دوای نەوشیروان مستەفا، پەنجەکان یەکتری دەشکێنن: هەڵوەشاندنەوەی هیوا یان سەرەتایەکی نوێ؟
5/20/2025 2:58:00 PM
د. چۆلی ئه‌سعه‌د
دەستەواژەی "پەنجەکان یەکتری دەشکێنن" وێنایەکی تاڵ و ڕاستەقینە دەخاتە ڕوو بۆ دۆخی ناوخۆیی بزووتنەوەی گۆڕان دوای کۆچی دوایی ڕێکخەری گشتی و دامەزرێنەرەکەی، نەوشیروان مستەفا. ئەو کەسایەتییەی کە وەک چەقی هێز و کاریزما، پەنجەکانی بزووتنەوەکەی پێکەوە لە دەستێکی بەهێزدا گرێ دابوو، لەپڕێکدا نەما و بۆشاییەکی گەورەی لەدوای خۆی بەجێهێشت. ئەم بۆشاییە بووە هۆی سەرهەڵدانی ناکۆکی و ململانێی ناوخۆیی کە پێگەی سیاسی و جەماوەریی گۆڕانی بە چەند هەنگاوێکی خێرا بەرەو لاوازی برد.
نەوشیروان مستەفا: چەقی یەکگرتن و هێزی گۆڕان
بزووتنەوەی گۆڕان، لەسەر دەستی نەوشیروان مستەفادا وەک هێزێکی چاکسازیخواز و دژە گەندەڵی سەریهەڵدا. کاریزما و مێژووی سیاسیی ناوبراو، لەگەڵ دروشمە سەرنجڕاکێشەکانی، توانییان لە ماوەیەکی کەمدا جەماوەرێکی زۆر لە دەوری خۆی کۆبکاتەوە. ئەو، وەک مەرجەعێکی سیاسی و ئایدیۆلۆجی بۆ بزووتنەوەکە دادەنرا و بڕیار و ئاراستەکانی کاریگەرییەکی یەکلاکەرەوەیان هەبوو. لە سەردەمی ئەودا، هەرچەندە جیاوازی بیروڕاش هەبووبێت، بەڵام هەیبەت و توانا و بیرکردنەوە و دووربینی ئەو وایکردبوو کە پەنجەکان، ئەگەر لە یەکتر جیاوازیش بن، پێکەوە کاربکەن و ئامانجێکی هاوبەشیان هەبێت.
کۆچی دوایی و سەرەتای پارچەبوون
کۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا لە ساڵی ٢٠١٧دا، وەک زەنگێکی ئاگادارکەرەوە بوو بۆ داهاتووی بزووتنەوەکە. یەکەمین نیشانەکانی "شکاندنی پەنجەکان" بە خێرایی دەرکەوتن. ململانێ لەسەر جێگرەوەی و پۆستە سەرکردایەتییەکان، ناکۆکییە شاراوەکانی هێنایە سەر ڕوو. ئەو یەکڕیزییەی کە لەسەردەمی ڕەوانشاددا بەدی دەکرا، وردە وردە کاڵ بووەوە.
هۆکارەکانی "شکاندنی پەنجەکان":
نەبوونی کاریزمای جێگرەوە: هیچ کام لە سەرکردەکانی دوای نەوشیروان مستەفا نەیانتوانی ئەو کاریزما و پێگە جەماوەرییەی ئەویان هەبێت، کە بتوانێت هەموو لایەنەکان لە دەوری یەک مێز کۆبکاتەوە و ناکۆکییەکان یەکلایی بکاتەوە.
ململانێی بەرژەوەندی و باڵباڵێ: دوای نەمانی نەوشیروان مستەفا، بەرژەوەندییە تاکەکەسی و گروپییەکان زیاتر دەرکەوتن. هەوڵدان بۆ دەستگرتن بەسەر جومگە سەرەکییەکانی بزووتنەوەکە و ئاراستەکردنی بەپێی بەرژەوەندیی تایبەت، بوونە هۆی قوڵبوونەوەی کێشەکان.
دوورکەوتنەوە لە پرەنسیپە سەرەکییەکان: بەشێک لە ئەندامان و لایەنگرانی گۆڕان پێیانوایە کە سەرکردایەتی نوێ لە هەندێک وێستگەدا لەو پرەنسیپ و دروشمانە لایداوە کە بزووتنەوەکەی لەسەر دامەزرابوو، بەتایبەت لە پرسی ڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و چاکسازی ڕیشەیی. ئەمەش بووەتە هۆی بێئومێدی و ساردبوونەوەی بەشێک لە جەماوەرەکەی، ئەو جەماوەرەی ئومێدی بۆ ئایندەیەکی باشتری لەسەر هەڵواسیبوو.
شکستی یەک لەدوای یەک لە هەڵبژاردنەکاندا: پاشەکشەی بەرچاوی گۆڕان لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٨ و ٢٠٢١دا، ئاماژەیەکی ڕوون بوون بۆ لەدەستدانی پێگەی جەماوەری. ئەم شکستە، ناکۆکییە ناوخۆییەکانی زیاتر کرد و بووە هۆی ئەوەی پەنجەی تۆمەت بۆ یەکتری درێژ بکەن، لەبری ئەوەی وەک دەستەکەی جاران ئاراستەی ڕکابەرەکانیان بکرێت، هەڵگەڕانەوە و ڕوویان لە هاوڕێکانی خۆیانکرد.
