کورد لە کابینە وەزارییەکانی دوای 2003 ی عێراقدا
2/19/2020 5:24:00 PM
د. ئیبراهیم محەمەد
شەراکەتی راستەقینەو هاوبەشیکردن لە حکومەتی بەغداد یەكێکە لە ئامانجە سیاسیەکان و بابەتی گفتوگۆی نێوان پێکهاتە سەرەکییەکانی گۆڕەپانی سیاسی عێراق.
کورد لەدوای ۲٠٠۳وە بەشدارێکی سەرەکی حکومەتەکان بووەو چەندین پۆستی وەرگرتووەو مومارەسەی کردووە. لێرەدا تەنها باسی ئەو بەشدارییە دەکەین کە لە کابینەکاندا وەک وەزیر لە حکومەتەکانی دوای رووخانی ڕژێمی بەعس هاتۆتە کایەوە. ئەوەش ئەوە دەگەیەنێت کە چەندین پۆستی باڵاتر لە وەزارەت و خوار وەزارەت هەبووە کە بابەتی ئەم باسە نیەو باسی لێوە ناکرێت بەڵکو تەنها پشک و بەشە وەزارییەکان لە حکومەتەکانی نێوان ۲٠٠٤ تا ۲٠۱۸ دەخەینەڕوو.
لەدوای ۲٠٠۳وە بەردەوام کابینە وەزارییەکان لەلایەن شیعەو سوننەو کوردەوە پێکهێنراوەو بەشداری سەرەکی ئەو پرۆسەیە بوون. ئەگەر سەیری ئەم ترێندەی خوارەوە بکەیت ئەوەی ڕوون کردووەتەوە.
بەپێی ئەم ترێندە بەشی هەر سێ پێکهاتەکە گۆڕانکاری بەخۆیەوە بینیوە.
لە کابینەی ئەیاد عەلاوی لەساڵی ۲٠٠٤دا شیعە ۱۳ وەزارەتی بەرکەوتووە لە کۆی ۳۱ وەزارەت بەوەش بەشی شیعە تەنها 41.93٪ بەڵام سوننەکان ۱۱وەزارەتیان وەرگرتووە بەوە رێژەکەیان دەکاتە ۳٥.٤۸ ٪، هەروەها کورد ۷ پۆستی وەزارەی بەڕێوەبردووە کە دەکاتە 22.58٪.
بەڵام پاش ئەو کابینەیە لە حکومەتەکەی ئیبراهیم جەعفەرییەوە شیعە لە هەموو کابینەکان نیوە +۱ی کۆی وەزارەتەکانی بردووەو رێژەکەی لە هەندێک جاردا دەگاتە ٦٥٪ لەهەمان کاتدا سوننەو کورد بە ژمارەو رێژە بەدەوام ڕوو لە دابەزین بوون و لە هەندێک کابینەدا سوننە ناگاتە ۲٠٪ و کوردیش لەکۆتا کابینەدا کە کابینەی عادل عەبدولمەهدییە ۳ وەزارەتی بەرکەوتووەو ڕێژەکەیشی 13.04٪.
کۆی ترێندەکە ئەوەمان بە روونی پێدەڵێت کە تەنها شیعە توانیوێتی بەردەوام بێت لە پاراستنی نیوە+۱ی ئەنجومەنی وەزیران، کە ئەمەش لەڕووی سیاسی و پراکتیکیەوە گرنگی ستراتیژی بۆ شیعە هەیە کە بتوانێت بەردەوام بێت لە پاراستنی ناوەندی بڕیاری حکومەت و پێگەی خۆی پێ بەهێز بکات لەهەمان کاتدا سوننەو کوردیش رێژەی بەشدارییان بەجۆرێک بێت بە هەردووکیانەوە نەتوانن بەرامبەر شیعە بوەستن لە بڕیارێکدا لە ئەنجومەنی وەزیران. هەرچەندە شێوازی بەشداری سوننەو کورد بەشدارییەک بووە لەسەر بنەمای ڕێکەوتن، بەڵام بە رای من لە زۆربەی کاتدا وەک میوان و هێزی بێ کاریگەر مامەڵەیان لەگەڵ کراوە. لەوبوارەشدا نموونە زۆرن لە پرۆسەی سیاسی عێراقدا لەڕووی ململانێ و وەلانانی یەکترییەوە.
ئەوەی جێگەی هەڵوێستە لەسەر کردنە بریتییە لە پشک و بەشی کورد لەو ماوەیەدا کە ئایا پشکی کورد لەلایەن هەموو پارت و لایەنەکانەوە بەڕێوەبراوە یان لەلایەن یەک دوو پارتی سیاسیەوە؟
ئەم ترێندەی خوارەوە بەڕوونی چەند سەرنجێکی خێرامان لەلا دروست دەکات.
ئەوەی دەبینرێت لەم دابەشکارییەدا ئەوەیە کە پارتی و یەکێتی کۆی ئەو پۆستانەی کە لە حکومەتەکەی عەلاویەوە لە ۲٠٠٤ تا عادل عەبدولمەهدی لە ۲٠۱۸دا بۆخۆیان بردووەو تەنها بەشێوەیەک زۆر بچووک لایەنەکانی تر بەشداریی پێکراوە.
