نەخشەی سیاسیی شیعی بۆ هەڵبژاردنی 2025: خوێندنەوەیەكی پێشوەختە
6/10/2025 1:37:00 PM
د.یاسین تەها
بڕیارە ڕۆژی 11/ 11/ 2025 هەڵبژاردنی گشتی لە عێراق بەڕێوە بچێت. لەم وێستگە نوێیەدا نەخشەی سیاسی لە نێوماڵی شیعیدا جێگەی سەرنجە، بەو پێیەی زۆرینەی كورسییەكان و پۆستی سەرۆكوەزیران لەنێو هێزە براوەكانی ئەم پێكهاتەیەدا دیاری دەكرێت و ئەوان بنكەی حوكمڕانین. ئەم شرۆڤەیە لەبارەی ئامادەكارییەكانی ماڵی شیعی بۆ هەڵبژاردن و ئەنجامە گریمانكراوە چاوەڕوانكراوەكان هەڵوێستە دەكات.
ئامار و پێشهاتەكانی هەڵبژاردنی 2025
هەموو هەڵبژاردنەكان لە عێراقدا گرنگی و بایەخی تایبەتیان هەیە، چونكە لە ڕووی تیۆرییەوە لە دەستوورەكەیدا ڕژێمی حوكمڕانی، كۆماری-پەرلەمانی-دیموكراسییە [1]؛ ئەمەیش بە واتای ئەوە دێت كە حكوومەت و دەسەڵاتی جێبەجێكردن، دەبێت لە هەناوی ئەو پەرلەمانەوە دەرچن كە دەنگدەران هەڵی دەبژێرن. جگە لەمەیش، كەشی هەڵبژاردنەكان دەكەوێته ژێر كاریگەریی بارگۆڕانە هەرێمایەتییەكان و هەمیشە فاكتەری دەرەكی جۆرێك لە ئامادەییی تێدا هەیە. بۆ هەڵبژاردنی 2025، بۆ نموونە كەوتنی ئەسەد لە سووریا، پاشەكشەی نفووزی ئێرانی و، ململانێ نێوخۆیییەكانی “چوارچێوەی شیعی”، باڵیان بەسەر كەشی هەڵبژاردنەكەدا كێشاوە.
“عەممار حەكیم” كە یەكێكە لە سەركردەكانی چوارچێوەی شیعی، لە وتاری ڕۆژی جەژنی قورباندا بە شێوەزاری جڵفی عێراقی هاواری كرد: “ئەم هەڵبژاردنەی كە لەپێشە، لە مێژووی عێراقدا چارەنووسسازە و لەدەستی خۆتانی مەدەن، چونكە قۆناغێكی دامەزرێنەرە.”[2] بەڵام دەشێت ئەمە زیاتر بۆ هاندانی بەشداریكردنی شیعەكان و دروستكردنی جۆش و خرۆش بێت و جۆرێك لە زیادەڕۆیی بێت، چونكە ڕاستە هەڵبژاردنەكە هۆكارێكە بۆ دابەشكردنەوەی قەبارە و نفووز، بەڵام هیچ ئاماژەیەكی ئەوتۆ لەبەردەستدا نییە كە گۆڕانكاریی ڕیشەییی بەدوادا بێت یان پەیكەرە گشتییەكەی حوكمڕانی بگوڕێت.
بەپێی ئامارە ڕاگەیەنراوەكانی كۆمیسیۆنی هەڵبژاردن[3]، ژمارەی ئەوانەی لە عێراقدا مافی دەنگدانیان هەیە بۆ هەڵبژاردنی نۆڤەمبەری 2025، زیاترن لە 29 ملیۆن كەس[4]؛ ئەمەیش دوو قات زیاتری دەنگدەرانی یەكەم هەڵبژاردنی پاش كەوتنی “سەددام”ە (2005) كە ژمارەی ئەوانەی مافیان هەبوو، 1.4 ملیۆن بوو. هەروەها لەم هەڵبژاردنەدا ژمارەی حزبەكان هەڵكشاون و دەگەنە 343 حزبی تۆماركراوی خاوەن مۆڵەت، لەوانەیش 118 حزب خواستی خۆیان بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكە ئاشكرا كردووە؛ تا ئێستایش 60 حزب سەرقاڵی ڕێوشوێنەكانی دامەزراندن و ڕاگەیاندنن. هەرچەندە بەپێی دەستووریش (ماددەی 49) هەر 100 هەزار كەس لە عێراقدا، دەبێت كورسییەك لە پەرلەمان نوێنەرایەتییان بكات، بەڵام بەپێی دوا هەمواری یاسای هەڵبژاردن (سێیەم)، ژمارەی كورسییەكان هەر 329 دانەن؛ 9 لەوانە بۆ كۆتا و (320)ی دیكە بۆ ڕكابەرین[5]، لە كاتێكدا بەپێی دوا ئاماری دانیشتووانی عێراق، دەبوو ژمارەی كورسییەكان هەڵكشێن بۆ 450 كورسی. ئەگەرچی زیادنەكردنەكە پاساودارە بە زۆریی تێچوون و ئاڵۆزتربوونی كارەكانی پەرلەمان كە خۆی لە بنەڕەتەوە كێشەی پەككەوتن و بێسەروبەریی هەیە، بەڵام هەر جۆرێكە لە كارنەكردن بە دەستوور، وەك هەندێك ماددەی دیكە.
