چ پەیامێک لەپشتی هێرشە درۆنیەکانی ئەمجارەوە هەیە؟
7/17/2025 1:36:00 PM
نیاز سه‌عید عه‌لی
ماوەی سێ هەفتەیە؛ گەڕێکی تری هێرشی درۆنەکان؛ جیاوازتر لەچەند ڕوویەکەوە، لەجارەکانی پێشوو، بۆ سەر چەندین کێڵگەی بەرهەمهێنانی نەوت و پاڵاوگە و ئامانجی سەربازی و فڕۆکەخانە، لەهەرێمی کوردستان؛ دەستیپێکردۆتەوە.
خەسڵەتەکانی هێرشی ئەمجارە
هێرشە درۆنیەکانی ئەمجارە، چەندین خەسڵەتی جیاوازتری هەیە لەهێرشەکانی ڕابردوو:
١- گەڕی ئەمجارەی درۆنەکان؛ ڕاستەوخۆ لەدوای کۆتاییهاتنی شەڕی (١٢) ڕۆژەی مانگی ڕابردووی ئێران لەگەڵ (ئیسرائیل – ئەمریکا) دەستیپێکردوە.
٢- لەم جارەیاندا؛ هێرشەکان ئاراستەیەکی بەردەوامیی وەرگرتووە، بە چەشنێک لەماوەی سێ هەفتەی ڕابردوودا؛ هەفتانە چەند جارێک و چەندین درۆن نێردراوە بۆ کوردستان.
٣- درۆنەکانی ئەم سێ هەفتەیەی ڕابردوو؛ هاوتەریبە لەگەڵ جموجۆڵێکی سنوورداری هێزی سەربازیی عێراق؛ بە ئامانجی پەلهاویشتن و نزیکبوونەوە، لەکێڵگەکانی نەوت.
٤- هێرشی ئەمجارە؛ هەردوو زۆنی زەرد و سەوزی بە بێ جیاوازی گرتۆتەوە، لەکاتێکدا لەجارەکانی پێشوودا؛ زیاتر ناوچەی زۆنی زەرد ئەکرایە ئامانج.
٥- لەم گەڕەی هێرشی درۆنەکاندا؛ زیاتر قوورسایی و چڕبوونەوە، خراوەتە سەر پێکانی ئامانجە خۆماڵیەکان لەکوردستان، نەک بنکە و ئامانجە سەربازیەکانی ئەمریکا لەکوردستان.
٦- بۆردوومانی درۆنەکان، هاوپێچە لەگەڵ پەیام و دەنگۆ و پروپاگەندەی هەڕەشەی گرتنەبەری بژاردەی سەربازی؛ لەلایەن عێراق بۆ دەستبەسەراگرتنی گێڵگەکانی نەوت و غاز.
٧- ئەم شەپۆلە درۆنەی ئەمجارە؛ هاوکاتە لەگەڵ گرژی و تەشەنەسەندنی ناکۆکی و ململانێ و تەنگژەی نێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و حکومەتی ناوەند؛ لەسەر دۆسیەی نەوت و مووچە و گەیشتن بە لێواری بنبەست.
٨- لەپەنا ئەم درۆنانەی ئەمجارەد؛ حکومەتی عێراق، کار بۆ دابڕینی چەندین شارۆچکە و گوند، لەسنووری ئیدارەی سەربەخۆی گەرمیان ئەکات؛ بۆ دابڕینیان لەڕووی جوگرافی و کارگێڕیی لەهەرێمی کوردستان و لکاندنیان بە پارێزگای دیالە.
لەناو ئەو هەنگاوانەی حکومەتی عێراقدا، جموجۆڵی هێزە سەربازیەکانی عێراق، بەرەو داگیرکردنی بیرە نەوتیەکان لەگەرمیان؛ بەرچاوتر و هەستیارتر و وروژاوتر بوو، چونکە بەدەر لەئامانجی کۆنتڕۆڵکردنی بیرە نەوتەکان، ئەتوانین بڵێین ئامانجی شاراوەی تەعریب و ڕەتکردنەوەی مادەی (١٤٠)ی دەستووری عێراقیشی تیابوو، ئەگەر بۆی بچووایەتەسەر، ئەبووە دەستپێکی ئاوەڵا بۆ عێراق؛ جموجۆڵ و پەلهاویشتنی تری سەربازی، بۆ سەر چەند ناوچەیەکی تری کوردستان ئەنجام بدات.
