كورد چۆن لە خۆی دەڕوانێ؟
4/3/2019 4:46:00 PM
بەڕێز عەباس
چاودێرو شیكەرەوەی سیاسی ناسراوی ئینگلیز "بریان ویتاكەر" ڕستەیەكی بەناوبانگی هەیە كە دەڵێت: (ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەردەوام و هەمیشە گرفت و كێشەكانی دەخاتە سەر ئەوانیتر). ئەم ڕستەیە تا ئەندازەیەكی زۆر هەڵگری حەقیقەتی میللەتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەو میللەتی كوردیش لەمە بەدەرنییەو نایانەوێت كێشەكانی خۆیان ببینن و هەربۆیەشە چارەسەریش ناكرێن! كەمنین ژمارەی ئەو سیاسی و نوسەرو لێكۆڵەرە بیانیانەی چ لە مێژووی دوورو چ لە مێژووی نزیكدا تێڕوانینیان بۆ ئیدارەدان و خۆبەڕبَوەبردن و دۆزی كورد هەبووە، ئەم تێڕوانینی بیانیانە بەشێكیان گوزارشتبووە لە سیاسەتی وڵاتەكەیان و بەرژەوەندییان وای خواستووە كە بە باش یان خراپ لەسەر كوردو سەركردەو سیاسەتەكەی بدوێن، بەشێكی تریشیان وردبوونەتەوەو بەدواداچوونیان كردوەو هەڵسەنگاندنیان كردوەو لە دەرئەنجامدا حەقیقەتی كوردیان بۆ دەركەوتوەو باسیانكردووە.
ئەوەی ئێمە لەم نووسینەدا لەسەری دەوەستین بۆچوون و تێڕوانینی ژمارەیەك لەو نوسەرو مێژوونووس و ئەكادیمی و سیاسییانەی كوردە كە لە ئەنجامی وردبوونەوەو خوێندنەوەیان بۆ كوردو سیاسەت و خۆبەڕێوەبردنی كورد بۆیان دەركەوتووە گرفتی دواكەوتویی و قەیران و كێشەكانی دەگەڕێتەوە بۆ كورد خۆی نەوەك ئەوانیترو تێڕوانینێكی نەرێنیان بۆ كورد هەیەو هەریەكەیان بەشێوەی جیاواز كەسێتی كوردو سیاسەتی كوردی و كۆمەڵگەی كوردی شیدەكەنەوە.
كەریمی حیسامی لە بەرگی پێنجەمی كتێبی "بیرەوەریەكانم" لەبارەی سەركردە كوردەكانەوە دەڵێت: "یەكێك لە هەڵەی گەورەو لە خۆڕانەدیوی رێبەرانی بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد هەتا ئێستاش لەوەدایە، كە قەت ئەو غیرەتەیان نەبووە كە بەڕاستی و بەئاشكرا هۆیەكانی شكست و پاشەكشە هەڵسەنگێنن و ڕاستەوڕاست خەڵك لە سیاسەتی خۆیان ئاگاداربكەن و لەو ڕێگایەوە بڕوای خەڵك بۆ لای خۆیان راكێشن. هەموو هەڵەكانیان لەژێر پەردەدا هێشتۆتەوەو ئاشكرایان نەكردووەو لە جیاتی ئەوە ڕاستەوڕاست هۆیەكانی شكست و هەڵسوكەوت بە خەڵك بڵێن هەمیشە هەر باسی ژیری و سەركەوتنیان كردووە كە قەت وەدەستیان نەهێناوە!"، كەریمی حیسامی لە سەركردە دیارو ناسراوەكانی حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێرانە، بیرەوەرییەكانی خۆی لە یازدە بەرگدا نوسیوەتەوە كە نزیكەی سێ هەزار لاپەڕە دەكات، زۆر شتی نەوتراو دەڵێت و بەشێكی گرنگی ڕەفتارو چۆنێتی سیاسەتی سەركردەكانی كورد ڕووندەكاتەوە، پێنج بەرگی بیرەوەریەكانی پێش نەوەتەكانی سەدەی ڕابردوو نوسیوەتەوە كاتێك سەرنج دەدەیت كە لەبارەی هەندێك سیاسی كوردەوە قسەدەكات، وەڵامی بەشێك لەو پرسیارەمان دەداتەوە كە دەپرسین ئێستامان بۆ وایە!؟
عبدالرقیب یوسف لە كتێبی "بانگەوازێك بۆ ڕووناكبیرانی كورد" دەنووسێت "ئیلی نۆڤچ" ئەندازیاری هۆڵەندی خۆی لە داربەڕوویێك لادا، كەوتبوە چەقی ڕێگای خورماڵەوەو، كاتێك كرێكارە كوردەكان بە پاچەوە پەلاماریاندا بیبڕنەوە، پێی گوتن: ئەوە چی دەكەن! ئەم داربەڕووە گەورەیە نیشانەی جوانی و هێزو خۆڕاگرتنە، گوناح نییە ببڕدرێتەوە، من هەر لەبەرئەوە ڕێگاكە دەگۆڕم. لەڕاستیشدا وایشی كرد. كەچی ئەگەر (قەڵای دمدم) بێتە بەرلوتی شۆڤڵی ئەندازیارانمان سێ و دووی لێناكەن تەخت و تاراجی دەكەن و ئاساری لەسەر پاداری ناهێڵنەوە!"
