دواکەوتنی مووچەی هەرێمی کوردستان: قەیرانێکی بەردەوام و بەرپرسیارەتی هاوبەش
6/28/2025 7:44:00 PM
هێمن عەبدوڵا حەمە رەشید
پێشەکی
لە ماوەی چەند ساڵی ڕابردوودا، کێشەی دواکەوتنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بووەتە یەکێک لە گرنگترین کێشە ئابوورییەکانی هەرێم. ئەم کێشەیە نەک تەنها کاریگەری خراپی لەسەر ژیانی ڕۆژانەی فەرمانبەرەکان هەیە، بەڵکو دەبێتە هۆکاری نارەزایەتی کۆمەڵایەتی و ئاژاوەی سیاسی لە نێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی فیدراڵدا.
قوڵی کێشەکە
بەپێی ئەو زانیاریانەی بەردەستن، زیاتر لە 1.25 ملیۆن فەرمانبەر و خانەنشینی بەشی گشتی لە هەرێمی کوردستان کەوتوونەتە بەر کاریگەری ئەم کێشەیە. ئەمەش واتە بەشێکی زۆری خێزانەکانی هەرێم ڕووبەڕووی کێشەی دارایی بوونەتەوە.
گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە ئەم کێشەیە نەک تەنها کێشەیەکی نوێیە، بەڵکو دوورودرێژە و لە مانگەکانی ساڵی 2024دا دەستی پێکردووە. تەنانەت لە ساڵی 2023دا، بە سێ مانگ زیاتر مووچە دواکەوتووە
ڕەگەزەکانی کێشەکە
کێشەی دواکەوتنی مووچە بە چەندین هۆکار دەگەڕێتەوە:
1. کێشەی مالی لە نێوان هەرێم و حکومەتی فیدراڵ
یەکێک لە گرنگترین هۆکارەکان، ئاژاوەی بەردەوامی مالی لە نێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی فیدراڵە لەسەر نارەوەی بودجەی هەرێم.
2. زیادبوونی خەرجییەکان
زیادبوونی خەرجییەکان لە کۆتایی ساڵدا، تەنانەت لە مانگی تشرینی یەکەم 50% زیادی کردووە، کە ئەمەش کاریگەری نەرێنی لەسەر مەرجی مالی هەرێم هەبووە.
3. نەختینەوەی هەژمارەکان
کێشەی نەختینەوە لە هەژماری وەزارەتی داراییی عێراق بووەتە هۆکارێکی دیکە بۆ دواکەوتنی مووچەکان.
کاریگەرییەکانی کۆمەڵایەتی
دواکەوتنی مووچەکان کاریگەری قووڵی لەسەر ژیانی فەرمانبەرەکان و خێزانەکانیان هەبووە. خۆپیشاندانی بەرفراوان لە سلێمانی، هەڵەبجە، گەرمیان و ڕاپەڕین ڕوویانداوە، کە ئەمەش نیشاندەری ئاستی نارەزایەتی خەڵکە.
هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردن
لە هەوڵی چارەسەرکردنی ئەم کێشەیەدا، چەندین هەنگاو هەڵگیراوە:
1. بڕیاری دادگای فیدراڵی باڵا
لە شوباتی 2024دا، دادگای فیدراڵی باڵا ڕاسپاردی بە بەغدا کرد کە حکومەتی هەرێم تێپەڕاندووە و پێویستە ڕاستەوخۆ مووچەکان بدات.
بەرپرسیارەتی
کە باس لە بەرپرسیارەتی دەکەین، دەبێت ئاماژە بەم خاڵانە بکەین:
1. حکومەتی فیدراڵ
وەک بەشێک لە سیستەمی فیدراڵی عێراق، حکومەتی فیدراڵ بەرپرسیارێتی هەیە لە دابینکردنی بودجەی هەرێم و یارمەتیدانی لە چارەسەرکردنی کێشەکان.
2. حکومەتی هەرێم
حکومەتی هەرێم بەرپرسیارێتی هەیە لە بەڕێوەبردنی کارەکانی خۆی بە شێوەیەکی شەفاف و کاریگەر، حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەرک و پابەندییەکانی خۆی بە تەواوی و بە باشترین شێوە جێبەجێ کردووە.
3. بەرپرسیارەتی هاوبەش
لە کۆتاییدا، چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە پێویستی بە بەرپرسیارەتی هاوبەش و هەماهەنگی لە نێوان هەموو لایەکان هەیە.
ئایندە و چارەسەرەکان
بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشە بەردەوامەی مووچەکان، پێویستە:
1. دیالۆگی کۆنستڕۆکتیڤ لە نێوان حکومەتی هەرێم و فیدراڵ
1. شەفافیەت لە بەڕێوەبردنی داراییەکان
1. پلانی بن بڕکردنی گەندەڵی بۆ چارەسەرکردنی کێشە ساختارییەکان
1. گرنگیدان بە خزمەتگوزاری گشتی و پارێزگاری لە مافەکانی فەرمانبەرەکان
کۆتایی
کێشەی دواکەوتنی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، نەک تەنها کێشەیەکی مالی و ئیداری، بەڵکو کێشەیەکی مرۆیی و کۆمەڵایەتییە. چارەسەری ئەم کێشەیە پێویستی بە ئیرادەی سیاسی و هاوکاریی هەموو لایەکان هەیە. لە کۆتاییدا، فەرمانبەرەکان و خێزانەکانیان مافیان هەیە بە شێوەیەکی مۆرک و بە کات مووچەکانیان وەربگرن، چونکە ئەمە بنەڕەتیترین مافی کرێکارانە.
گرنگە کە هەموو لایەکان تێبگەن کە دواکەوتنی مووچەکان نەک تەنها کاریگەری لەسەر تاکەکان هەیە، بەڵکو کاریگەری نەرێنی لەسەر گشتی ئابووری و سەقامگیری کۆمەڵایەتی هەرێمیش هەیە.