هەرچەندە هێزی پێشمەرگە؛ گەرماوگەرم کەوتە جووڵە، بۆ بەرپێگرتن بە پەلهاویشتنی هێزە سەربازیەکانی عێراق؛ بەرەو کێڵگەکانی نەوت و توانیان ڕایانبگرن و بیانگەڕێننەوە؛ بەڵام هەڕەشە و مەترسیی پەلهاویشتن، هێشتا نەڕەویوەتەوە و گرێدراوە بە چارەنووسی کێشە و تەنگژەکە؛ لەنێوان هەرێم و ناوەند.
کێلگەکانی بەرهەمهێنانی نەوت و غاز؛ لەڕووی جوگرافیەوە، زۆرینەیان و گرنگەکانیان کەوتوونەتە ناوچە دابڕێندراوەکانی هەرێمی کوردستان و نزیکن لەخاڵی بەریەککەوتن و ڕووبەڕووبوونەوە؛ لەگەڵ سوپای عێراق، هاوکات بەگوێرەی مادەی (١٤٠)ی دەستووری عێراق، ئەو کێڵگانە کەوتوونەتە ناو چوارچێوەی ناوچە جێناکۆکەکان، گریمانە هەیە حکومەتی عێراق، تاکلایەنە و بە خواست و بە بەرژەوەندیی خۆی؛ هەوڵبدات سوود لەم دۆسیەیە وەربگرێت و بە بێ ڕێککەوتن و پێکهاتن، لەژێر دەستی حکومەتی هەرێمی دەربکات.
ئەم هەڕەشەیە مەترسیەکی جدیە لەسەر ئاسایش و چارەنووسی ئەو کێڵگانە؛ بەتایبەتی ئەو کاتەی کە کێشەکە بگاتە بنبەستی کۆتایی و عێراق هانا بۆ بژاردەی سەربازی ببات؛ ئەمەش ئەبێتە هۆی هەڵگیرسانی شەڕی گەورە، لەنێوان هەرێمی کوردستان و عێراق، ئەو کاتە هەندێک هێزی سیاسی و هێزی تری خاوەن قەوارەی چەکداریی ناو عێراق؛ لاسەنگیی هاوسەنگیی هێز بە بەرژەوەندیی خۆیان ئەقۆزنەوە؛ وەک چۆن لەساڵی (٢٠١٧)، لەدوای ڕیفراندفۆم قۆستیانەوە و بە زەبری بەکارهێنانی هێز و هێرشکردن؛ شار و شارۆچکە دابڕێندراوەکانیان، خستەوە ژێر دەسەڵاتی حکومەتی ناوەند.
لانی کەم لەم جارەیاندا هەوڵ بۆ داگیرکردنی ناوچەکانی نەوت و غاز ئەدەن و بەهۆیەوە فشار و گووشار و گەمارۆی زیاتر لەسەر هەرێم دروستئەکەن.
خاڵێکی تر کە بووەتە هۆی دروستبوونی هەڕەشە و مەترسیی زیاتر لەسەر باری ئاسایشی هەرێمی کوردستان؛ بوونی چەندین هێزی چەکداری عێراقیە، لەدەرەوەی دامەزراوەی فەرمیی سەربازیی عێراق؛ کە خۆیان بە پابەند و گرێدراو و ملکەچ نازانن، بۆ فرمان و ڕێنمایی فەرماندەیی باڵای هێزە چەکدارەکانی عێراق، بەڵکو هێزی وەلائین بۆ ئێران و بەناڕاستەوخۆ؛ خزمەتی گووشار و فشارەکانی ئێران، لەسەر هەرێمی کوردستان ئەکەن.
ڕەهەندەکانی هێرشی ئەمجارە
١- فشار و گووشار لەسەر هەرێمی کوردستان؛ بۆ پەسەندکردنی داواکاریەکانی عێراق، لەدۆسیەی نەوت و مووچەدا.