مەلا مەحموودی بایەزیدی لە كتێبی "عادات و رسووماتنامەی اكرادیە" پێش زیاد لە سەدەونیوێك ئاماژە بەوە دەكات كە " كۆنەقین لەناو كورددا ون نابێ و هەتا حەوت پشت ئەم قینە هەڵئەگرن".
ئەحمەد خواجە لە كتێبی "چیم دی" دەگێڕێتەوە " چوار خوێندنگە لە سەردەمی شێخ مەحموود لە سلێمانیدا هەبووە، بەناوەكانی خوێندنگەی مەحموودی و قادری و ڕەئووفی و لەتیفی، مەحموودی بەناوی شێخ مەحموود خۆیەوە ناونراوە، پێشتر ناوی سەعادەت بووە دواتر شێخ مەحموود كردویەتی بەناوی خۆیەوە، خوێندنگەی قادری بەناوی شێخ قادری برای ناونراوە، خوێندنگەی لەتیفی و ڕەئووفی بەناوی هەردوو كوڕەكەی شێخ مەحمودەوە ناونراوە، ناویان لەتیف و ڕەئووف بووە!
نەوشیروان مستەفا ئەمین لە كتێبی "پەنجەكان یەكتری ئەشكێنن" دەڵێت: " هەندێ لە لێپرسراوەكان، خوێندنەوەو نوسین و چاپیان بەكاری ماندوكەر دانەئەنا، لایان وابوو ئەمیش سەرگەرمیەكە بۆ خۆخڵافاندن وەكو دامەو ئەزنیف و تاوڵە! هەروەها لە كتێبی "لە كەناری دانوبەوە بۆ خڕی ناوزەنگ" دەنووسێت "ئەو دۆڵەی لێی بوین ناوی گوستەبو، لە ئەنجامی ئەو هەمو كۆبونەوە بێ ئەنجامەدا ناوی "دۆڵە گوستە" یان كرد بە "دۆڵەفشە!".
شێركۆ بێكەس لە كتێبی "نووسین بە ئاوی خۆڵەمێش" بەرگی یەكەمدا دەربارەی عەقڵ و سیاسەتی كوردی دەڵێت: "عەقڵی كورد، بەگشتی پاشكۆی عەقڵی ئەوان بووە!" لەناو ئێمەدا عەقڵەكان عەقڵی دۆگماو چون مەیمون لاساییكەرەوە بوون!" هەروەها لەبەرگی دووەمی هەمان كتێبدا دەنووسێت "ئێمە ئەگەر خاوەن رابردووی مەزن بووینایە، ئەمڕۆ ئەوەندە نادیار نەئەبووین!"
