سیناریۆی داخستنی باڵوێزخانەی ئەمریکا لە عێراق
9/29/2020 10:55:00 AM
د. ئیبراهیم محەمەد
پەیام و ئاگادارکرنەوەکەی ئەمریکا بۆ سەرۆک کۆماری عێراق و سەرۆک وەزیران
لە ئەگەری رانەگرتنی هێرشەکان بۆ سەر بالویزخانەی ئەمریکا ئەوا ئەمریکا پەنا
دەباتەبەر ئەوەی باڵوێزخانەکەی دابخات، ئەمە بەرەوپێش چوونێکی مەترسیدارە لە
بارودۆخی سیاسی عێراق و ناوچەکە. ئە ڵبەتە حاڵی ئەمریکا لە عێراق لە دوای ٢٠٠٣وە بەشێوەیەکی
گشتی بەردەوام ڕووبەڕووبوونەوە بووە لە گەل ئێران و ئەو هێزە عێراقیانەی کە
پاڵپشتیان لە ئێران وەرگرتووە. ئەمەی ئێستا دەگوزەریت شتێکی نوێ نیە بەڵکو درێژکراوەی
ئەو ململانێ وناکۆکیانەیە کە بەدرێژایی ١٧ ساڵی رابردوو لە نێوان ئەو دوو دەوڵەتەدا
هەیە لە عێراقدا.
پرسیار ئەوەیە ئەم بەرزبوونەوەی
تەنگژەیە لە ئیستادا بۆ؟ بۆ لەم کاتەدا ئەمریکی یەکان ئەو بابەتەیان گەیاندە ئەو
ئاستە ؟
(١)
ترەمپ وهەڵبژاردنی ئەمریکا
دروست دوای مانگێکی تر لەرۆژی سێ شەممە بەرواری ٣ی١١ی٢٠٢٠ هەڵبژاردنی
ئەمریکا بەرێوەدەچێت و ئێستا ترەمپ و بایدن لە بانگەشەیەکی توندی هەڵبژاردندان.
ئەم پرۆسەیە کاریگەری زۆررەهەندی ناوخۆیی و دەرەکی لەسەرە، بەجۆرێک دوور نیە
کێشەیەک یان ڕووداوێک کاریگەری لەسەر بردنەوە یان دۆرانی کاندیدەکانی لێبکەوێتەوە.
لە ئیستادا بایدن کاندیدی
کۆمارییەکان بۆ سەرۆکایەتی ڕکابەرێکی سەرسەختی ترەمپەو ململانێیەکی توند
لەنیوانیاندا هەیە. بۆیە یەکێک لەو بابەتانەی کە دەکرێت لەم بارودۆخەدا کاریگەری نێگەتیفی
هەبێت لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردنەکە و ترەمپ بریتی یە لەبارودۆخی ئەمریکاو ئەمریکی
یەکان لەدەرەوەی سنوری ئەمریکا بەتایبەتی لە عیراقدا کەمەیدانی بەریەک کەوتنی
ئەمریکا وئێرانە.
دەکرێت ئیدارەی ترەمپ لەوە بترسێت
لە کاتی نزیک بوونەوەی رۆژی هەڵبژاردن میلیشیاکان گورزێک لە ئەمریکا بدەن لە عێراق
و بەو هۆیەوە ترەمپ کە بەرامبەر کاندیدێکی بەهێزە زیانی بەربەکەوێت لە پرۆسەی
دەنگدانداتر. بۆیە باشترین پلانێک ئەوەیە بەر لەو کارە بگرن ولەو میانەیشدا پۆمپیۆ
ئەو پەیامەی بە عێراق داو پێدەچێت ئامادەکاری بۆ ئەوە بکەن کە بۆ ماوەیەکی کاتی
وەک تەکتیک کارەکانیان لە ناوچەی سەوز رابگرن و لەبەرامبەریشدا گورزێک لە
میلیشیاکان بدەن. بەم شێوەیە لەقازانجی ترەمپ بارودۆخەکە ئیدارەبدەن تاکۆتایی
پرۆسەی هەڵبژاردنی ئەمریکا.
بەڵام ئایا ئەمریکا ناتوانێت بەبێ
داخستنی سەفارەتەکەی ئەم کارە بکات؟ کە بەر لە کوشتنی ئەمریکی یەکان بگرێت لە ناو
سەفارەتەکەی.