٢- کاردانەوە لەبەرامبەر دوایین گرێبەستی نەوت و غاز؛ کە حکومەت لەگەڵ دوو کۆمپانیای ئەمریکی، لەئەمریکا ئیمزای کرد؛ بە بێ ئاگاداری و ڕاویژ لەگەڵ حکومەتی ناوەند.
٣- ترساندنی کۆمپانیا بیانیەکانی نەوت و غاز؛ بۆ ڕاگرتنی کارەکانیان و کشانەوەیان لەکوردستان.
٤- دروستکردنی فشار لەسەر هەرێمی کوردستان؛ چ بۆ نزیکبوونەوە و دروستکردنی متمانە لەگەڵ ئێران، چ بۆ خۆبەدوورگرتن لەناکۆکی و ململانێکانی نێوان ئێران، لەگەڵ ئیسرائیل و ئەمریکا و بادانەوە بەلای ئێراندا؛ لەبری توورکیا و ئەمریکا و ...هتد.
٥- گریمانە هەیە ئامانجێکی شاردراوەی سەربازیی هەبێت لەهێرشی درۆنی ئەمجارەدا؛ لەلایەک بۆ تاقیکردنەوەی تواناکانی هەرێمی کوردستان، لەبەرەنگاربوونەوەی درۆن، لەلایەکی تریش بۆ پەلکێشکردنی هێزی پێشمەرگه بەرەو شەڕ؛ تاکو بەدوایدا دۆسیەی پێشمەرگەش بکەنە خاڵێکی تری ناکۆکی و تەنگژە و بیقۆزنەوە بۆ سیناریۆی چەککردن، یان سنووردارکردنی قەبارە و هەیکەل و جۆری چەکەکانی پێشمەرگە.
پێئەچێت بەشێک لەهێزە خاوەن بڕیار و دەستڕۆیشتووەکانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی شیعە، کە جڵەوی فەرمانڕەوایی عێراقیان لەژێردەستە؛ بیر لەقۆستنەوەی ئەو کەش و هەل و زەمینە سیاسیە بکەنەوە کە لەناوچەکەدا دروستبووە؛ لەدژی ئەو پێکهاتە و قەوارە و هێزە سیاسیانەی کە خاوەنی هێزی چەکداریین، ئەویش لەدوای گۆڕانکاریەکانی سووریا و شکست و بەرتەسکبوونەوەی قەبارە و ڕۆڵ و لاوازبوونی توانای سەربازیی حیزبوڵڵا و حەماس و بڕیاری خۆداماڵین لەچەکی پەکەکە، ئەمەش لەدەرەنجامدا بێتە هۆی لیک بەدەمدا هاتنە خوارەوەی ئەوان؛ بۆ هەڵوەشانەوە، یان بچووککردن و لەقاڵبدانی هێزی پێشمەرگە.
تێگەیشتن لەترامپ و ئێران؛ وەکو باشترین بژاردە
لەنێوان حکومەتی ناوەند و حکومەتی هەرێم؛ لەسەر چەندین دۆسیە، ناکۆکی و ململانێ هەیە؛ ناکۆکی و ململانێکان زیاتر لەدوای پرۆسەی ڕیفراندۆم، ڕووی لەتەشەنەسەندن و گرژی و ئاڵۆزیی کردوە، ناو بەناو خاو ئەبێتەوە، بەڵام تا ئێستا بەردەوامە و نەگەیشتۆتە چارەسەری بنچینەیی و یەکلاکەرەوە.
حکومەتی عێراق بۆ تەنگپێهەڵچنین و ڕووبەڕووبوونەوە؛ لەدوای ڕیفراندۆمەوە چەندین هەنگاوی لەدژی حکومەتی هەرێم ناوە؛ دیارترینیان ڕاگرتنی پرۆسەی فرۆستنی نەوت لەڕێگەی توورکیا، لەهەنگاوی دووەمدا لەکاردانەوە لەبەرامبەر ڕادەستنەکردنی نەوت و داهاتی ناوخۆ بە حکومەتی ناوەند؛ چەند جارێک بڕیاری ڕاگرتنی مووچەی هەرێمی کوردستانی خستۆتە جێبەجێکردنەوە.