بارودۆخ و كەشی هەڵبژاردن
لە هەڵبژاردنی 2025، چەند پێشهات و بارودۆخێكی كاریگەر هەن كە ئەمانەی خوارەوە گرنگترینیانن:
– لە ناوەندی شیعیدا “سەدر”، كە وەك ڕێبەرێكی عێراقی خۆی وێنا دەكات و براوەی یەكەمی هەڵبژاردنی پێشووە (73 كورسی)، بەشدار نابێت و بایكۆتی پرۆسەكە دەكات. بۆ ئەوەیشی بایكۆتەكە ئەژمار بكرێت، جارێكیان وەزیرەكەی هانی جەماوەری سەدری داوە تۆماری دەنگدەرانی خۆیان نوێ بكەنەوە بۆ ئەوەی دواتر كە بایكۆتیان كرد بە “بەشدارنەبوو” ئەژمار بكرێن؛ ئەمەیش زیاتر دەیكاتە هەڵوێستێكی یاسایی و، كێشە بۆ شەرعییەتی جەماوەریی پرۆسەكە دروست دەكات[6]. هەروەها لە هەندێك ناوچەی تێكەڵی شیعە و سوننە، دەشێت ئەم بایكۆتە لە بەرژەوەندیی لیستە سوننەكان بێت؛ تەنانەت ڕكابەرە شیعەكانی سەدریش كە لە كشانەوەكەی سوودمەندن، ئەم نیگەرانییە ناشارنەوە[7].
–هەڵبژاردنەكە بەدوای كەوتنی ڕژێمی سووریا و بچڕانی پشتێنی ئێرانیدا دێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست؛ ئەمەیش هەندێك گه‌شبینیی لە نێوەندی سوننیدا دروست كردووە كە ببێتە هۆی پاشەكشەی نفووز و كاریگەریی ئێرانی لە عێراق[8]. ئەم بۆچوونە لەوەوە سەرچاوە دەگرێت، نەخشەی سیاسیی شیعەكان لە پەرلەمانی ئەم خولەدا (پێنجەم) ڕاستەقینە نەبووە و كورسییەكانی سەدریان بەسەر خۆیاندا دابەش كردووە، هەروەها ئەو لیستە لایەنگرانەی ئێران كە براوە بوون، دەستكەوتی ئەوتۆیان بۆ بنكە جەماوەرییەكانیان نەبووە؛ ئەمە جگە لەوەی كەشی زاڵی ناوچەكە لە بەرژەوەندیی تەوژمە ئێرانییەكە نییە و سیحری جارانیان نەماوە.
هەرچەندە ئەم بۆچوونانە زۆر كۆنكرێتی نین سەبارەت بە دەنگدەری عێراقی كە زیاتر چاویان لەسەر ناوخۆ و تۆڕی سوودمەندییە لە هێزە بەشدارەكانی دەسەڵات، بەڵام بڕێك پێدراویشیان تێدایە كە جێگەی هەڵوێستەكردنن، بەتایبەت چۆنێتیی پڕكردنەوەی بۆشاییی سەدر و لاوازبوونی گوتاری بەرە ئێرانییەكە و كێشەی دارایی و لۆجستیی میحوەرەكە لە سایەی ئیدارەی ترەمپ و گورزەكانی ئیسرائیل.
