ئازادی و سەربەخۆیی تاکەکەسی: گەڕان بۆ مانای ژیان
7/8/2025 8:04:00 PM
هێمن عەبدوڵا حەمە رەشید
پێشەکی لە جیهانێکی پڕ لە فشار و
چالاکی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا، مرۆڤ بەردەوام لەنێوان دوو هێزی هەڵکشانەوە و بەرەو
خوارەوەدا دەجوڵێتەوە. لەیەکلاوە هەوڵی دۆزینەوەی ئازادی و سەربەخۆیی دەدات،
لەلایەکی ترەوە فشاری کۆمەڵایەتی و سیاسی بە دوایدا دەکەوێت کە بەمەش بەرەو
پەیڕەوکردنی نەخشە دیاریکراوەکان پاڵی دەنێت. ئازادی وەک بنەمای سەرەتایی تۆ کە
شۆفێری مێشکی خۆت نەبویت، ئەوان دەبنە شۆفێری مێشکت.
ئەم ڕستەیە لە بنەڕەتدا ئاماژە بە
یەکێک لە بنەماکانی سەرەکیی مرۆڤایەتی دەکات. کاتێک مرۆڤ دەستی سەرکاری ژیانی خۆی
بە کەسانی تر دەسپێرێت، بەراستی خۆی وەک بوونەوەرێکی سەربەخۆ لەدەست دەدات. ئەمە
پتر لە تەنها دەسەڵاتی سیاسی، گرفتێکی ئەگزیستانسیاڵە کە لە بنەڕەتی مرۆڤایەتیدا
نیشتەجێیە. فیکتۆر
فرانکڵ، دەروونناسی بەناوبانگی ئوتریشی کە لە کەمپی مەرگی نازیدا گیراوە، لە کتێبی
“گەڕانی مرۆڤ بۆ مانا”دا ئاماژە بە ئەوە دەکات کە ئازادی تەنها بەشێکی چیرۆکەکەیە،
بەڵکو بەرپرسیاریەتی لایەنی ئەرێنی ئەم دیاردەیەیە. مرۆڤ نەک تەنها ئازادی هەیە،
بەڵکو بەرپرسیاریەتی ئەو بڕیارانەی هەیە کە دەیانداتەوە.
لاوازی وەک بنەمای دەسەڵاتگەری مرۆڤ وەک تاکێک و
وەک خودێک باوەڕی بە خۆی و هێز و تواناکانی خۆی نەبوو و هەمیشە لە گەڕاندا بوو بە
دوای هێزێکی تردا لەدەرەوەی خۆیدا تا پشتی پێ ببەستێت. ئەم هەڵسوکەوتە کەلتووری و
دەروونیە بووەتە بنەمای دامەزراندنی دەسەڵاتی سەرکوتکەرانە. لە مێژوودا، دەسەڵاتداران بەردەوام
سوودیان لە ئەم لاوازیە بینیوە. ئەوان دەیانزانی کە کاتێک مرۆڤ باوەڕی بە هێزی خۆی
نەبێت، بۆ ئاسانترین ڕێگا دەگەڕێت، تەنانەت ئەگەر ئەو ڕێگایەش بەرەو کۆیلایەتی
ببات. ئەمە تەنها لە دەسەڵاتی سیاسیدا نییە، بەڵکو لە هەموو بوارەکانی ژیاندا
بەسەر مرۆڤدا زاڵ دەبێت.
فەلسەفەی ئۆشۆ و ئازادی تاکەکەسی فەیلەسوفی
بەناوبانگی هندستانی ئۆشۆ لە کتێبی “نهێنیەکانی ژیان”دا ئاماژە بە خودی بوونی مرۆڤ
دەکات. ئۆشۆ بانگەشەی بۆ ئازادی تاکەکەسی، سەربەخۆیی و خۆ دەربڕین دەکرد. ئەو
پرسیاری لە ڕاستی نۆرمە کۆمەڵایەتیەکان، سیستەمی باوەڕ و دۆگمای ئاینی دەکرد. بە بۆچوونی
ئۆشۆ، مرۆڤ دەبێت پێویستە: -
*باوەڕی تەواوی بە ئازادی خۆی بێت*: نەک تەنها
ئازادی سیاسی، بەڵکو ئازادی دەروونی و ڕۆحی –
*بە خۆی پشت بەستوو بێت*: بە دوور لە
پشتبەستن بە هێزی دەرەکی - *بە ئایدیا درۆکان فریو نەخوات*: مرۆڤ دەبێت لە
ڕووی عەقڵیەوە بیرۆکەکان هەڵسەنگێنێت –
*دەستبەرداری ژیان نەبێت
*: لەپێناوی وەهم و خەیاڵی بەتاڵدا ئۆشۆ
دەیوت: “ئازادی بۆ کردنی هەرچی دەتەوێت ئەو ئازادیە ڕاستەقینەیە نییە کە من باسی
دەکەم. بینینی من لە ئازادی ئەوەیە کە خۆت بیت”.