نەبوونی ستراتیژێکی ڕوون: لە دوای نەوشیروان مستەفا، وا دیارە گۆڕان تووشی سەرلێشێواویی ستراتیژی بووە. نەتوانراوە دیدگایەکی ڕوون و یەکگرتوو بۆ داهاتوو دابڕێژرێت، ئەمەش وایکردووە کە بزووتنەوەکە لە گۆڕەپانی سیاسیدا کاریگەریی کەم بێتەوە.
دەرئەنجامەکان:
"شکاندنی پەنجەکان" لەناو گۆڕاندا چەندین دەرئەنجامی نەرێنی لێکەوتووەتەوە:
•لاوازبوونی پێگەی سیاسی: گۆڕان لە هێزێکی کاریگەر و خاوەن دەنگی یەکەم یان دووەمی ئۆپۆزسیۆنەوە، بووەتە هێزێک کە بە زەحمەت دەتوانێت کورسییەکی پەرلەمان مسۆگەر بکات.
•لەدەستدانی متمانەی جەماوە: ئەو جەماوەرە فراوانەی کە هیوای گۆڕانکارییان بە گۆڕان هەبوو، بەشێکی زۆریان ساردبوونەتەوە یان ڕوویان لە بژاردەی تر کردووە.
•پەرشوبڵاوی و جیابوونەوە: چەندین کەسایەتی دیار و هەڵسوڕاوی گۆڕان دەستیان لەکارکێشاوەتەوە یان دوور خراونەتەوە، یان زویربوون ئەمەش زیانی بە یەکپارچەیی ڕێکخراوەیی بزووتنەوەکە گەیاندووە.
چارەسەر و داهاتوو:
پرسیارەکە لێرەدا ئەوەیە؛ ئایا "شکاندنی پەنجەکان" چارەنووسی حەتمی گۆڕانە، یان دەرفەتێکە بۆ هەستانەوە و خۆڕێکخستنەوە؟ بۆ ئەوەی گۆڕان بتوانێت لەم دۆخە دەربچێت، پێویستی بە چەند هەنگاوێکی بوێرانە هەیە:
داننان بە هەڵەکان و لێپرسینەوە: پێویستە سەرکردایەتی ئێستا و پێشوو و داهاتووی گۆڕان دان بەو کەموکوڕی و هەڵانەدا بنێن، کە بوونەتە هۆی ئەم دۆخە.
کۆنگرەیەکی نیشتمانی شەفاف و دیموکراتیک: سازدانی کۆنگرەیەک کە تیایدا هەموو دەنگە جیاوازەکان ببیسترێن و سەرکردایەتییەکی نوێ و شەرعی و متمانەپێکراو و خاوەن دونیابینیی گوڕان هەڵبژێردرێت، کە بتوانێت متمانە بگەڕێنێتەوە.
گەڕانەوە بۆ پرەنسیپە سەرەکییەکان: دووبارە جەختکردنەوە لەسەر ئەو بنەمایانەی کە گۆڕانی لەسەر دامەزرا، وەک چاکسازی، ڕووبەڕووبوونەوەی گەندەڵی و خزمەتکردنی هاوڵاتیان، لەسەر بنەمای ئەو واقیعە کۆمەڵایتی و سیاسییەی ئێستا لە ئارادایە و خوێندنەوە بۆ خواستە هەنووکەییەکانی خەڵکی کوردستان و لەبەرچاوگرتنی بەرژەوەندییە نیشتمانییەکان و دیدگا ڕوون و چەسپاوەکانی رەوانشاد نەوشیروان مستەفا.
داڕشتنەوەی ستراتیژێکی نوێ: پێویستە گۆڕان ستراتیژێکی نوێ و واقیعی بۆ کارکردنی سیاسی دابڕێژێت، کە لەگەڵ گۆڕانکارییەکانی ئێستای هەرێم و عێراقدا بگونجێت.
لە کۆتاییدا، دەستەواژەی "پەنجەکان یەکتری دەشکێنن" دەبێت وەک زەنگێکی مەترسی سەیر بکرێت، نەک وەک چارەنووسێکی حەتمی. میراتی نەوشیروان مستەفا تەنها لە کەسایەتی ئەودا کۆناکرێتەوە، بەڵکو لەو بیرۆکە و دونیابینی و ئامانجانەدایە کە بزووتنەوەکەی بۆ دامەزراند. ئەگەر پەنجەکان بتوانن لەبری شکاندنی یەکتری، جارێکی دیکە پێکەوە گرێ بدرێنەوە و لە دەوری ئامانجە هاوبەشەکان کۆببنەوە، لەوانەیە گۆڕان بتوانێت برینەکانی سارێژ بکات و وەک هێزێکی کاریگەر بگەڕێتەوە گۆڕەپانی سیاسی کوردستان.