لە كتێبی "دەنگی خاك"دا حەمەی حەمە سەعید دەنووسێت " لەوانەیە ئەو كادیرو فەرماندەو پێشمەرگانەی كوردستان لە هەردوو شۆڕشەكەدا، لەنێوان لایەنە سیاسییەكانداو لەشەڕی ناوخۆدا بوونەتە قوربانی، ژمارەیان زیاتربێت، لەوەی كە دوژمنی سەرەكی گەلەكەمان حزبی بەعس و ڕژێمەكەی و سوپاكەی لەماوەی دەسەڵاتیدا شەهیدی كردوون!".
" بیرمەندی ناسراو مەسعود محەمەد لە كتێبی " كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی، بۆچی بە شێتخانە دەچێ؟" دەڵێت: "چەند ساڵێكە دەڵێم ئەگەر بتوانم دەوڵەتێكی كوردی دامەزرێنم تەندەرێكی بەڕێوەبردنی ڕادەگەیەنم تا یەكێ لە كۆمپانیاكانی سكەندەناڤیا بەڕێوەی ببا، چونكە ئەوان بە سێیەكی نرخیش بە باشترین شێوە حكومەت بەڕێوەدەبەن!"، هەروەها لە شوێنێكی تردا دەنووسێت "ئەگەر بڵێم ڕووداوەكانی هەڵسوكەوتی نێوان یەكێتی نیشتیمانی و پارتی دیموكراتی كوردستان ناوەڕۆكی ناونیشانی ئەم كتێبەی بەرجەستەدەكرد، كە شێتخانەیە، پێت سەیرنەبێ پێش چوار سەدە شەرەفخانی بەدلیسی لە كتێبی "شەرەفنامە" لەبارەی كوردەوە نوسیویەتی "كورد لەسەر ناكۆكی دروست بوون"، هەروەها دەڵێت: "كوردەكان ئەگەر ئاكارێكی ناپەسەندیان هەبێ، ئەوەیە كەسیان سەربۆكەسیان ناچەمێنێ و بۆ یەكتر نایەنە بەركەمەندو هەروەك تاكە تاكە، هەركەسە بیر لە سەربەرزی خۆی دەكاتەوە، بە تێكڕایی بیر لە سەربڵندی تێكڕایی ناكەن وپشتی یەكتری ناگرن و نابنە یەك"،
هەڤاڵ كوێستانی لە كتێبی "ئەو ڕۆژانەی نیشتمان هی هەمووان بوو" دەڵێت: "هێزە كوردیەكانی ئێمە، هەر هەموومان بانگەشەی یەك ئامانجی هاوبەشمان دەكرد، كەچی لەناو ئەو هەموو شاخ و دەشت و دۆڵەداو، لەژێر ئەو ئاسمانە پان و بەرینەدا، پێكەوە هەڵمان نەدەكردو بەشی هەرە زۆری هێزو توانای خۆشمان، لە هەوڵی سڕینەوەی یەكتریدا بەهەدەردەدا".
پ.د.كاوس قەفتان لە كتێبی "بیرەوەری، چەند ڕووداوێك لە ژیانما 1933-2008" دەنووسێت "كوردەكانی كوردستانی ئێرانم دی و دووایش كوردەكانی سۆڤیەت، بۆم دەركەوت لەناو خۆیانا ناڕێكن و قسە بە یەكتری ئەڵێن، ویستم هیچ نەبێ ئێمەی كوردی كوردستانی عێراق بۆیان ببین بە نمونە، بەڵام لەوان باشتر نەبووین و وادیارە ئەم ڕەوشتە خراپە لەناو خوێنمانایە"،
جەمال نەبەز لە كتێبی "بیرەوەریینامەی ئەو رۆژانەی جارەكی دیی ناگەڕێنەوە" دەگێڕێتەوە "هەر لەسەرەتای شۆڕشەوە تا ئاشبەتاڵ، شێلگیرانە لە ئەوروپا پشتگیری مافی كوردم كرد، چ بەنووسین بەزمانە ئەوروپاییەكان، چ بەوتاری ڕۆژنامە، چ بەناردنی دەرمان و كەلوپەلی پێویست بۆ پێشمەرگەكان، كە نەیاندەدا بە پێشمەرگەكان، دەیانگوت جەمال نەبەز ناردووێتی، دەبێ شتێكی خراپی تێدابێ، كەچی لەبازاڕدا دەیانفرۆشت". " لام وایە، نە سیاسەت و نە ئەشخاصی ئەم حادیپانه تەحمولی بیستنی حەقایقیان نییە" ئەم دەقە مێژوونووسی بەناوبانگ محمد ئەمین زەكی بەگ لە كتێبی (تاریخی سلێمانی وە وڵاتی ساڵی 1939 نوسیویەتی!