جوانی و خۆشەویستی وەک ئامانجی سەرەتایی مرۆڤ
پێویستە ڕێز لە هەموو ساتەکانی ژیانی خۆی بگرێت و بە هەموو هەست و سۆزەکانییەوە
تیایدا بژیت. ئەمە واتای ئەوە نایەت کە مرۆڤ خۆی بە خۆشیەکانی کاتیدا بدات، بەڵکو
واتای ئەوەیە کە سەرنجی تەواوی بە ئەو ساتەی تیایدا دەژیت بدات. هەوڵدان بۆ
فراوانکردنی پانتاییەکانی جوانی و خۆشەویستی لە ژیاندا:
1. داهێنان وەک ڕێگای خۆدەربڕین مرۆڤ پێویستە هەوڵ بدات لە بوارەکەی
خۆیدا داهێنەر بێت. ئەمە واتای ئەوە نایەت کە هەموو مرۆڤێک دەبێت هونەرمەند بێت،
بەڵکو واتای ئەوەیە کە لە هەر بوارێکدا بێت، دەتوانێت شتی نوێ بخولقێنێت
2- جوانی وەک میرات کاتێک مرۆڤ جیهانی
جێدەهێڵێت، گرنگ ئەوەیە کە شتێکی جوان لە دوای خۆی بهێڵێتەوە. ئەمە نەک تەنها
هونەر یا بەرهەمی مادی دەبێت، بەڵکو دەتوانێت کارتێکەری ئەرێنی لەسەر کەسانی تر،
خۆشەویستی، یان تەنانەت یادەوەرییەکی خۆش بێت.
3. ئاگاداری و ئێستا لە فەلسەفەی ڕۆژهەڵاتدا، تایبەتی لە بوودیزم و
هیندۆیزمدا، ئاگاداری لە ساتی ئێستا یەکێکە لە بنەماکانی گەیشتن بە ئاسوودەیی.
ئازادی ئەزموونی کۆتایی ژیانە. نەک کردنی ئەوەی دەتەوێت - ویست لە مێشکی بەشت دێت.
ئازادی لە ئاگاداری بێ هەڵبژاردەوە دێت.
ئاستەنگەکانی گەیشتن بە ئازادی ڕاستەقینە
1. فشاری کۆمەڵایەتی کۆمەڵگا بەردەوام فشار دەخاتە
سەر تاکەکەسان تا لە چوارچێوەی دیاریکراودا بژین. ئەمە لە ڕێگای کەلتوور، نەریت و
ڕێساکان و تەنانەت یاسا و ڕێنماییەکانەوە ڕوودەدات.
2. ترسی لە مەسوولیەتگرتن زۆرێک لە مرۆڤان لە ئازادی ڕاستەقینە دەترسن
چونکە ئەمە واتای ئەوەیە کە دەبێت بەرپرسیاریەتی تەواوی ژیانی خۆیان بگرنە ئەستۆ.
فرانکڵ توانای مرۆڤ بۆ وەڵامدانەوە بە ژیان و بەرپرسیاریەتی بەرانبەر ژیان وەک
فاکتۆرێکی سەرەکی لە دۆزینەوەی مانا و بەو جۆرەش، جێگیرکردنی ڕەزامەندی لە ژیاندا
دەبینی. ڕێگاکانی
گەیشتن بە ئازادی ڕاستەقینە
1. لێکۆڵینەوە لە باوەڕەکان مرۆڤ دەبێت بەردەوام
پرسیار لە باوەڕ و پڕەنسیپە وەرگیراوەکانی خۆی بکات. ئەمە واتای ئەوە نایەت کە
هەموو شتێک ڕەت بکاتەوە، بەڵکو واتای ئەوەیە کە بە هۆشیاری هەڵبژاردە بکات.
2. خۆبەخێوکردن خۆبەخێوکردن لە هەموو ئاستەکاندا - فیزیکی، دەروونی،
عەقڵانی و ڕۆحی. ئەمە بریتییە لە پەرەپێدانی کارامەیی و تێگەیشتن لە جیهان.
3. پرۆسەی دامەزراندنی مانا لە جیاتی چاوەڕوانی ئەوەی مانا لە دەرەوە
پێبدرێت، مرۆڤ دەبێت خۆی بەرپرسیاریەتی دامەزراندنی مانا لە ژیانی خۆیدا بگرێتە
ئەستۆ.
ئەنجام ئازادی ڕاستەقینە نەک تەنها مافێکە، بەڵکو
بەرپرسیاریەتییەکی مەزنە. مرۆڤ دەبێت لە شۆفێری مێشکی خۆیدا کاریگەر بێت و ڕێگا
نەدات کە کەسانی تر بیری بۆ بکەنەوە. ئەمە بە واتای ئەوە نایەت کە مرۆڤ لە کۆمەڵگا
جیا ببێتەوە، بەڵکو واتای ئەوەیە کە بە هۆشیاری و بە ئازادی خۆی بەشداری لە
کۆمەڵگادا بکات.
لەکۆتاییدا، مرۆڤ ئەو کاتە دەتوانێت بە ڕاستی
مرۆڤ بێت کە لە هەمان کاتدا ئازاد و بەرپرسیار بێت. ئەمە ئەرکێکی نەبڕدراوەیە کە
هەر تاکێک پێویستە بۆ خۆی و نەوەی داهاتوو بیگەیەنێتە دی. *سەرچاوەکان:*
- فرانکڵ، ڤیکتۆر. “گەڕانی مرۆڤ بۆ
مانا”
ئۆشۆ. “نهێنیەکانی ژیان”
- لێکۆڵینەوەکانی هاوچەرخ لە
دەروونناسی ئەگزیستانسیاڵ –
پەیوەندی لەنێوان ئازادی تاکەکەسی و
بەرپرسیاریەتی کۆمەڵایەتی