کاریگەری دەروونی هەواڵەکانی جەنگ لە میدیای کوردیدا: تێکەڵەیەک لە ترس، ڕاستی و بەرپرسیارەتی
6/17/2025 1:43:00 PM
هێمن عەبدوڵا حەمە رەشید
لە سەردەمی ئەمڕۆدا، میدیا تەنها ناوەندێک نیە بۆ گواستنەوەی زانیاری، بەڵکو هێزێکی بەتوانایە کە دەتوانێت بیرکردنەوە، هەست و ڕەفتاری تاکەکان بەرەو ئاراستەی دیاریکراو ببات. ئەم ڕاستییە زۆر بە ڕوونی لە کاتی قەیرانەکان و پێکدادانە نێودەوڵەتییەکاندا دەردەکەوێت، کە تیایدا میدیاکان ڕۆڵێکی چالاک دەبینن لە شێوەپێدانی ڕای گشتی.
لە ماوەی ڕابردوودا، ئاستەنگی و پێکدادانەکانی نێوان ئێران و ئیسرائیل بۆتە سەرچاوەی نیگەرانی گەورە بۆ هەرێمی کوردستان و تەواوی عێراق، بە تایبەتی بە هۆی نزیکایەتی جوگرافی و گرێبەستە سیاسی و ئابوورییەکانەوە. میدیای کوردیش، وەک هەر میدیایەکی تر، خۆی لە ناوەندی ئەم بابەتە حەساسەدا بینیوەتەوە و ڕۆڵێکی بەرچاوی هەبووە لە ڕوونکردنەوەی ڕووداوەکان بۆ گەل.
# کاریگەری دەروونی هەواڵەکانی جەنگ
# نەرێنی ترس و دڵەڕاوکێ
گرنگترین کاریگەری دەروونی هەواڵەکانی جەنگ، دروستکردنی ڕووخساری ترس و دڵەڕاوکێیە لە ناو کۆمەڵگادا. کاتێک وەرگر بە بەردەوامی لەبەردەم وێنە و ڤیدیۆکانی توندوتیژی، تەقینەوە و شەڕ دادەنرێت، سیستەمی دەروونی ئەو لە حاڵەتی ئاگاداری و ترسدا دەمێنێتەوە. ئەم حاڵەتە، کە لە دەروونناسیدا بە “Chronic Stress” ناسراوە، دەتوانێت بێت بە هۆی دروستبوونی کێشەکانی وەک:
- کەمبوونەوەی خەو و ئارامی
- زیادبوونی نیگەرانی و دڵەڕاوکێ
- کەمبوونەوەی باوەڕ بە داهاتووی ئاسایی
- گۆڕانکاری لە ڕەفتاری رۆژانە
- کاریگەری نەرێنی لەسەر پەیوەندی کۆمەڵایەتی
# کاریگەری لەسەر بڕیارەکانی ژیانی ڕۆژانە
میدیای کوردی بە تەواوەتی باسی گۆڕانکاری لە بازاڕ، بەرزبوونەوەی نرخەکان، داخستنی سنورەکان و کەمبوونەوەی بەردەستی کاڵاکان دەکات. ئەم جۆرە هەواڵانە کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر بڕیارەکانی ئابووری خێزانەکان دەبێت. وادەکات زۆرێك لە خەڵکی دەست بە کڕینی زیاتری خۆراک بکەن، لەگەڵ سووتەمەنی و پێداویستی سەرەکیی،ئەمەش وادەکات قەیرانی دروستبوونی کەمی کاڵا و زیادبوونی نرخەکان بێتە ئاراوە.
# کاریگەری لەسەر بیرکردنەوەی ڕاتیۆناڵ
هەواڵە خێراکان و پەیوەستەکانی میدیا کاریگەری لەسەر توانای بیرکردنەوەی ڕاتیۆناڵ و هەڵسەنگاندنی وردی ڕووداوەکان دەبێت. کاتێک وەرگر بە بەردەوامی لەژێر کاریگەری زانیاری خێرا و جۆراوجۆردایە، توانای جیاکردنەوەی ڕاستی لە درۆ، گرنگ لە ناگرنگ کەم دەبێتەوە.