بێ گوومان دەتوانێت و کاری لەوە
گەورەتریشی کرد و بەبێ داخستنی سەفارەتەکەی وەک ئەوەی قاسم سولەیمانی و ئەبو مەهدی
مهندس. پەنای نەبردە بەر پلانی لەو
شێوەیەی ئێستا هەرچەندە فشارەکانی سەر سەفارەت لەوەی ئێستا گەورەتر بوو تەنانەت
میلیشاکان وئەندام و سەرکردەی گروپە چەکدارەکان چوونە ناوچەی سەوز و لە بەردەم بەربەسەتە
ئەمنی یەکانی سەفارەتی بینیمان چۆن
ئاگریان لەچەند شوینێک بەردا و مەترسی سەر ئەمریکی یەکان زۆر زیاتر بوو لەوەی
ئێستا. بەڵام ئەو کات ئەمریکا لە هەلبژاردن نزیک نەبوو وهەروەها نەبووە خاڵێکی
مەترسیدار لەسەر داهاتووی ترەمپ. بۆیە پێدەچێت باشترین لێکدانەوەیەک لەم کاتەدا
ئەوەبێت کە هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا و دووبارە هەڵبژاردنەوەی ترمپ کاریگەری تەواوی
لەسەر ئەم هەنگاوەی ئێستای ئەمریکا هەیە.پلانی داخستنی سەفارەتیش بەشێوەی تاکتیکی
یە چونکە ئەمریکا لەئێستادا کە حکومەتێکی لاواز هەیە لە عێراقدا چۆڵی ناکات بۆ
میلیشیا چەکدارەکانی پاڵپشتی لێکراو لەلایەن ئێرانەوە.
ئەمەش ئەو راستیەمان بیردەخاتەوە کە ئەمریکا بۆ ئەوەنەهاتۆتە عێراق کە چۆڵی
کات، لەئەگەری چۆڵکردنی ئەمریکاشدا وەک هەنگاوێکی تەکتیکی ئەوا دەوڵەتانی تریش هەمان هەنگاوی ئەمریکا دەگرنە بەر بەتایبەت
رۆژئاواییەکان و هاو پەیمانەکانی لە خۆرهەلاتی ناوەراست. بۆیە عێراق و
هاوپەیمانەکانی لەناوخۆدا تووشی فشاری زیاتری ئێران دەبن و مەیدانەکە لە
بەرژەوەندی ئێران یەکلا دەبێتەوە.
هەنگاوە نوێ یەکانی ئەمریکا لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست بۆ ئاسایی کردنەوەی پەیوەندییەکانی
دەوڵەتانی عەرەبی لەگەڵ ئیسرائیلدا کەبەردەوام کاری لەسەر دەکرێت بۆ ئەوەی هەموویان
کۆبکرێتەوە لەبەرەیەکی نوێدا. ئەم هەنگاوە پەیامێک بوو بۆ ئیران کە قۆناغی نوێ بەڕێوەیە
و ئامانجەکەیشی بەپلەی یەکەم لێدانە لە و گروپانەی کە لەلایەن ئیرانەوە پشتگیری
لێدەکرێت وەک (حوسیەکان لەیەمەن ، حزب اللە لە لوبنان، میلیشیاکان لە عێراق و
شیعەکانی بەحرەین و ...هتد). ئەم هەنگاوەوپەیامی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی
ئیرانیەکان زۆر بەجددی وەریان گرتووە و بەمەترسی بۆ سەر خۆیان و پرۆژەکەیان و
هاوپەیمانەکانیان دەزانن لەناوچەکە بەگشتی وعێراق بەتایبەتی .بۆیە بەرلە کۆتایی
هاتنی تەواوی کاری دروست کردن وپێکەوە گرێدانی هەموو هاوپەیمانەکان لەدژی ئێران بەسەرۆکایەتی
ئەمریکا جوڵەکانی ئیران لەناوجەکە زیادی کردو دەیانەوێت فشارەکانیان بەجۆرێک بێت
کە کەمترین زەرەربکەن لەڕووی پێگەو کاریگەرییەوە لە بەرامبەر ئەمریاکا
وهاوپەیمانەکانی لەناوچەکە.
(٢)
عێراق ولاوازی لە ئیدارەدانی
بارودۆخەکە
لەم ململانێ یەی ئیستادا ئەمریکا و ئیران یەکێک لە مەیدانە سەرەکیەکەیان
عێراقە، بۆیە سەرکردە عێراقیەکانیش بەکارهێنراون لە لایەن ئەو دوو دەوڵەتەوەو
دابەش بوونێکی روون لە ناوەندە سیاسیەکاندا دەبینرێت، بەجۆرێک دوو بەرەی دژ بەیەکی
دروست کردووە. لەم نێوەندەشدا خەڵکی عێراق بوونەتە قوربانی شەڕێک کە هی ئەوان نیە
بەڵکو شەڕی ئەمریکا و ئێرانە لەسەر حسابی ژیان و خوێنی ئەوان.