پاش درککردن بە هەستیاری قۆناغەکە و تاوتوێکردنی ورد و بابەتیانەی هەر بژاردە و هەنگاوێک، لەبەرامبەر حکومەتی عێراق؛ پێویست ئەکات (پارتی) و (یەکێتی)، خوێندنەوە و شیکردنەوەی واقیعی و لۆژیکی، بۆ ئاست و داهاتووی تەشەنەسەندنی ململانێکە بکەن و لەڕەهەندی ستراتیژیەوە لێی بڕوانن و تێگەیشتنی واقیعیان بۆی هەبێت، نەکەن وەکو کێشەیەکی تەکتیکی و کاتیی ڕۆژ؛ مامەڵەی لەگەڵ بکەن و کاتی پێ بکوژن، هەروەها ململانێکە بە تەنها گرێ نەدەن؛ بە ململانێی هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردنی نێوان پارت و هێزە ڕکابەرەکانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگیی شیعە، لەئێستاشەوە هیچ هیوا و ئومێدێک؛ لەسەر ئەنجامەکانی هەڵبژاردنی داهاتوو هەڵمەچنن و چارەسەری کێشە و ململانێکەی بۆ دوانەخەن، چونکە ئەگەر هەیە ئەوەی دێت؛ توندتر و ڕادیکاڵتر بێت.
بۆ دۆزینەوەی چارەسەر؛ پێویستە لەڕەهەندەکانی تریشەوە لێکدانەوە بۆ ئەنجامەکانی ئەم کێشە و ململانێیە بکرێت و ڕێگری بکرێت؛ لەگەیشتن بە قۆناغی بنبەستبوون، چونکە دابڕان بەدوادا خۆیدا ئەهێنێت و ئەبێتە هۆی کار لەکار ترازان و تێکەڵاوبوونی کارتەکان و کەوتنەوەی چەندین لێکەوتە و دەرهاویشتەی نەخوازراو.
سەرکردایەتیی سیاسیی کورد، بۆ گرتنەبەری گونجاوترین بژاردە لەبەرامبەر حکومەتی عێراق؛ پێویستی بە پیاچوونەوەی پەراگماتیکی هەیە، لەسەر شیکردنەوە و هەڵسەنگاندنی پەیوەندی و بەرژەوەندیەکانی نێوان ئەمریکا و عێراق لەلایەک، ئێران و عێراق لەلایەکی تر؛ بەتایبەتی کە ئەزموونی پرۆسەی سیاسی و فەرمانڕەوایی عێراق لەدوای (٢٠٠٣) دەریخست؛ ئەو دوو وڵاتە بە جیاوازیی بەرژەوەندی و ناکۆکیەکانی نێوانیان، لەوڵاتانی تری دراوسێی عێراق؛ زۆر زیاتر خاوەنی هەژموون و کاریگەریی گەورەن لەسەر عێراق.
ئەمریکا بۆ بەرپێگرتن و تەنگپێهەڵچنین بە ئێران، پێویستی بە نزیکبوونەوە و گەشەپێدانی زیاتری پەیوەندیەکانی هەیە لەگەڵ عێراق، لەئێستادا خۆی بە سوپاسگوزار و قەرزدارباری حکومەتی عێراق ئەزانێت، لەبێلایەنکردنی هێزە عێراقیە وەلائیەکانی سەر بە میحوەری مقاوەمەتی ئیسلامیی جیهانیی سەر بە ئێران؛ لەشەڕی (١٢) ڕۆژەی نێوان ئێران لەگەڵ (ئیسرائیل – ئەمریکا)، لەبەر ئەوە ئەمریکا بەردەوام ئەبێت لەسەر گرنگیدان بە پرۆسەی سیاسی و فەرمانڕەوایی لەعێراق و گرتنەبەری سیاسەتی کاریگەر لەبەرامبەری.