# ڕاستی و درۆی هەواڵەکان
# چالاکی لە دڵنیاکردنەوە
یەکێک لە گرنگترین پرسیارەکان کە لە سەردەمی ئەمڕۆدا هەیە، ڕاستی هەواڵەکان و پاڵپشتی ئەو زانیارییانەیە کە دەدرێنە دەست گەل. میدیای کوردی، وەک زۆرێک لە میدیاکانی دیکەی جیهان، لەم بابەتەدا ڕووبەڕووی چالاکییەکی گەورە دەبێتەوە. هەندێک جار بە هۆی پەلەی هەواڵەکان و ویستی یەکەم بوون لە ڕاگەیاندنی هەواڵەکانەوە، پڕۆسەی دڵنیاکردنەوە و پشتڕاستکردنەوە نادیدە دەگیرێت.
# سەرچاوەکانی هەواڵ
زۆرێک لە هەواڵەکانی پەیوەست بە ئاستەنگی ئێران و ئیسرائیل لە سەرچاوە نێودەوڵەتییەکانەوە وەردەگیرێن، کە لەم پڕۆسەیەدا ئەگەری لەدەستدانی وردەکاری یان زیادکردن و کەمکردنەوەی هەندێک خاڵ هەیە. هەروەها هەندێک میدیا پشت بە سۆشیال میدیا دەبەستن وەک سەرچاوەی زانیاری، کە ئەمەش دەتوانێت بۆ بڵاوبوونەوەی زانیاری هەڵە بێت.
# پێوەری ڕۆژنامەوانی
میدیای پیشەیی پێویستە بە پێوەری دیاریکراوی ڕۆژنامەوانی کار بکات کە لەخۆدەگرێت:
-دڵنیاکردنەوەی زانیاری لە زیاتر لە سەرچاوەیەکەوە
-پشتڕاستکردنەوەی ڕاستی و درووستی وێنە و ڤیدیۆکان
-جیاکردنەوەی ڕای کەسی لە زانیاری گشتی
-ئاشکراکردنی سەرچاوەکانی زانیاری
# ئیتیکی ڕۆژنامەوانی و بەرپرسیارەتی میدیا
# نەبوونی بەرپرسیارەتی کۆمەڵایەتی
بەداخەوە، هەندێک لە میدیای کوردی لە چارەنووسی دەروونی وەرگرەکانیان نادیدە دەگرن و زیاتر سەرنجیان لەسەر ئامارەکانی بینین (Views) و بەشداری (Engagement) یە. ئەم ڕوانگەیە وەرگر دەکاتە کاڵایەک بۆ وەدەستهێنانی قازانج، نەک وەك هاوڵاتییەک کە مافی هەبوونی زانیاری ڕاست و بەرپرسیارانەی هەیە.
# ڕێگاچارەکان بۆ میدیایەکی بەرپرسیارانە
میدیای کوردی دەتوانێت ڕۆڵێکی ئەرێنی ببینێت لە کاتی قەیرانەکاندا بە:
*یەکەم:* دابینکردنی زانیاری ڕاست و دڵنیاکراو لە سەرچاوە متمانەپێکراوەکانەوە
*دووەم:* جیاکردنەوەی ڕاستی لە گومان و ڕایەکانی کەسی
*سێیەم:* دروستکردنی بەرنامەکانی دەروونی و ڕێنمایی بۆ چۆنێتی ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ترس
*چوارەم:* پارێزگاری لە تاکەکان لە کاریگەری نەرێنی هەواڵەکان
*پێنجەم:* گرنگیدان بە کاریگەری کۆمەڵایەتی و دەروونی هەواڵەکان
## کاریگەری لەسەر کۆمەڵگای کوردی
## هەرێمی کوردستان و ئەم قەیرانە
هەرێمی کوردستان بە هۆی دۆخی تایبەتی جوگرافی و سیاسییەوە لە شوێنێکی حەساسدا دانراوە. هەر ئاستەنگێک لە ناوچەکەدا کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر ژیانی ڕۆژانەی خەڵکی هەرێم دەبێت. ئەم ڕاستییە دەبێتە هۆی ئەوەی وەرگرانی میدیای کوردی زیاتر هەست بە نیگەرانی بکەن و بە وردی شوێنی ڕووداوەکان بکەون.