ئەمریکا گرنگی زۆری بە کازمی داوە بۆ ئەوەی کازمی بتوانێت مەترسی میلیشیا
شیعەکان لاواز بکات و هەیبەتی دەوڵەت لەبەرامبەر هەژموونی ئێران بگەرینیتەوە
وبتوانێت ووڵات بەو ئاراستەیەدا بەرێت کە لە بەرژەوەندی ئەمریکا و
هاوپەیمانەکانیدایە لە عێراق وناوچەکە.
ئەمریکا زۆر بەزووی ئەوەی پیویست
بوو لە پشتگیری پێشکەشی کازمی کرد و بەردەوامیشە بەڵام لەبەرامبەریشدا شتی خێراو ڕێکاری
بەرچاوی لە کازمیش دەوێت بۆ ئەوەی بەرژەوەندییەکانی لەعیراقدا بە پاریزراوی
بمینیتەوە. بەڵام لەبەرمبەریشدا ئیران بێدەنگ و راوەستا ونیە، بەڵکو زۆر باش
لەوەدەگات کە بەهێز بوونی کازمی لەسەر حسابی هاوپەیمانەکانی ئەوە بۆیە فشارەکانی
بەردەوامە لە سەر دوو ئاراستە، ئاراستەیەکی سیاسی ناوخۆیی و بەردەوام وەستانەوەی
بەشێک لەهێزە شیعیەکان لە بەرامبەر کارەکان وهەنگاوەکانی کازمی ، ئاراستەی دووەم
بەهێزکردنی میلیشیا چەکدارەکان و پشتگیری کردنیان بۆ بەردەوامی لە بەرمبەریدا
بەتایبەت دوای ئەوەی لە ماوەی رابردوودا کازمی نەیتوانی چەند چەکداریکی سەر
بەشیعەکان کەدەستگیری کربوون دادگاییان بکات وبیانخاتە زیندانەوە بەڵکو لەژێر
فشاری ئەو گروپانەدا ئازادکران بەبێ هیج سزادانێک.
سەرکردە عێراقیەکان هێندە بێ ڕۆل کراون ناتوانن سیاسەتێکی پراکتیکی
لەبەرامبەر ئێران و ئەمریکادا بگرنە بەر بۆیە زیاتر رۆلیان لەگەیاندنی پەیامەکان
دەرنەچووە کە ببنە کاراکتەریکی سەربەخۆ بۆ ئەوەی بتوانن ممارەسەیەکی سیاسی
تەندروست بکەن. ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەوەیە سەرەڕای پشتگیرییەکی زۆری ئەمریکا بۆ
هاوپەیمانەکانی لە عیراق هێشتا رۆلیان لاوازە لەبەرامبەر هاوپەیمان و گرووپە
چەکدارەکانی سەر بەئێران.
ئەمریکا بەردەوام پشتگیری کەسایەتی
و گرووپ و حزبی عیراق کردووە بەلام بەرئەنجام لەبەرامبەر شیعەی سەر بەئێران
لاوازدەرچوون. ڕەنگە یەکێک لە هۆکارەکان ئەوەبێت کە شیعە زۆرینەی عێراق پێکدە‌ینن
و لە ناوەندو دامەزراوەسیاسیەکاندا توانیویانە بارودۆخەکە کۆنترۆل بکەن. لە
دیاریترین نموونەش کۆبوونەوەی تاک لایەنەی شیعەکان بوو لە پەرلەمان کە بریاری
دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا تێدا درا کە کورد و سوونە بەشداریان تیدا نەکرد، لە
حاڵیکدا کوردو سوونە ئەگەر هەموو پەرلەمانتارەکانیشیان لەبەرامبەر شیعەکان کۆک بن
هەر لاوازن بەرامبەر ئەو هەژموونەی گرووپە شیعەکان. ئەمە بارودۆخی پەرلەمان وامان
پێدەڵێت هەرچی حکومەت و ئەنجوومەنی وەزیرانە ئەوا لەدوای ٢٠٠٣ وە بەردەوام شیعە
نیوە +١بووە ئەوان کۆنترۆلی بریارەکانیانکردووە. کەواتە ئێران و بە قوڵایی
کۆمەڵگاو دامەزراوە سیاسیەکاندا بوونی هەیە و کاریگەری تەواوی هەیە لەسەر
ناوەندەهەستیارەکانی بڕیاردانیش. بۆیە عێراق و سەرکردەکانی لە دوو بەلایەنەوە
ڕۆلیان لاوازکراوە لەلایەک ئەمریکا لەلایەک ئێران.
