قەیرانی کشانەوە یان مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراقدا
2/1/2020 5:17:00 PM
د. ئیبراهیم محەمەد
لەدوای ئۆکتۆبەری 2019وەو بەردەوامی ناڕەزایەتی شەقام لە عێراق کێشەی دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق سەری هەڵدایەوە ئەو بابەتە ئێستا قەیرانێکی گەورەیە.
پرسیاری سەرەکی ئەوەیە ئایا بوونی هێزی ئەمریکا لە عێراق پێویستییە؟ ئایا عێراق بەبێ بوونی ئەمریکا لە گۆڕەپانەکەدا چی لێ بەسەردێت؟ ئایا فشارەکانی شیعە وەک پێکهاتەی زۆرینە ئەمریکا ناچار بە کشانەوە دەکات؟ ئایا کورد لەم قەیرانەدا چۆن مامەڵە دەکات؟
ئەم پرسیارانەو چەندین پرسیاری هاوشێوەیان جێگەی تێڕامان و دیراسەکردنن. لێرەدا بەچەند خاڵێک هەوڵدەدرێت چەند بوارێکی ئەو بابەتە بخرێتە ڕوو:
(١)
بوونی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق لە دوای 2003وە چەند شێوازێکی بەخۆیەوە بینیوە. سەرەتا هەر دەسەڵاتێکی ڕەهای لە عێراق هەبوو پاشان لەدوای دروستکردنی حکومەت و پەرلەمان دەسەڵاتی ئاسایشی شارەکان درایە دەست عێراقیەکان، بەڵام وەک هێزی پراکتیکی ئەمریکییەکان دەسەڵاتداربوون تاوەکو ساڵی 2011 کە هێزی سەربازی ئەمریکا بەتەواوی کشایەوە.
تا ساڵی 2011 ئەمریکا دوو ڕۆڵی سەرەکی بینی، یەکەم: هەوڵی جددی دەدا کە هەرسێ پێکهاتە سەرەکییەکە بەشداری پرۆسەی سیاسی بن. دووەم: ڕێگربوو لە هەژموونی شیعە کە زۆرینەی ستەمکاری دروست بکات بەجۆرێک هەرچەندە پۆستە بەهێزەکان بەدەست شیعەوە بوون، بەڵام نەیدەهێشت تاڕادەیەک دژی سوننەو کورد بەکاربهێنرێت.
بەڵام هەر دوای كشانەوەی دوا سەربازی ئەمریکا شیعە، بەتایبەتی مالکی حوکمی تاکەکەسی پەیڕەوکردو لە پێگەی یەکەمدا دژی سوننە وەستایەوەو ئەوە بوو سەرکردەکانی کردە ئامانج وەک تارق هاشمی و رافع العیساوی و...هتد بۆیە لە دواجاردا هەموو سوننەی پشتگوێ خست. لەگەڵ کوردیشدا پەیوەندییەکانی تێکداو ئاڵۆزی زۆر دروست بوو تا کار گەیشتە هەڕەشە لە هەردوولاوە بە جوڵاندنی هێزو دواجار بەشە بودجەی هەرێمی کوردستانی بڕی. لەلایەکی تریشەوە دەسەڵاتی بۆ بەرژەوەندی خۆی بەکارهێنا بەجۆرێک لایەنە ناڕازیەکانی شیعە وەک ڕەوتی سەدر بەرامبەری وەستانەوە.
ئەمانە هەمووی دروستبوونی ناسەقامگیری هێنایە کایەوە بەجۆرێ ئەگەر بەراوردی بکەیت بە قۆناغی بوونی هێزەکانی ئەمریکا تا پێش 2011 لەم جۆرە سیاسەتە بوونی نەبوو یان نەگەیشتبووە ئەو ئاستە.
لە قۆناغی دوای 2011 ئێران زیاتر هاتە ناو عێراق و مەیدانەکەی بۆ چۆڵ بوو بەجۆرێک ئەجێنداکانی خۆی بەئاسانی لە رێگەی هێزە شیعەکانەوە پراکتیزە دەکرد.