شەوكەت مەلا ئیسماعیل لە كتێبی" رۆژانێ لە مێژووی شۆڕشی ئەیلول" كە بەڕێوەبەری گشتی بێتەلەكان و جفرەسازی شۆڕشی ئەیلول و وەرگێڕی نێوان مەلا مستەفای بارزان و ڕۆژنامەنووسان بووە ئاماژە بەوەدەكات كە "سەرۆك مەلا مستەفا بارزانی دەیفەرموو: حكومەتی عێراق زۆر بێ ئەقڵە، ئێمە داوای حوكمی زاتی ئەكەین كەچی ئەوان دەستی دەستیمان پێ ئەكەن، ئەگەر ئەقڵیان هەبێ سەربەخۆیی تەواومان ئەدەنێ ئینجا بزانن دوای شەش مانگ لێپرسراوانی كورد چیی بەسەر میللەتدا دەهێنن"، سكرتێری حیزبی شیوعی عێراقی و سەركردەی ناسراوی كورد بەهادین نوری لە یادداشتە ڕۆمانی "وێرانە" دەڵێت: "بەویژدانم وایە، كەم و زیادی نیە، ئەوەندە پێشمەرگە لە پێشمەرگەی كوشت، حكومەت ئەوەندەی لێنەكوشتن!".
مەلای گەورەی كۆیەش دەڵێت: "هەتا دەمرم لە بۆ كوردان دەناڵم، عیلاجیان چۆن بكەم هاوار بەماڵم"، هەژاری موكریانیش لەنووسینێكی خۆیدا باسی نەهامەتی و بەدبەختی خوێنەواران و ڕۆشنبیران دەكات و وەك هێمایەك بۆ ڕێزنەگرتنی كورد لێیان و دەنووسێت: "حاجی قادرمان بە پێخاوسی و بێ چۆغەو كاڵەك لە باڵەك سوڕاوەتەوەو سەرباری ئەوەش خەڵكی كۆیە شاربەدەریان كردووەو بەكافرو پیاوخراپیان داناوەو خەڵكی سولەیمانی نەدەچوونە جێژنی نەورۆزێك كە پیرەمێرد بۆی سازدەكردن و هەزار درۆو بوختانی بەخووت و خۆڕاییان بۆ هەڵدەبەست، بێكەس لێفەیەكی نەبوو بەخۆیدا دا دەچوونە سەیری قڕەی خۆی و خێزانی لەسەر لێفە، بەڵام كەس نەبوو دەست بەرێ پارەی لێفەیەك بدا، گۆران ئەگەر لە بەندیخانەدا نەبوایە، دەبوایە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا بۆ نانی ڕۆژانە بپێوایە" مام هەژار لە شوێنێكی دیكەدا دەڵێت: "مەلا مارف كۆكەیی ئەگەر بێژم لەبرسامرد ڕەنگە باوەڕم پێنەكەن، مەلا ئەمجەد ئەو هونەرمەندە بێ وێنەی كە نازناوی شیبعری كاك بوو، ئاغای لێ ببوە رمووزن و لە چەند جێ، دێ بەدەریان كرد، قانیع تامرد نان و دۆی خۆی ڕۆژێك لە پەناگەیەك نەدیت، حاجی تەوفیقی پیرەمێرد كە حاڵ و ماڵیشی خۆش بوو، هەر چونكە كۆمونیست نەبوو، كەس ڕۆژنامەكەی نەدەكڕی، دەیانگوت دەستندە خۆری ئینگلیسانە"،
ڕەفیق حیلمی و جەمیل سائیبیش لەو دوو ناودارانەی كوردن لە نووسینەكانیاندا ناشرینیەكانی حوكمڕانی كوردی دەگێڕنەوە بە تایبەتی حوكمڕانی سەردەمی شێخ مەحموودی حەفید.