جەنگ لە رۆژئاوای کوردستان
04:10 - 08/10/2019
شیکاریی: د. هۆشیار عومەر عەلی
پوختە
شەوی یەكشەممە لە گۆڕانکارییەکی ریشەیی لە سیاسەتی ئەمریکا لەلایەن دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، گڵۆپی سەوزی بۆ تورکیا هەڵکرد، کە هێرش بکاتە سەر رۆژئاوای کوردستان. ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانی بەرپرسان و بڕیاردەرانی دیکەی ئەمریکا لە وەزارەتی بەرگری و وەزارەتی دەرەوە و ئەندامانی کۆنگرێسە لە پەیوەندییەکی تەلەفونیداو بەبێ راوێژو هەڵسەنگاندن، دۆناڵد ترەمپ ئەم بڕیاریدا. دەستبەجێ ئەم بڕیارە جێبەجێکرا و هێزەکانی ئەمریکا لە دو پێگەی چاودێری لە (گرێسپی و عین عیسی) کشانەوە. ئەمەش دوای بەڵێنی ئەمریکا بۆ پاراستنی کورد لە هێرشی تورکیا و روخاندنی بەربەست و سەنگەرەکان لەسەر سنوری سوریا-تورکیا بەهۆی ئەم بەڵێنە. هەرچەندە ئەمە کشانەوەی تەواوی هێزەکانی ئەمریکا نیە لە رۆژئاوا. بەڵام کورد بە بەردەم گەورەترین مەترسیدایە. سەرەڕای لێدوانەکان نیەتی تورکیا رونە لە ویستی بۆ هێرشی سەربازی زەمینی و ئاسمانی بۆ سەر کورد: لە ناوبردنی ئەزمونی خود-حوکمڕانی کورد.
پێشینەی بڕیارەکەی سەرۆکی ئەمریکا
ئەوەی ئەمڕۆ روودەدات ریشەیی لە خۆپیشاندانی هاوڵاتیانی سوریا دژ بە حکومەتی بەشار ئەسەد لە ساڵی ٢٠١١ هەیە. ئەمریکا سیاسەتێکی رونی نەبو بۆ ئەو شەپۆلی خۆپیشاندانانەی کە دەوڵەتانی عەرەبی گرتەوە، بە تایبەت سوریا. زۆری نەخایاند کە خۆپیشاندانەکان گۆڕان بۆ شەڕی ناوخۆ لە سوریا و سەرهەڵدانی یەکێک لە مەترسیدارترین گروپە تیرۆریستیەکان کە ئەویش دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام بو (داعش). دەوڵەتانی ناوچەکە، بە تایبەت تورکیا و سعودیە و قەتەر و ئیمارات سیاسەتیان پشتیوانی بو لە روخاندن و نەمانی رژێمی بەشار ئەسەد. بە کردەوەش پشتیوانیان لە چەکدارەکان کرد کە دژ بە ئەسەد دەجەنگان. ئەمریکا و دەوڵەتانی ئەوروپا سیاسەتیان بە هەمان شێوە نەمانی بەشار ئەسەد بو لە دەسەڵاتدا. لەبەرامبەردا ئێران و هەندێ گروپی ناو عێراق و حیزبوڵای لوبنان پشتیوانی سەرسەختی مانەوەی بەشار ئەسەد بون. بەهۆی نزیکی لە هاوسەنگی هێز شەڕی خوێناوی لە سوریا بەردەوام بو. رون نەبو دەوڵەتی سوریا و هاوپەیمانەکانی یان هێزەکانی دژ بە دەوڵەت و هاوپەیمانەکانی دەتوانن سەرکەوتن بەدەستبهێنا.