سەرهەڵدانی داعشیش لە عێراق و بەئاسانی دەست گرتنی بەسەر موسڵدا، یەکێک لە هۆکارەکانی سیاسەتی پشتگوێ خستنی سوننەکان بوو. هەروەها نەبوونی ئەمریکیەکانیش بە یەکێکی تر لە هۆکارەکان دادەنرا. بۆیە عێراق بەناچاری و فەرمی داوای گەڕانەوەی هێزەکانی ئەمریکای کرد.
(٢)
لەدوای 2014 قۆناغی دووەمی بوونی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق دەستی پێکرد لەپێناو ڕزگارکردنی عێراق و دژایەتی داعش.
لەم قۆناغەدا ئەمریکیەکان کاریان کرد بۆ ئەوەی ئەو ناوچانەی کە رادەستی عێراقیەکانیان کرد لەدوای کشانەوەیان لە 2011 دووبارە لەدەستی داعشی وەرگرنەوەو داعش لە عێراق دەرکەن چونکە هێزە چەکدارەکانی عێراق ئەو توانایەیان نەبوو.
لەم پێناوەشدا ئەمریکا بەدەر لەوەی هێزی ئاسمانی خۆی بەکارهێناو ٥ هەزار سەربازیشی بەشداری پێکرد هاوکاری عێراق و هەرێمی کوردستانیشی کرد لە هەموو ڕوویەکەوە بۆ ئەوەی داعش تێکبشکێنن و ئەوەبوو کردیشیان و داعش تێکشکاو بارودۆخەکە بەجۆرێکی تر گۆڕا.
ئەوەش ئەوەمان پێدەڵێت، کە ئەگەر هاوکاری دەرەکی و بوونی ئەمریکا نەبوایە ئەوا دوور نەبوو داعشستانەکە زۆر فراوانتر دەبوو.
ئێستاش کە داعش بەتەواوی لاواز بووەو مەترسی گەورەی نییەو ئەمریکا هەڵوێستی لەسەر کۆمەڵێک پرس جیاوازە لەگەڵ پێکهاتەی شیعە ئەوا داوای دەرچوونی ئەمریکا دەکەن لە عێراق.
(٣)
بڕیاری پەرلەمانی عێراق “شیعە” بۆ دەرکردنی هێزی ئەمریکا لەعێراق دەرهاوێشتەی ئەو هەوڵانەی ئەمریکایە کە لەدوای ئۆکتۆبەری 2011وە دەیدات بۆ ئەوەی گۆڕانکاری ئەنجامبدرێت لە عێراقدا هەروەها کردنە ئامانجی حەشدی شەعبی و سەرکردەکانیان و قاسم سولەیمانی بارودۆخەکەی زیاتر ئاڵۆزتر کردو زیاتر شیعەی هاندا بۆ ئەوەی بە هەموو توانایانەوە فشار بکەن بۆ دەرکردنی بڕیارێک لە دژی هێزەکانی ئەمریکاو ئەوەبوو کردیان.
ئەو بڕیارەی شیعە پاڵپشتی ناکرێت لەلایەن کوردو سوننەوەو لە چەندین سەرچاوەو چەندین بۆنەدا دژایەتی خۆیانیان بۆ ئەو بڕیارە دەربڕیوەو پاساویشیان گەشەکردنەوەی داعش و مەترسیەکانیەتی.
لە قۆناغی یەکەمی بوونی ئەمریکا کاتێک کە باسی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا کرا هێزو لایەنەکان بەگشتی لەگەڵ ئەوەدا بوون کە ئەمریکا دەبێت بکشێتەوە، بەڵام ئێستا بارودۆخەکە گۆڕاوەو بەئاشکرا کوردو سوننە داوای مانەوەی ئەمریکا دەکەن.
لەبەرامبەردا ئەمریکا بەجددی ئەم بابەتەی وەرگرتووەو هەوڵی جددیش دەدات کە بیکاتە بابەتێکی ناوخۆیی و قەیرانی ناوخۆی لێ دروست بکات. بۆیە زۆر بەجددی لەگەڵ کوردو سوننە لە پەیوەندیدایە بۆ ئەوەی مەترسیەکانی کشانەوەی ئەمریکا لەعێراق بخاتەڕوو بۆیان لە گەمارۆی ئابووری و داعش و حەشدی شەعبی و هەیمەنەی ئێران و...هتد.