– هێزە شیعەكان ترسیان هەیە وڵاتانی دەرەوە (مەبەستیان سوننییەكانە)، لە ڕێگه‌ی هەڵڕشتنی پارەوە بیانەوێت نەخشەی سیاسیی پەرلەمانی ئاییندەی عێراق بگۆڕن؛ لەنێویشیاندا توركیا و قەتەر بەزەقی. یەكێك لەوانەیشی ئەمەی دركاندووە، “نووری مالیكی”یە كە جەختی كردەوە، زانیاریی ئەوەی هەیە دەوڵەتێك خوازیاری كڕینی 100 كورسییە لە پەرلەمانی ئاییندە؛ بۆ سەرخستنی هەر پەرلەمانتارێكیش ملیۆنێك دۆلار دەدات[9]. هەرچەندە دەشێت ئەم قسانەی مالیكی بۆ ترساندنی بنكە شیعییەكە بێت، بەڵام قسەوباسی كڕین و فرۆشتنی دەنگ لە هەموو لایەكەوە گەرمە و هەندێك لە سەركردەكانی دیكەی شیعەی نیگەران كردووە. لەم نێوه‌یشدا چەند پەرلەمانتارێكی شیعە باس لەوە دەكەن لە بەغدا نرخی كارتی دەنگدان گەیشتووەتە 500 هەزار دینار؛ لە مووسڵ، لە 75 هەزار دینارەوە تاوەکو 300 هەزار دینار کڕین و فرۆشتنی پێوە دەکرێت. دەنگۆی وا لە پارێزگاکانی دیكەیش هەر هەیە، بەڵام كۆمیسیۆن نكۆڵی لە بوونی دیاردەی وەها دەكات و، گفتی بەدواداچوون دەدات[10].
–سەدر كە خۆی بایكۆتی پرۆسەكە دەكات نرخی هەڵبژاردنی لەسەر شیعەكان گرانتر كرد، چونكە فەتوای داوە بۆ لایەنگرانی، پارە و خەڵاتی بەرپرسان و كاندیدەكان وەرگرن، بەڵام بە مەرجی ئەوەی دواتر دەنگیان پێ نەده‌ن و كارتە بایۆمەترییەكانیان ڕادەست نەكەن. پاساوی سەدر ئەوەیە پارەی بەربژێر و لیستەكان هی خەڵكە نەك هی خۆیان و، منەتی نییە[11]. ئەمەیش ئەگەری ئەوە دەهێنێتە پێش كە بەشێك لە خەرج و مەسرەفی هێزە شیعەكان بەفیڕۆ بچێت.
–هەندێك لایەنی شیعی هۆشداری دەدەن كە نوێكردنەوەی تۆماری دەنگدەران لە پارێزگا سوننەكان گەرموگوڕە و لە باشوور و ناوچە شیعەنشینەكان سست و خاوە. لەمەیشدا داتاكانی كۆمیسیۆن دەكەنە بەڵگە، چونكە لە كۆی ملیۆنێك و 600 هەزار دەنگدەر كە تۆماری خۆیان نوێ كردووەتەوە (یایۆمەتری)، زۆرترینیان لە ئەنبار و ڕۆژاوای عێراق بوون؛ لە بەرامبەریشدا لە ناوچە شیعەنشینەكان پاشەكشەی زۆر هەبووە[12]. بە شێوەیەكی گشتییش ڕێژەی بایكۆتی پرۆسەكە زۆر بەرزە. هەندێك ئاماری نافەرمیی ڕێكخراوەكانی چاودێری باس لەوە دەكەن، سەرباری بەكارهێنانی جۆرەها ڕێگه بۆ هاندانیان، لەوانەیش تیمی گەڕۆكی مەیدانی و زیادكردنی لەدایكبووانی 2007، كەچی تا كۆتایییەكانی مانگی مایۆ/ئایاری 2025، هەشت ملیۆن دەنگدەر لە كۆی 29 ملیۆن دەنگدەر، تۆماری خۆیان نوێ نەكردووەتەوە [13].