لێرەدا پێویستە بزانین؛ هەڵوێست و سیاسەتی ئەمریکا، لەسەر ململانێکانی نێوان هەرێم و ناوەند؛ بەرەو کوێ ئاراستە ئەگرێ؟ بەرەو پشتیوانیکردن لەهەرێمی کوردستان؟، یان بەپێچەوانەوە؟؛ بەرەو کارکردن بۆ ڕاگرتنی هاوسەنگیی هێز لەنێوانیان؟، یان پاڵپێوەنانیان بەرەو بەریەککەوتن و پێکدادان، بۆ ئامانجی گۆڕینی هاوسەنگیی هێز و شکانەوەی ئەنجام بە بەرژەوەندیی لایەکیان؟
بەهەمان شێوە ئێران پێویستی بە عێراقە و وەکو هاوپەیمانێکی خۆی لێی ئەڕوانێت، تیایدا خاوەنی پێگە و هەژموونە، گرنگیی عێراق بۆ ئێران، زۆر زیاتر و پێویستتر بووە، بەتایبەتی لەدوای ڕووداو و پێشهاتەکانی سووریا و ئەو گۆڕانکاریانەی تر کە بەسەر پێکهاتەکانی میحوەری مقاوەمەتدا هات و بووە هۆی پاشەکشەی کەمەربەندیی ئێران؛ لەسنوورەکانی سووریا، لوبنان، فەڵەستین ئەردەن؛ لەبەرامبەر ئیسرائیل.
پێگە و هەژموونی ئێران؛ بە ئاسانی و بەخێرایی لەعێراقدا هەڵناکەنرێت، ئەمە لەم قۆناغەدا دیفاکتۆیە و پێویستە نادیدە نەکرێت، لەهەمان کاتدا ئەوەش لەبەرچاوبگیرێت؛ ئێران بە کاریگەریی ئەمێنێتەوە لەسەر پرۆسەی سیاسی و فەرمانڕەوایی و ناوەندی بڕیار لەعێراق، ئەوانەشی لەعێراق لەدوای (٢٠٠٣)ەوە؛ بوونەتە فەرمانڕەوا و خاوەنی بڕیار، پێویستیان بە پشتیوانی و تیشکی سەوزی ئێران هەبووە؛ بۆ چوونە سەر کورسیی دەسەڵات.
بە پێویستی ئەزانم ئەوە بەبیربهێنمەوە، لەڕابردووشدا و لەسەردەمی فەرمانڕەوایی پێشووی ترامپدا، هەر دوو وڵات؛ لەناکۆکی نێوان هەرێم و ناوەند لەسەر ڕیفراندۆم؛ تەبا و تەواوکەری یەک هەلوێست بوون، بۆ دژایەتیی ڕیفراندۆم، ئەوە بوو لەدوای ئەنجامدانی پرۆسەی ڕیفراندۆم؛ هێزە سەربازیەکانی عێراق بە هاوکاریی ئێران و بە پشتگیریی توورکیا و بە تیشکی سەوزی ترامپی سەرۆکی ئەو کاتی ئەمریکا (٢٠١٧ – ٢٠٢١)؛ هێرشیان کردە سەر کەرکوک و ناوچە دابڕێندراوەکانی هەرێمی کوردستان.
جێی ئاماژەیە ترامپ هەر پشتی نەکردە هەرێمی کوردستان، بەڵکو لەسووریاش، لەدوو هێرشی سوپای توورکیا و هێزە بریکارەکانی، بۆ سەر چەندین شار و شارۆچکەی کوردستانی ڕۆژئاوا، تیشکی سەوزی بۆ سوپای توورکیا هەڵکرد لەشکرکێشیی بکات؛ یەکێکیان لەکاتی ئۆپەراسیۆنی چڵە زەیتون لە(٢٠١٨)؛ کە تیایدا شاری عەفرین و دەوروبەری داگیرکرد، ئەوەی تریان لەکاتی ئۆپەراسیۆنی کانی ئاشتی، کە لە(٢٠١٩)دا ئەنجامی دا.