دەستێوەردانی روسیا لەسەر داوای حکومەتی سوریا لە ٣٠ی ٩ی ٢٠١٥ تەرازوی هێزی بە تەواوی گۆڕی لە بەرژەوەندی حکومەتی بەشار ئەسەد. لەو رێکەوتەوە مانەوەی بەشار ئەسەد مسۆگەر بو. ئامانجی جەنگەکە بۆ ئەمریکا و دەوڵەتانی ئەوروپاش گۆڕا بۆ جەنگی دژ بە داعش چونکە داعش بو بە مەترسی گەورەتر لە مانەوەی بەشار ئەسەد بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا و بەریتانیا و ئەڵمانیاو فەرەنسا، چونکە ژمارەیەکی زۆر لە هاوڵاتیانی ئەو وڵاتانە بون بە سەرباز لە ناو هێزەکانی داعشدا و داعش کردەوەی تیرۆریستی لەو وڵاتانەدا ئەنجام دا.
لە گێژاوی جەنگی ناوخۆی سوریادا کورد دەرفەتی بۆ رەخسا کە هەم خۆی بسەلمێنێت و هەمیش ببێت بە هاوپەیمانێکی گرنگی ئەمریکا و بەریتانیا و فەرەنسا لە جەنگی دژ بە داعش. ئەو دەوڵەتانەش هیچ بژاردەیەکیان نەبو جگە لە کورد لە سوریا، چونکە بژاردەکان پشتیوانی حکومەتی سوریا یان پشتیوانی لە گروپە تیرۆریستیەکان. کورد توانی حکومەتێکی ئۆتۆنۆمی بنیات بنێت. ئەمەش لە رۆژی یەکەمەوە بە گەورەترین مەترسی لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی لەلایەن تورکیاوە سەیر کرا. سەرەڕای جەخت کردنەوەی تورکیا لەسەر ئەوەی کە پەیەدە و پەکەکە یەك شتن، ئەمریکا و دەوڵەتانی ئەوروپا روانین و سیاسەتیان جیاواز بو.
تورکیا دەوڵەتێکی بەهێزە لە ناوچەکدا، ئەندامی ناتۆیە، بەرژەوەندی گەورەی هەیە لەگەڵ ئەمریکا و دەوڵەتانی ئەوروپا.
سیناریۆکان پاش بڕیاری ئەمریکا
یەکەم: جەنگی راستەخۆی نێوان تورکیا و هێزەکانی سوریای دیموکرات. ئەمەش مەترسیدارترین و خوێناویترین سیناریۆ دەبێت بۆ تورکیا و بە تایبەت بۆ کورد. گومان لە توانای سەربازی هێزەکانی دیموکراتی سوریا نیە، بەڵام رووبەڕووبوونەوەی سوپای تورکیا تاقیکردنەوەی مەزنی تواناکانی کورد دەبێت. هەمو شارەزایان پێشبینی دەکەن لە رودانی ئەم سیناریۆدا کوشتاری گەورە روبدات.
دووەم: جەنگی سنوردار کە تێیدا تورکیا تاکو قوڵایی ٥ کیلۆمەتر دەچێتە ناو خاکی سوریا. ئەمریکا چاوپۆشی دەکات لە وەها هەنگاوێک لەلایەن تورکیا و هێزەکانی کوردیش رەنگە خۆ بە دور بگرن لە جەنگی فراوان. بەڵام تورکیا خواستی هەیە تا قوڵای ٢٠ کیلۆمەتر بچێتە ناو خاکی سوریا بەمەش بە پراکتیکی کورد دەکەوێتە بەردەم هەڕەشەی مان و نەمان.
سێیەم: گۆڕانکاری لە سیاسەتی ئەمریکا. بڕیاربەدەستانی وەزارەتی بەرگری و دەرەوەو دەزگا هەواڵگرییەکان و ئەندامانی دیاری کۆنگرێس، لە ناویاندا لینزی گراهام (کۆماری)، میت رۆمنی (کۆماری)، بێرن ساندەر (دیموکرات)، کامیڵا هاریس (دیموکرات)، (کریس مێرفی (دیموکرات)، داوا دەکەن دۆناڵد ترمپ بە بڕیارەکەیدا بچێتەوە. دۆناڵد ترمپ جارێکی تر لە کانونی یەکەمی ٢٠١٨ لە ناکاو بڕیاری کشانەوەی دا لە سوریا و ئەو کات جەیمز ماتیس، وەزیری بەرگری ئەمریکا، برێت مەکگۆرك، نێردەی تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا بۆ جەنگی دژی داعش لە نارەزایەتیدا دەستیان لەکارکێشایەوە.