سستیی نوێكردنەوەی تۆماری دەنگدەران لە باشوور، دەشێت بە بێزاربوونی دەنگدەری شیعی لە دۆخی پارێزگاكانیان بخوێنرێتەوە؛ ئەمە جگە لە گوشاری زۆر لەسەر گوتاری شیعەی سیاسیی پەیوەست بە ئێران. لە بەرامبەریشدا گەرموگوڕیی ناوچە سوننەكان، دوور نییە لەو گه‌شبینی و هیوایانەی لە سایەی دۆخی هەرێمایەتیی نوێدا بۆ باشتربوونی پێگەیان، سەری هەڵداوە. هەر لەم ناوه‌یشدا هەندێك لە سیاسەتوانە سوننەكان باسیان لەوە كردووە، دەرفەت هەیە پۆستی سەرۆكوەزیران وەربگرنەوە، بەتایبەت كە ناوچەكانیان ئارامە و ڕووبەرەكەیشی زۆرە[14]. ئەمەیش هەڵمەتێكی بەرپەرچدانەوەی گەورەی شیعیی بەدوای خۆیدا هێنا بۆ بەرگریكردن لەوەی، ئەو پۆستە تەنیا هی زۆرینەی شیعییە؛ نەك تەنیا لەبەر ئەوەی كە زۆرینەن “بەڵكوو لەبەر ئەوەی كە خوێنیان داوە بۆ یەكپارچەیی و ڕزگاركردنی عێراق لە مووسڵ و ئەنبار و ناوچەكانی دیكە.”[15]
هەندێك دەنگی بیستراوی ناو شیعەكان پێی وایە سوننەكان- زیاتر لە ناوچەكانی ناوەڕاستی عێراق- بە هیوای وەرگرتنەوەی حوكمڕانی، بەچڕی بایۆمەتریی خۆیان نوێ دەكەنەوە[16]. هەرچەندە ئەمە دەكرێت هۆكارێك بێت بۆ هاندانی شیعە بۆ ئه‌وه‌ی بچن بۆ نوێكردنەوەی تۆمارەكانیان، بەڵام لە نێوەڕۆكیشدا شڵۆقیی هاوكێشەی حوكم و ترس لە لێكەوتەكانی بایكۆتی سەدر و ئەگەری قڵپبوونەوەی هاوكێشەكە دەردەخات.
فرەیی و یەكڕیزیی لیستە شیعەكان
لە هەڵبژاردنی داهاتوودا “چوارچێوەی شیعی” بە شێوەیەكی كاتی پەرتەوازە دەبن، جگە لە پارێزگا سوننەكان. شەڕی ناوخۆی شیعەكان لە هەڵبژاردنەكەدا دووبارە دابەشكردنەوەی پێگە و گرێی سەرۆكایەتیی وەزیرانە. بەو پێیەیشی نەخشەی هێز لەناو شیعەكاندا بەهەمیشەیی جێگیر نییە، ئەگەری گۆڕانكاری و هەڵبەز و دابەزی نێوخۆیی لەو پشكانەدا هەیە كە بەر نوێنەرایەتیی شیعی دەكەون.
تا ئیستا ئاماژە سه‌ره‌تایییه‌كان بەرەو ئەوەن “چوارچێوەی شیعی”ی حوكمڕان، بەسەر كۆمەڵێك لیستی جیاجیادا دابەش ببن كە لە نێوان 10_16 لیستدان[17]. ئەوەیشی ململانێی نێوانیان گەرمتر دەكات، بەشداریكردنی فیگەر و كەسایەتییە شیعە باڵادەستەكانە وەك سەرۆكی لیست، بەتایبەت كە ئێستا بازنەكان لەسەر ئاستی پارێزگاكانن و وەك هەڵبژاردنی پێشوو 83 بازنە نین. لە پارێزگایەكی وەك بەغداش كە پایتەختی عێراقە (10 مليۆن دانیشتووان)، ژمارەی كورسییەكان 69 كورسین لەگەڵ 2 كورسیی كۆتا، كە ژمارە و ڕووبەرێكی زۆر بۆ كێبڕكێ و هەوڵی كۆكردنەوەی دەنگ دەڕەخسێنێت.
ئەم بەشبوونەی هێزە شیعەكان لە پارێزگا شیعەكان و یەكگرتنیشیان لە پارێزگا سوننە و كوردنشینەكان، زیاتر تەكتیكی هەڵبژاردنە، چونكە بڕیاری هێزە شیعەكان ئەوەیە پاش هەڵبژاردن جارێكی دیكە یەك بگرنەوە پاش دەركەوتنی سەنگ و قورسایی جەماوەرییان؛ چونكە بەبێ ئەو یەكگرتنە، دووچاری مەترسیی لەدەستدانی پێگەیان دەبنەوە و ڕاگرەكانیشیان، بەتایبەت ئێران و شەقامی دەنگدەریان و بارودۆخی چواردەوریان هەر ئەو یەكگرتنە دەخوازن.
گرنگترین لیست و هاوپەیمانییە شیعە ڕكابەرەكان
بەپێی ئەو زانیارییانەی تا ئێستا بەردەستن، گرنگترین لیست و هاوپەیمانییە شیعەكانی بەشدار لە هەڵبژاردنی 2025، بەم شێوەیەی خوارەوە دەبن:
– هاوپەیمانییەكەی سوودانی “الاعمار والتنمیة”: ئەم لیستە هی سەرۆكوەزیرانی ئێستا، “محەمەد شیاع سوودانی”یە. لە ناوەكەیشییەوە دیارە كە خوازیاری خولی دووەمە بە كەڵكوەرگرتن لەو خزمەتگوزارییانەی لە بەغدا و شارەكانی دیكە كردوویەتی. دابەزینی سوودانییش وەك ژمارە یەكی ئەم لیستە لە پایتەخت، بووەتە هۆی بێزاركردنی ڕكابەرە شیعەكان.