ئەگەر سەیر بکەین لە دوو کابینەی یەکەمدا هیچ لایەنێکی دەرەوەی ئەو دوو پارتە وەزارەتیان وەرنەگرتووە لە کابینەی یەکەمی مالکیدا تەنها یەک وەزارەت دراوە بە لایەنێکی دەرەوەی پارتی و یەکێتی لە ۲٠٠٦دا. پاشان ئەگەر سەیری ئەو خشتەیەی خوارەوەش بکەیت بۆت روون دەبێتەوە کە لەوماوەیەدا تەنها دوو وەزارەت لای لایەنەکانی تر بوون. هەرچەندە لە کابینەی دووەمی مالکی لە ۲٠۱٠ و لە کابینەی حەیدەر عەبادی لە ۲٠۱٤دا دوو وەزارەت دراوە بە لایەنەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی بەڵام مالکی لە ۲٠۱۱ وەزارەتەکانی کەم کردەوەو ئەو دوو وەزارەتەی لابرد، هەروەها حەیدەر عەبادی لە ۲٠۱٦دا لە پرۆسەی کەمکردنەوەی وەزارەتەکان وەزارەتی لایەنەکانی دەرەوەی پارتی و یەکێتی لابرد.
بۆیە دەبینین لە کۆی ۳٦ وەزارەت لەوماوەیەدا پارتی ۱۷ وەزارەتی بەڕێوەبردووەو یەکێتی ۱۷ وەزارەت و تەنها دوو وەزارەت لای لایەنەکانی تر بووە. وەک رێژەش سەیری بکەین دەبینین پارتی 22.47٪ی کۆی ئەو وەزارەتانەی لابووە کە بەر کورد کەوتووە هەروەها یەکێتیش بەهەمان شێوە بەڵام ئەوانی تر تەنها ٥.٥٥٪یان لەلابووە.
ئەوەش ئەوەمان پێدەڵێت کە ئەو دوو هێزە جۆرێک لە جۆرەکان قۆرخکاریان کردووە لە پۆستە وەزارییەکان ئەوە جگە لە پۆستی سەرۆک کۆمار، کە بەردەوام لەلای یەکێتی بووە هەروەها پۆستی جێگری سەرۆکی پەرلەمان کە لەلای پارتی بووە تەنها یەک خول لای گۆڕان بووە. سەرەڕای ئەو ژمارە زۆرەی سەرۆکی دەستەو وەکیل وەزیرو پۆستی سەربازی و ئەمنی و سەفیرو...هتد. کە کۆی ئەمانە راستیەک دەردەخەن کە مۆنۆپۆلکردنی پشکی کورد یەکێکی ترە لە نادادیەکانی تر.
لە کۆتاییدا
یەکەم: بەپێی دراوەکانی سەرەوە واپێدەچێت پشکی کورد ئەگەر وەک خۆی نەبێت کەمتر بێت واتە کەمتر لە ڕێژەی 13.04٪ لەم حکومەتەی کە چاوەڕوان دەکرێت لەلایەن محەمەد تۆفیق عەلاوییەوە پێکبهێنرێت. چونکە بەردەوام ڕێژەی کورد لە حکومەتەکان دابەزیوەو پێناچێت لەم حکومەتەدا بەرزبێتەوە.
دووەم: دەبێت ئەو قۆرخکارییە لە پشک و بەشی کوردا هەیە نەهێڵرێت بەتایبەتی کە ئێستا هەوڵی یەک شاندی دەدرێت بۆ گفتوگۆو یەکخستنی هەڵوێستەکان بۆ دانوستان لە ئارادایە. هەرچەندە ئەم یەک شاندییە تەنها پارتی و یەکێتی سوودیان لێ بینیوەو لایەنەکانی تر تەریک کراون، بەڵام پێویستە مادام بۆ هەموو کورد هەموو لایەنەکانیش بەشداربن تیایدا.
سێیەم: خاڵبەندی و سیستمی خاڵ بۆ بەشداری راستەقینەی لایەنەکان گرەنتی یەک هەڵوێستی‌و یەکخستنی تواناکانە لە بەغداد، چونکە ئەوانەی لە بەغدادن لە بابەتە چارەنوسسازەکاندا یەک هەڵوێستن و دەبێت ئەوەش بەهەند وەربگیرێت بۆ ئەوەی لە کابینەکەیشدا هاوهەڵویست بن و هەڵەکانی رابردوو دووبارە نەکرێتەوە.
چوارەم: کورد لە بەغداد پێویستی بەوە هەیە یەکگرتوو بێت، نابێت کۆمەڵێک هەنگاو بنرێت ببێتە هۆی دوورخستنەوەی لایەنەکان لەیەکتری و ناشبێت دوو لایەن قۆرخی هەموو ئەو پۆستانە بکەن کە بەر کورد دەکەوێت. چونکە ئەگەر ئەوە بۆ قۆناغی رابردوو وەک لە خشتەو ترێندەکانی سەرەوە دیارە چووبێتە سەر ئەم قۆناغی داهاتووە، مومارەسەو پراکتیزەی جیاوازتری دەوێت، کە بەرپرسانە مامەڵە بکرێت لەپێناو بەرژەوەندییەباڵاکانی کورد.
پێنجەم: قۆناغی ئێستا ناتوانرێت یەک لایەن یان دوو لایەن نوێنەرایەتی کورد بکەن و پێویستە ئەو سەردەمە باش بخوێنرێتەوەو دیراسە بکرێت بۆ ئەوەی سیاسەتێکی تەندروست پراکتیزە بکرێت. بەڵام بەداخەوە هەندێک جار کە کار دێتە سەر پۆستەکان پارتی و یەکێتی بەجیا دەیانەوێت بەرژەوەندی حزبی خۆیان مسۆگەر بکەن نەک بەرژەوەندی گشتی وەک چۆن بینیمان لە پۆستی سەرۆک کۆمار چی روویدا لەگەڵ یەکلاکردنەوەی پۆستە وەزارییەکان پشکی کورد لە حکومەتەکەی عادل عەبدولمەهدی.
تێبینی: ئەم بابەتە رەنگدانەوەی ئاراستەی سیاسی نیە، بەڵکو وەک توێژەرو رۆژنامەنووسێک گوزارشت دەکات.