جددیەتی شیعە بۆ ئەم بابەتە قەیرانێکی هێناوەتە کایەوە، کە ئەمریکای خستۆتە بەر دووڕیانێک یان مانەوەی بەشێوەیەکی نایاسایی ئەو کات بەردەوام لە ڕووبەڕووبوونەوەی شیعەدا دەبێت یان کشانەوەی کە ئەوە بۆ ئەو شکستە بەتایبەتی دوای خەرجکردنی پارەیەکی زۆرو بە کوشتدانی سەربازەکانی بەجێی بهێڵێت. هەروەها مەیدانەکە چۆڵ دەبێت بۆ ئەجێنداکانی ئێران.
ئەم قەیرانە بەردەوام بوونی مەترسیە بۆ سەر پرۆسەی سیاسی و سەرۆکایەتییەکان بەتایبەت سەرۆک کۆمارو سەرۆکی پەرلەمان دەستەوەستانن وەک چۆن بینیمان سەرۆک کۆمار ناتوانێت کەسێک کاندید بکات بۆ وەرگرتنی پۆستی سەرۆک وەزیران و سەرۆکی پەرلەمانیش نەیتوانی بەر لە شیعەکان بگرێت بۆ ئەنجامدانی کۆبوونەوەو دەرکردنی بڕیاری دەرکردنی ئەمریکا بە ئامادەبوونی نوێنەری کورد کە جێگری دووەمی سەرۆکی پەرلەمانە.
(٤)
یەکەم: ئەم قەیرانە بەردەوام دەبێت و ئاڵۆزی بەدوای خۆیدا دەهێنێت بەجۆرێک شیعە داکۆکی لێدەکات و شەقامی شیعەیش دەجوڵێنێت.
دووەم: ئەمریکا لە ئەگەری بەردەوامی ئەو فشارانە کوردو سوننە دەجوڵێنێت بۆ ئەوەی شەرعیەتی ئەو بڕیارە بخاتە ژێر پرسیار و بە بڕیارێکی تەنها شیعەی بزانن نەک پەرلەمانی عێراق. ئەمەش کێشەی نێوان لایەنەکان فراوانتر دەکات و گەیشتنە ئەنجامێک بۆ ئەو بابەتە کاتی زۆری دەوێت.
سێیەم: کوردو سوننە دوور نییە بکەونە ژێر فشاری ئێران بەتایبەت کورد کە سنورێکی فراوانی لەگەڵ ئێران هەیەو لەناوخۆیشدا زۆر تۆکمە نییە.
زۆنی سەوزو زەرد پێناچێت هاوهەڵوێست بن بەتایبەت زۆنی سەوز زیاتر پەیوەندیان بەهێزترە لەگەڵ ئێران.
چوارەم: دەنگۆی هەرێمێک بۆ سوننە هەیە کە لەلایەن وڵاتانی پاڵپشتی سوننەوە پێشنیارکرابێت، بەڵام تائێستا نەیانتوانیوە لە سنووری وەحدەی عێراق دەرچن و مەترسی هەڵوەشاندنەوەی ئەو دەوڵەتەیان هەیە کە 100 ساڵ بەر لەئێستا بەزۆر سنوورەکەی دیاری کرا.
پێنجەم: دەبێت کورد زۆرباش ئەوە دیراسە بکات کە داوای مانەوەی هێزەکانی ئەمریکا کردن لەعێراق ناڕاستەوخۆ واتە پارێزگاری لە یەکێتی خاکی عێراق چونکە ئەگەر ئەمریکا لە عێراق بمێنێتەوە ناهێڵێت هەڵبوەشێتەوە، چونکە یەک پارچەیی عێراق گرنگە بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بەتایبەت ترەمپ کە بەردەوام باسی نەوت دەکات. هەروەها ئەمریکا دەیەوێت بیسەلمێنێت بۆ شیعەکان ئەگەر ئەو لە عێراق نەبێت سوننە دەبێتە خاوەنی هەرێمی خۆی‌و کوردیش سەربەخۆیی زیاتر بەدەست دەهێنێت.