بەشدارانی ئەم هاوپەیمانییە بەفەرمی بریتین لە: ڕەوتەكەی سوودانی (الفراتین)، هاوپەیمانییەكەی فالح فەیازی سەرۆكی دەستەی حەشد (العقد الوطني)، ئیئتیلافەكەی ئەیاد عەلاوی، سەرۆكوەزیرانی پێشووتر (الوطنیة) و ژمارەیەك وردە هێزیكی دیكەی عەشایەری و مەدەنی. ئامانجی هاوپەیمانییەكەیش بە بەهێزكردنی ژێرخانی ئابووری و دابینكردنی ئۆقرەیی و باشتركردنی پەیوەندییەكانی عێراق لەگەڵ دەرەوە دیاری كراوە[18]، بەڵام هەوڵی سەرەكی بۆ مسۆگەركردنی خولێكی دیكەیە بۆ سوودانی.
چەند وتەبێژێكی لیستەكە باسیان لەوە كردووه، دەوروبەری 100 كورسی دەبەنەوە. بەڵام هەندێك ئەمە بەدوور دەبینن، بەتایبەت ئه‌و پێكهاتانه‌ی كه لە ئێستادا زۆر جەماوەری نین؛ بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەیشی ئەمە لیستی حكوومەتە، هەندێك دەوروبەری 60_70 كورسییان بۆ دادەنێن [19]. هەیشن پێیان وایە زۆر كەمتر دەبەن چونكە پێكهاتەكانی بچووكن و بەهێز نین. لەمەیشدا ئەزموونی “عەبادی” هەیە كە سەرباری ئەوەی سەرۆكوەزیرانی سەردەمی جه‌نگی داعش بوو، كەچی لە هەڵبژاردنی 2018دا ئەنجامەكانی هیوابڕ بوون. سەرباری ئەمەیش ئەگەری پێچەوانەی ئەمەیش هەیە چونكە سەردەمی سوودانی هەندێك پرۆژەی بەرچاوی دیار لە بەغدا و دەوروبەری كراون و، لیستی حكوومەتیش دەشێت چانسی لەوانی دیكە باشتر بێت.
–هاوپەیمانییەكەی مالیكی (دولة القانون):
لیستی نووری مالیكی، سەرۆكوزەیرانی پێشووتر، ڕكابەری ئێستای هەڵكشانی ئەستێرەی سوودانییە. پێكهێنەرە سەرەكییەكانیشی نزیكەی 10 قەوارەی شیعین، دیارترینیان: “حزبی دەعوەی ئیسلامی”یە لەگەڵ كۆمەڵێكی هێزی دیكەی وەك “النهج الوطني” كە حزبی فەزیلەیە، “منتصرون”ی ئەبو ئالائی وەلائی، سەرۆكی “كەتیبەكانی سەییدولشوهەدا”ی پەیوەست بە ئێران، “بشائر”ی یاسر مالیكی، ئامۆزا و زاوای سەرۆكی هاوپەیمانییەكەیە، لەگەڵ ئیسلامییە توركمانەكان بە سەرۆكایەتیی “جاسم جەعفەر.[20]
ئامانجی ئەم هاوپەیمانییە، ڕێگەخۆشكردنە بۆ گەڕانەوەی مالیكی بۆ پۆستی سەرۆكایەتیی وەزیران؛ هەروەها بەهۆی ئەوەی سوودانی لەبن باڵی دەعوە هاتووەتە دەرەوە، سەربەخۆبوون و دەركەوتنی وەك ڕێبەرێكی شیعی لە بەرژەوەندیی مالیكی نییە و مەترسییە. مالیكی بە تەكتیكی بەهێزی هەڵبژاردن و هەبوونی جەماوەرێكی جێگیر دەناسرێتەوە، كە تۆڕی سوودمەندانی، دوو خولی سەرۆكایەتیی وەزیرانی ناوبراون؛ هەروەها وەهاش ناسراوە هاوپەیمانی بەهێز بۆ لیستەكەی هەڵدەبژێرێت، بەهۆی ئەزموونی هەشت ساڵەی لە سەرۆكایەتیی وەزیران.