ئێستاش سیناتۆر لینزی گراهام و سیناتۆر کریس ڤان هۆڵن بڕیارە لە ئەنجومەنی پیران بڕیاری ئابڵوقە خستنە سەر تورکیا دەربکەن لەگەڵ هەڵپەساردنی ئەندامێتی تورکیا لە ناتۆ ئەگەر تورکیا هێرش بکاتە سەر کورد.
ئەم سیناریۆیە لاوازتر لە دوو سیناریۆی یەکەم. زەحمەت دەبێت دۆناڵد ترەمپ بڕیار بگۆڕێت و رەجەب تەیب ئەردۆغان بەئاسانی لەبەر ئابڵوقە لە بڕیاری هێرش بۆ سەر کورد پاشگەز نابێتەوە. بڕیاری ئەمریکا یەک رۆژە دراوە و ئاستی ئۆپەراسیۆنەکەی تورکیا روون نیە. نازانرێت پێکدادانی راستەوخۆ لەگەڵ هێزەکانی پاراستینی سوریا کەی و چۆن و لە کوێدا رو دەدات. ئەم بڕیار لای تورکیایە و پلان و نیەتیان بە ئاسانی ئاشکرا ناکەن.
لایەنە دۆڕاوەکانی ئەم بڕیارە
کورد، بە پلەی یەکەم کورد لە ئەنجامی ئەم بڕیارەی ئەمریکا زیان دەکات. پاش چەند ساڵ جەنگ وەکو هاوپەیمانی ئەمریکا و ئەوروپا و کوژرانی نزیکەی (١١) هەزار کەس ئێستا دیسان دەبێت بچنە شەڕێکی نابەرامبەرەوە.
حکومەتی سوریا، داگیرکردنی بەشێکیتر لە خاکی سوریا لەلایەن تورکیا بە مانای دۆڕانی دیمەشق دێت. ئەمەش رەنگە فاکتەری نزیکبونەوەی تەواوی کورد و حکومەتی سوریا بێت، چونکە تا ئەمڕۆ کورد پشتی بە ئەمریکا بەستبوو، بەڵام دەکرێت لە ئایندەی دوردا سوریا سودمەند بێت لە لاوازبوون یان کشانەوەی تەواوی ئەمریکا لە سوریاو لەناوچوونی ئەزمونی کورد.
هەرێمی کوردستان. هێرش بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان لێدانە لە پێگەی ستراتیژی کورد. لە رووی سیاسی و دیپلۆماسی و سەبازییەوە زیانە بۆ سەر هەرێمی کوردستان. لە هەمان کاتدا جەنگ بە ئەندازەی بێشومار ئاوارەبونی لێدەکەوێتەوە و هەرێمی کوردستان دیسان دەبێت خۆی بۆ کارەساتێکی مرۆیی ئامادە بکات.
ئەمریکا: دۆڕاوێکی سەرەکی ھێرشی تورکیا بۆ سەر کورد خودی ئەمریکایە. ئەمە پەیامی جێی باوەڕنەبوونی ئەمریکا دەدات بە کوردو وڵاتانی ناوچەکە. بە تایبەت لە زەینی کوردا بیرەوەری پشتتێکردنی لەلایەن ئەمریکاوە لە رابردوودا ھەر تازەیە. بۆ ئەمریکا قورس ئەبێت لە داھاتوودا ھاوپەیمانی جێی متمانە لە ناوچەکەدا بدۆزێتەوە کە ئامادە بێت قوربانی بۆ بدات.