ئەمە بەدەر لە لارینەبوون و دژ ڕانەوەستانی ترامپ، لەدرێژەپێدان و بەردەوامیی شەڕ و لەشکرکێشیی یەکەمی سوپای توورکیا بۆ سەر کوردستانی ڕۆژئاوا، کە لەمانگی هەشتی (٢٠١٦)ەوە، بە ناوی ئۆپەراسیۆنی قەڵغانی فورات دەستیپێکردبوو؛ درێژبووبووەوە بۆ ناوەڕاستی (٢٠١٧)، ئەمە لەکاتێکدا کە ترامپ لەسەرەتای ئەو ساڵەدا بوو بوو بە سەرۆک کۆمار.
ئەگەر سەرکردایەتیی سیاسیی کورد؛ خوێندنەوە و تێگەیشتنی تازە، بۆ سیاسەت و تەکتیک و ستراتیژی ئەمریکا لەم قۆناغەی ترامپدا بکات؛ بۆی دەرئەکەوێت کە هەگبەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لەسایەی ترامپدا؛ خاڵیە لەهەموو بەهایەکی مرۆیی و ئەخلاقی، هەگبەکە هیچی تیا نیە، تەرخانکراوە بۆ سیخناخکردن بە گرێبەستە داراییەکان، لەم سۆنگەیەوە کێ پارەی زیاتر بدات؛ ئەتوانێت سیاسەت و هەڵویست لەئەمریکا بکڕێت، یان کێ ئامادە بێت بۆ دادۆشینی زیاتر، یان کێ خزمەتی ستراتیژی ئەمریکا بکات و سیاسەتەکانی ببێتە هۆی بەدەستهێنانی دەستکەوت و قازانجی ئابووریی زۆر بۆ ئەمریکا؛ ئامادەن ناوی لەلیستی تیرۆری لای خۆیان دەربهێنن و بیکەنە قارەمان و سیمبولی ئاشتی و دیموکراسی.
هەروەها ئەگەر سەرکردایەتیی سیاسیی کورد؛ خوێندنەوە و تێگەیشتنی تازە، بۆ سیاسەت و تەکتیک و ستراتیژی ئێران، لەقۆناغی دوای شەڕی (١٢) ڕۆژە و ئەو ڕووداوانەی کە بەسەر میحوەری مقاوەمەتدا هات و لەبەرژەوەندیی ئێران نەبوو؛ بۆی دەرئەکەوێت کە ئێران لەجاران زیاتر و توندتر دەست بە عێراقەوە ئەگرێت و کۆششی زۆرتر ئەکات بۆ پاراستنی پێگە و هەژموون و بەرژەوەندیەکانی خۆی، لەناویاندا بەرژەوەندیی ئاسایشی نەتەوەیی خۆی لەناو عێراقەوە.
ئەگەر سەرکردایەتیی سیاسیی کورد؛ بتوانێت بە هاوسەنگی مامەڵە لەگەڵ فاکتەری ئەمریکا و ئێران لەعێراقدا بکات و خۆی بپارێزێت، لەکەوتنە ناو شەپۆلی دژ و پێچەوانەی
ئاراستەی سیاسەتی ئەمریکا و خۆ بەدوورگرتن لەبوونە هەڕەشە؛ لەسەر بەرژەوەندیەکانی ئێران، ئەوا ئەتوانێت لەژوورەکانی کۆڵانەکانی پشتەوە؛ کێشە و ململانێکانی هەرێمی کوردستان، لەگەڵ حکومەتی ناوەنددا؛ بەرەو ئاقاری چارەسەر ببات.
دواجار ئەمە بەشێکە لەکەلەپووری سیاسی و ئەزموونی فەرمانڕەوایی سەرکردەی نەمر مام جەلال؛ کاتێک کە سەرۆک کۆماری عێراق بوو، لەگەرمەی ناکۆکی و ململانێکانی نێوان ئەمریکا و ئێران لەسەر گۆڕەپانی سیاسیی عێراق، لەیەکێک لەژوورەکانی پشتەوە؛ لەگەڵ باڵیۆزی لایەکیان نانی ئەخوارد، بۆ چا خواردنەوەکەش ئەچووە لای باڵیۆزەکەی تر لەژوورێکی تردا.