لیستی بزووتنەوەی عەساییب (صادقون):
لیستی تایبەتی بزووتنەوەی عەساییبە بە سەرۆكایەتیی ئەمینداركەی، كە “قەیس خەزعەلی”یە. ئەم بزووتنەوەیە لە بنەڕەتدا لە هەناوی سەدرەوە هاتوەتە دەرەوە و بەشێكە لە میحوەرە ئێرانییەكە، بەڵام لەم هەڵبژاردنەدا هەوڵ دەدات زیاتر عێراقیبوونی خۆی بسەلمێنێت. ئەم هێزە لەم ساڵانەی دواییدا بە كەڵكوەرگرتن لە بەشداریكردنی حكوومەت، چەك، بەشدارییەكانی لە جه‌نگی داعش، میدیا و هەندێك فیگەری ناسراوەوە بڕێك هەڵكشانی بەخۆیەوە دیوە. جگە لە پارێزگای بابل، پۆستی “وەزارەتی خوێندنی باڵا”شیان لەدەستە و لە حكوومەتی سوودانیدا پێگە و كاریگەرییشیان زۆرە. قسەكەرەكانی ئەم لیستە باس لەوە دەكەن جیابوونەوەیان لە لیستە شیعەكان و دابەزینیان بەتەنیا، بۆ فرەیییە نەك پەرتەوازەیی؛ ئەگەرنا ئامانجیان هاوبەشە[21].
جگە لە حزبەكەیش (بزووتنەوەی عەساییب)، وەك تەكتیكی هەڵبژاردن، چەند پێكهاتەیەكی عەشایەری لە پارێزگای سەڵاحەددین (تكریت) لەم لیستەدا بەشدارن؛ لەمەیشدا سوود لە ئەزموونی ئەم خولە وەرگیراوە كە عەساییب لەو پارێزگایە ژنێك (ناسك الزنكي) و پیاوێكی سوننە (محمد البلداوي)ی بۆ پەرلەمان سەرخست[22].
–لیستی بەدری هادی عامری:
لیستی “ڕێكخراوی بەدر”ە كە پشت بە تۆڕی سوودمەندانی ئەم ڕێكخراوە چەكدارییە و باكگراوەندی ڕێبەرەكەی، “هادی عامری” دەبەستێت وەك سەركردەیەكی دیاری حەشدی شەعبی و خەباتگێڕێكی دێرینی خاوەن پێگە. عامری سەرەتا بڕیار بوو لەگەڵ سوودانی بەشدار بێت، بەڵام كشایەوە.[23] وەهاش باس كرا كە هۆكارەكەی، ناكۆكیی عامری و سوودانی بێت لەسەر پشتیوانیكردنی خولێكی دیكەی سەرۆكایەتیی وەزیران بۆ سوودانی.
بەدر باڵێكی سەربازیی بەرچاوە لەنێو حەشدی شەعبی، وابەسته‌یییەكی زۆری بە ئێرانەوە هەیە و، لەنێو وەزارەتی ناوخۆ و جومگە ئەمنییەكانی دەوڵەتدا ئامادەییی زۆرە. بۆ هەڵبژاردنیش چاوی لەو بنكە وەزیفی و ئەمنییەیە، بەڵام كێشەی ئەم هێزە، هەڵكشانی باڵە سەربازییەكانی دیكەی شیعەی ڕكابەرییەتی، لە چەشنی عەساییب و هێزەكانی تری نەوەی دووەم و سێیەم، كە پاش جه‌نگی داعش دروست بوون.
–هاوپەیمانیی حەكیم و عەبادی (قوی الدولة الوطنیة):
ئەم هاوپەیمانییە لەسەر جەمسەرەكانی حەكیم _ عەبادی بنەڕەتە و خۆیان بە ڕەوتی میانڕەوی لەنێو شیعە دەناسێنن. لە هەڵبژاردنی 2018 ئەنجامەكانیان زۆر لاواز بوو، بەڵام لە ئەنجومەنی پارێزگاكان (2023) بڕێك باڵانسیان ڕاست كردەوە و هیوایان بۆ دروست بووەوە كە كورسییەكانیان زیاتر بكەن. بڕیارە جگە لەم دووانەیش هەندێك هێز و كەسایەتیی دیكە بەشداری لەم هاوپەیمانییەدا بكەن، بەتایبەت ئەوانەی لە تشرینی و مەدەنییەكانەوە نزیكن.[24]
ئەم هاوپەیمانییە پشت بە سەرمایەی ڕەمزیی ماڵی حەكیم و ئەزموونی حوكمڕانیی عەبادی و گوتاری میانڕەوانە- بەراورد بە ڕاستڕەوەكانی “چوارچێوەی شیعی”- دەبەستێت. لەگەڵ ئەوەیشدا چەند كاندید و كەسایەتییەكی دیاری كۆ كردووەتەوە.