لایەنە براوەکانی بڕیاری ئەمریکا
تورکیا: تورکیا دواجار سەرکەوتوو دەبێت لە جێبەجێ کردنی ستراتیژی خۆی بۆ ئەوەی: (١) ئەزمونی کورد لە سوریا لە ناو ببات. (٢) ببێتەوە ئەکتەرێکی بەهێز لە داهاتوی سوریا چونکە ئێستا روسیا و ئێران ئەکتەری سەرەکین لە سوریا و کاریگەری تەواو دادەنێن لەسەر رێڕەوی روداوەکان و ئایندەی سوریا. تورکیا لاوازە بەم هەنگاوە بەهێز دەبێت. (٣) پشتێنەی مرۆیی دروست دەکات وەکو دیوارێک لە نێوان ناوچە کوردییەکان و تورکیا. (٤) لە خراپترین حاڵەتدا تورکیا هێزی خۆی وەکو دەوڵەتێکی کاریگەر نیشان دەداتەوە.
روسیا: روسیا یەکێکە لە براوە سەرەکیەکانی ئەم بڕیارە چونکە پێی ئەمریکا لە سوریا بە تەواوی لەق دەبێت. روسیا تەنیا مەرجی پاراستنی یەکپارچەی خاکی سوریایە و دژ بە هێرشی تورکیا نییە. لە هەمان کاتدا رەنگە کورد نزیکتر بێتەوە لە روسیا. روسیا پێشوازی دەکات لە گەڕانەوەی کورد بۆ باوەشێ دیمەشق و دەتوانێت لە رێگەوە کاریگەری زیاتر بکات لە سوریا.
حکومەتی سوریا: حکومەتی سوریا دۆڕاوی هێرشی تورکیاو کۆنترۆڵکردنی بەشێک لە خاکەکەی دەبێت. بەڵام لە ماوە درێژدا رەنگە رێکەوتنی لەگەڵ تورکیاو رێگری لە مافی کورد لەلایەن دیمەشقەوە ئاسانتر بێت بۆ دەستگرتنەوە بەسەر تەواوی خاکی سوریا لەلایەن حکومەتی سوریاوە.
ئێران: ئێران براوەیەکی سەرەکیە، چونکە بونی هێزی ئەمریکا لە سوریا جگە لە رێگری بۆ زاڵبونەوەی دیمەشق بەسەر تەواوی خاکی سوریا، هەڕەشەی راستەوخۆیە لەسەر ئێران چ لە ئێستا و چ رۆلێ ئێران لە ئایندەی سوریا. هەر لاوازبوونێکی ئەمریکا و کشانەوەی سەربازی لە ناوچەکە بۆ ئێران بردنەوەیە.
هێزە توندڕەوەکان: گروپی تیرۆریستی و توندڕەو دەرفەتیان بۆ دەرەخسێت سەر هەڵبدەنەوە. بە تایبەت داعش کە ئێستا لە عێراق جوڵەی دەست پێکردوە. زیاتر لە ١٠ هەزار دەستگیرکراویان هەیە لە ژێر دەسەڵاتی هێزەکانی سوریای دیموکرات. جگە لە هەزاران لە خێزان و کەسانی تیرۆریستان.
ئەنجام
ئەمریکا پشتیوانی کورد یان تورکیا ناکات و خۆی بە دور دەگرێت لە شەڕی راستەخۆ لە نێوان تورکیا و کورددا. بەڵام ئەمڕۆ گڵۆپی سەوزی هەڵکرد بۆ تورکیاو کورد دەبێتە قوربانی راستیە تاڵەکانی سیاسەتی نێودەوڵەتی و بەرژەوەندی نێوان دەوڵەتان و ململانێی جیۆپۆلتیکی ناوچەکە و جیهان. باشترین سیناریۆ بۆ کورد پێچەوانە بونەوەی بڕیاری ئەمریکا یان شەڕێکی سنوردارە کە تورکیا تا قوڵایی ٥ کیلۆمەتر بچێتە ناو خاکی سوریا. خراپترین سیناریۆش جەنگێکی فراوانە کە بونی کورد دەخاتە بەر مەترسی و کارەساتێکی مرۆیی دروستدەکات‌و رێگەش خۆش دەکات بۆ سەرهەڵدانەوەی گروپی توندڕەوو تیرۆریستی.