# کاریگەری لەسەر ئابووری
هەواڵەکانی جەنگ کاریگەری ڕاستەوخۆیان لەسەر بازاڕی ناوخۆ دەبێت. خەڵک دەست بە هەڵگرتنی پارە دەکەن ، کەمتر بەرهەم دەکڕن، و ڕووی تیایدا دەکەن بۆ پارێزگاری لە سامانەکانیان. ئەمەش دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی چالاکی ئابووری و کاریگەری نەرێنی لەسەر کارکردن و بەرهەمهێنان.
#ڕێکارەکان بۆ بەرەنگاربوونەوە
# بۆ وەرگران
*یەکەم:* سنووردارکردنی کاتی تەرخانکراو بۆ شوێنکەوتنی هەواڵ، بە تایبەتی پێش خەوتن
*دووەم:* بەکارهێنانی سەرچاوەی جۆراوجۆر بۆ پشتڕاستکردنەوەی زانیارییەکان
*سێیەم:* گرنگیدان بە تەندروستی دەروونی خۆیان و ڕوونکردنەوە لەگەڵ دەستەی تایبەتمەند
*چوارەم:* مەشقکردنی تەکنیکەکانی ئارامکردنەوە و کۆنترۆڵکردنی ترس
# بۆ میدیاکان
*یەکەم:* پەیڕەوکردنی پێوەری ئیتیکی ڕۆژنامەوانی لە ڕاگەیاندنی هەواڵەکاندا
*دووەم:* دەستنیشانکردنی کاریگەری دەروونی هەواڵەکان لەسەر وەرگران
*سێیەم:* دابینکردنی ڕێنمایی و ڕاوێژکاری بۆ چۆنێتی ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ترس
*چوارەم:* گرنگیدان بە کوالیتی زانیاری لە جیاتی کوانتیتی
# دەرەنجام
کاریگەری دەروونی هەواڵەکانی جەنگ لە میدیای کوردیدا ڕاستییەکە ناکرێت گرنگی پێ نەدەیت. ئەم کاریگەرییە نەتەنها تاکەکان بەڵکو تەواوی کۆمەڵگای کوردی دەگرێتەوە. میدیای کوردی بەرپرسیارەتی گەورەی هەیە لە دابینکردنی زانیاری ڕاست و یارمەتیدانی وەرگران بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئاسایی لەگەڵ ئەو زانیارییانە.
ئەگەرچی بەشێکی زۆر لە هەواڵەکان ڕاستن و پشتی پێوە بەستراوە، بەڵام شێوەی پێشکەشکردن، دووبارەکردنەوە و تیشکخستنە سەریان دەتوانێت کاریگەری نەرێنی زیاتری هەبێت لە خۆی ڕووداوەکان. لێرەدایە کە ڕۆڵی میدیای بەرپرسیارانە دەردەکەوێت.
داهاتووی میدیای کوردی پەیوەستە بە ئەوەی ڕۆڵێکی بەرەوپێشچوو و بەرپرسیارانە ببینێت، کە تیایدا وەرگر وەک هاوکاری ئاگادار مامەڵەی لەگەڵدا بکرێت، نەک وەک کاڵایەک بۆ دەستکەوتنی قازانجی کورتخایەن. هەر بەم شێوەیە دەتوانین میدیایەکی بەرپرسیارانە و بەرەوپێشچوو دروست بکەین کە خزمەت بە کۆمەڵگا بکات لە جیاتی زیانگەیاندن پێی.