–هاوپەیمانیی مەندەلاوی (الأساس):
ئەم هاوپەیمانییە بنكەی سیاسیی جێگری سەرۆكی پەرلەمان، “موحسن مەندەلاوی”یە و كۆمەڵێك هێزی نوێی شیعە لەخۆ دەگرێت كە هاوتا و هاوئاستی هێزە مەدەنییە ناڕازی و ئۆپۆزیسیۆنەكانن. بەپێی ڕاگەیەنراوە فەرمییەكانیش، ژمارەی قەوارە و گردبوونەوە بەشدارەكانی ئەم هاوپەیمانییەیش 22 هێزە كە ڕەنگدانەوەی چەند ناوچەیەكی جیاجیای عێراقن و دروشمیان “ڕاستكردنەوەی ڕاڕەوی پرۆسەی سیاسی”یە[25]. لە پێكهاتەكانی ئەم هاوپەیمانییەیشدا قەوارەیەكی سەر بە كەتیبەكانی “ئیمام عەلی” هەن بە ناوی “حركة العراق الوطنية” كە گرووپێكی چەكداری سەر بە حەشدی شەعبییە[26]..
–هاوپەیمانیی ئەلعیدانی و فایز (تصمیم):
هاوپەیمانییەكە بنكەی سیاسیی پارێزگاری بەسرە، “ئەسعەد عیدانی”یە كە كەسایەتییەكی دیار و كاریگەری باشووری عێراقە. لەم هاوپەیمانییەدا ژمارەیەك كەسایەتیی كۆمەڵایەتی و ئابووری هەن و پەرلەمانتار “عامر ئەلفایز” سەرۆكایەتیی لیستەكە دەكات. لە ڕێگه‌ی ئەم هاوپەیمانییەیشەوە ئەلعیدانی دەیەوێت لەنێو فەزا شیعییەكەدا پارێزگاری لە سەربەخۆییی خۆی بكات و كەڵكیش لە پێگە ئیدارییەكەی وەربگرێت لە پۆستی پارێزگاری بەسرە. دەگوترێت بەشداریكردنیشی بە سەربەخۆ، هەوڵی جێگرتنەوەی سوودانی و خۆپاڵاوتنە بۆ پۆستی سەرۆكایەتیی وەزیران بە پشتیوانیی سەدرییەكان، بەو پێیەی پەیوەندیی لەگەڵیاندا باشە[27].
دروشمە سەرەكییەكانی هاوپەیمانییەكە “بچڕینی مافی بەسرە”یە لە حكوومەتی فیدراڵی[28]. لە ماوەكانی ڕابردوویشدا ناوبراو چووە هەندێك ڕكابەرییه‌وه لەگەڵ حكوومەتی ناوەند و سوودانی.
–هاوپەیمانیی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی (ابشر یا عراق):
ئەم هاوپەیمانییە بە سەرۆكایەتیی “هومام حەمموودی”، سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامییە. ئامانجە فەرمییە ڕاگەیەنراوەكەیشی “ڕاستكردنەوەیە بۆ باشكردنی داهاتوو”. باس لەوەیش دەكات دژی “پشكپشكێنە”یە[29].
ڕاگری سەرەكیی ئەم هاوپەیمانییە، ئەنجومەنی باڵای ئیسلامییە كە پاش جیابوونەوەی بەدر و ڕەوتی حیكمە لە نەخشەی سیاسیی شیعیدا پاشەكشەی زۆری كردووە و ئەنجامە وەدەستهاتووەكانی، كەم بووەتەوە بۆ بەشداریكردنی ڕەمزی لە پەرلەمان.
–هاوپەیمانییە شیعییەكانی پارێزگا سوننەكان:
كۆمەڵێك لە لیستەكانی چوارچێوەی شیعی بۆ بەرەنگاربوونەوەی مەترسیی هەڵكشانی هێزە سوننییەكان، بە لیستی هاوبەش لە هەڵبژاردنی پارێزگاكانی دیالە و نەینەوا و سەڵاحەددین بەشدار دەبن. ئەم هەنگاوەیش ئەگەرچی هیچ ڕێگرییەكی یاسایی و دەستووریی نییە، بەڵام وەك ڕیسك و شۆیەكی سیاسی تەماشا دەكرێت كە هێزە شیعەكان لە دەرەوەی بنكەی جەماوەریی خۆیان، خۆیان نمایش دەكەن و لیستیان هەیە و لەگەڵ سوننەكان ڕكابەری دەكەن؛ لەم ڕێگه‌یشەوە دەیانەوێت وەبەرهێنان لە جه‌نگی داعشدا بكەن و درز بخەنە نێو هۆزە سوننییەكان و هەوڵی كڕینی دەنگەكانیان بدەن. ئەو هاوپەیمانییانەیش بریتین لە “تحالف صلاح الدین”، “تحاف دیالی أولا”، هاوپەیمانی “الحدباء” لە مووسڵ. لە “كەركووك”یش باس لە دروستكردنی بەرەیەكی شیعی هەیە، بەڵام هێشتا قەبارە و شێوازەكەی ڕوون نییە.
