران شەڕی دەستخستنی شەتولعەرەبی عێراق دەكات، ئەگەر عێراق رازیبێت بە پێدانی ئەو ناچەیە، ئەوە ئێرانیەكان بۆخۆیان بزوتنەوەی رزگاریخوازی كوردی – پارتی دەتوێننەوەو لە ناوی دەبەن. هەڵەی حكومەتی عێراقی ئەوەبوو، كە ئەوكات لە گەڵ باڵی (م.س) رێكەوتنەكەی نەكرد. دەرئەنجام عێراق شەتولعەرەبی لە دەستچو و كوردیش تەواوی بزوتنەوەو ئاماج و خەونەكانی وەك بەفری بەرهەتاو لە ماوەیەكی زۆر كورتدا توانرانەوە. زۆر بە داخەوە لە ئەمرۆدا جارێكیتر بۆنی دووبارەبونەوەی ئەم سیناریۆیە دەكرێت، بەڵام بە شێوەیەكی جیاواز و ئەكتەری جیاواز كار بۆ ئەنجامدانی دەكرێت، تەنیا خاڵی هاوبەش ئەوەیە، كە پارتی لە هەردوو سیناریۆكەدا هەمان رۆَڵی هەیە.
بەرێزم: ئەم باسە زۆر لەمە زیاترهەڵدەگرێت، بەڵام پێموایە زۆر درێژ بوەوە بۆیە ئەویتر بۆ دەرفەت و كاتێكیتر هەڵدەگرین.
لە گەڵ رێز و خۆشەویستیم هیوادارم ئەم سەرنجانەم بە دڵ فراوانیەوە وەرگریت.