(٣)
ئایا ئەمریکا گرنگە لەعیراقدا بێت؟
بارودۆخێکی وەها دروست بووە لە عێڕاقدا بەبێ بوونی هێزێکی دەرەکی لەم
قۆناغەدا ئەستەمە پێکهاتەکان بتوانن پێکەوە کار بکەن و لە وچوارچیوەیەدا مامەڵەلەگەڵ
یەکتریدا بکەن. چونکە لەدوای٢٠٠٣وە بەردەوام ئەمریکی یەکان جەختیان لەوەکردۆتەوە
کە ئەم سێ پێکهاتە سەرەکیە (شیعە وسوونەو کورد) پێکەوە بن لە سیاسەت و دامەزراوە
سیاسیەکاندا. هەربۆیە بەردەوام یەکێک لە نیشانەکانی ئەو کارەیان پشتگیری دابەشکاری
پۆستەبالاکان بوون لەسەر ئەو سی پێکهاتەیە. لە حاڵی نەبوونی ئەمریکادا ئەگەری زۆرە
یەک پێکهاتە زاڵ بێت بەسەر بارودۆخەکەدا. ئەمەجگە لەوەی تائیستاش عێراق ناتوانێت
بەبێ پشتیوانی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی شەرلەگەڵ شانە نوستوەکاندا بکات. دوور نیە
ئەگەر ئەمریکا وەک تەکتیک بۆ ماوەیەکی کاتی لەبەغداد غائب بێت کۆنترۆڵی چەندین
ناوچەبکەوێتە دەستی گروپی چەکداری وەک لەڕابردوو بینیمان. بۆیە عێراق تائێستا
توانای بەهێزبوونی لەدەست داوە دەبێت پشتگیری بکرێت لە لایەن دەوڵەتانی ترەوە.
هەروەها ئەگەر ئەمریکا لە مەیدانەکە نەبێت ئەوا گروپە پشتگیری کراوەکان لەلایەن
ئێرانەوە عێراق دەکەن بە ئێرانی ژمارە٢. بۆیە گرنگە ئەوە بزانرێبارودۆخی عێراق
هێندە ئاڵۆزە لەم قۆناغەدا پێویستی بە ئەمریکا هەیە بۆ ئەوەی هێشتا گرنگی خۆی
لەدەست نەداوە لەعێراقدا.
ئایا چی بۆ کورد گرنگە؟
بەداخەوە هەمیشە لاوازی ئەوانی تر یەکێک بووە لەخاڵە بەهێزەکانی کورد،
ئەمەش بۆ ئەوە دەگەرێتەوە کە کورد سیاسەتێکی ستراتیژی سەربەخۆی خۆی نیە کە بتوانیت
لە هەمان کاتی بەهێزی ئەوانی بەرامبەردا ئەم بەهێزییەکەی خۆی لەدەست نەدات. ئەمەش
هۆکاری زۆرە رنگە یەکێک لەهۆکارەکان کرچ وکاڵی عەقڵیەتی سیاسی کوردی بێت کە نەتوانێتستراتیجی
بیربکاتەوە وهەنگاو بنێت ومامەڵەیەکی تەندروست بکات لەکایە سیاسیەکەدا. بۆیە لە
ئەگەری داخستنی سەفارەتی ئەمریکا لە بەغداد یەکێک لە بژاردنەکان ئەوەیە کە ئەمریکا
زیاتر بێتە هەرێمی کوردستان و لەوێوە بۆ ماوەیەکی کاتی کارو بارەکانی ئەنجام بدات.
لە بارودۆخێکی وەهادا دەوڵەتانی هاوپەیمانی ئەمریکا هەمان سیاسەت دەگرنەبەر ،
بۆئەوەی هیچ نەبێت لەگەڵ هاوپەیمانەکەیاندا بن لەم باردۆخە نەخوازاوەی ئێستادا.
ئەو کاتە هەرێمی کوردستان لەڕووی پێگەوە بەهێزدەردەکەوێت لەبەرامبەر بەشەکانی تری
عێراق. بەڵام ئایا کورد سوود لەم هەلە وەردەگرێت؟ ئەو کاتە دەبێت بریاربدەین
کەئەگەر بارودۆخەکە بەوئاراستەیەدا رۆیشت. بەڵام گرنگە ئەوە بزانین کورد لەدوای
٢٠٠٣وە لەعێراقدا زۆر هەلی گەورەتری بۆ هاتە پێش و لەدەستی دا بە هۆکاری بیری تەسک
و بەرژەوەندی کەسی و حزبی، ئێستاش ئەو بیر تەسکی و دەرنەچوون لەو عەقڵیەتە بوونی
هەیە بۆیە دەبێت زۆر بەووریایەوە مامەلەبکەن تا لەدەستی نەدەن ئەگەر هاتوو
کوردستان بوویە شوێنی گیرسانەوەی کاتی ئەمریکیەکان لەعێراقدا.