كۆبەند
لە هەڵبژاردنی 2025دا شیعەكان بەگشتی و هێزەكانی “چوارچێوەی هاوئاهەنگی” بەپەرتەوازەیی دادەبەزن، بەڵام بڕیاریان ئەوەیە لە پاش پرۆسەكە یەك بگرنەوە و دابەشبوونەكەیان زیاتر كاتی و تەكتیكییە. ئاڵنگاریی گەورەی بەردەمیان، ترسە لە لێكەوتەی بایكۆتی سەدر و هەڵڕشتنی پارە لەلایەن وڵاتانی سوننە بۆ لیستە ڕكابەرەكانیان. هەروەها بارگۆڕانە هەرێمایەتییەكانی ناوچەكە و خواستی سوننەكان بۆ كەڵكوەرگرتن لە كەوتنی سووریا، گوشاری لەسەر دروست كردوون. لە كاتێكیشدا هەڵبژاردن هاتووەتە پێشەوە كە بەرە ئێرانییەكە لە لاوازیدایە. بۆ چارەسەركردنی بەشێك لەمانەیش هێزە شیعەكان بۆ بەشداریی چڕ و چالاك، كار لەسەر ترساندنی بنكە جەماوەرییەكانیان دەكەن؛ هەروەها لە پارێزگا سوننەكانیشدا لیستی یەكگرتوویان پێك هێناوە بە هیوای درزخستنە نێو پێكهاتە سوننەكان و كڕینی دەنگ و كەڵكوەرگرتن لە بارگۆڕانەكانی پاش جه‌نگی داعش.
ململانێی ناوخۆی شیعە، لەسەر دابەشكردنەوەی پێگە و نفووز و پۆستی سەرۆكایەتیی وەزیرانە؛ گۆڕەپانی كێبڕكێی سەرەكییشیان بەغدای پایتەختە، بەتایبەت كە زۆر لە سەركردەكانیان بە ژمارە یەك لەم بازنەی هەڵبژاردن دادەبەزن كە نزیك لە 10 ملیۆن دانیشتووانی هەیە و دەوروبەری 70 كورسی لە پەرلەمانی داهاتوو. شەڕەكەیش لەسەر ژمارەی دەنگی سەرۆكی لیستی ژمارە (1) دەبێت، بەتایبەت لە نێوان مالیكی و سوودانی كە هەردووكیان لە بنكەی حزبی دەعوەوە دەركەوتوون و مالیكی سەرۆك و، سوودانی كادری پێشكەوتووی بووە.
_د. یاسین تەها، پسپۆڕ لە مێژووی ئایینزا ئیسلامییەکان و شارەزا لە کاروباری عێراق
*ئەم بابەتە لە خانەی هزری كوردستان وەرگیراوە
[1] https://2h.ae/GmSX
[2] https://2h.ae/KILa
[3] https://2h.ae/umBk
[4] https://2h.ae/cvmJ
[5] https://2h.ae/Gosa
[6] https://2h.ae/cunm
[7] https://2h.ae/jCUN
[8] https://2h.ae/jkuz
[9] https://2h.ae/MMbL
[10] https://2h.ae/xbyP
[11] https://2h.ae/ssVi
[12] https://2h.ae/IbhM
[13] https://2h.ae/Lxir
[14] https://2h.ae/FIUx
[15] https://2h.ae/YOPw
[16] https://2h.ae/dFRJ
[17] https://2h.ae/mEUE
[18] https://2h.ae/ZjFw
[19] https://2h.ae/VHMa
[20] https://2h.ae/wMaV
[21] https://2h.ae/PFUt
[22] https://2u.pw/4FnJA
[23] https://2h.ae/wKOs
[24] https://2h.ae/wKOs
[25] https://2h.ae/fsGY
[26] https://2h.ae/RtBb
[27] https://2h.ae/Skkl
[28] https://2h.ae/Hjbq
[29] https://2h.ae/fbcn