کاریگەری تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لەسەر تاکی کورد: فەیسبووک وەک نموونە
5/15/2025 12:56:00 PM
هێمن عەبدوڵا حەمە رەشید
پێشەکی
لە سەردەمی دیجیتاڵی ئەمڕۆدا، تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەشێکی دانەبڕاو لە ژیانی ڕۆژانەی کۆمەڵگای کوردی پێکدەهێنن. لە نێو ئەم تۆڕانەدا، فەیسبووک گرنگترین و بەرفراوانترین پلاتفۆرمە کە کاریگەری بەرچاوی لەسەر تاکەکان و کۆمەڵگای کوردی هەیە. ئەم بابەتە هەوڵدەدات بە شێوەیەکی زانستی شیکردنەوە بۆ کاریگەرییە ئەرێنی و نەرێنییەکانی ئەم پلاتفۆرمە لەسەر تاکی کورد بکات.
##فەیسبووک لە کۆمەڵگای کوردیدا - ئامارە نوێیەکان
بەپێی نوێترین داتاکانی ساڵی ٢٠٢٥، لە هەرێمی کوردستان:
نزیکەی ٨٧٪ی دانیشتوانی هەرێم خاوەنی ئەکاونتی فەیسبووکن
ڕۆژانە بە تێکڕا هەر بەکارهێنەرێکی کورد ٣.٢ کاتژمێر لە فەیسبووک بەسەر دەبات
٦٥٪ی بەکارهێنەران لە تەمەنی ١٦ بۆ ٣٥ ساڵیدان
بەراورد بە ساڵی ٢٠٢٠، بەکارهێنانی فەیسبووک لە نێو کەسانی سەرووی ٥٠ ساڵ بەڕێژەی ٤٣٪ زیادی کردووە
کاریگەرییە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکان
کاریگەرییە نیۆرۆسایکۆلۆژییەکان
توێژینەوە نوێیەکانی ساڵی ٢٠٢٤ دەریخستووە کە بەکارهێنانی بەردەوامی فەیسبووک کاریگەری لەسەر سیستەمی ئەسەبی مرۆڤ دەکات:
-*دۆپامین و خولانی ئیدمان*: فەیسبووک بە شێوەیەکی زانستی دیزاین کراوە تا دۆپامین لە مێشکدا دەربدات، ئەمەش هۆکارە بۆ ئەوەی بەکارهێنەران "پەیوەست بن" بە پلاتفۆرمەکەوە. هەر لایک، کۆمێنت، یان نۆتیفیکەیشنێک بڕێکی کەم دۆپامین دەردەدات کە هەستی خۆشی کاتی دەدات بە بەکارهێنەر.
-*سندرۆمی FOMO (ترسی دەستچوون)*: بەپێی توێژینەوەیەکی نوێی زانکۆی سەڵاحەدین (٢٠٢٤)، ٧٢٪ی گەنجانی کورد لە تەمەنی ١٨-٢٥ هەست بە نیگەرانی دەکەن کاتێک ناتوانن فەیسبووک بەکاربهێنن، لەترسی ئەوەی ڕووداوێکی گرنگ یان پۆستێک لە دەست بدەن.
-*کاریگەری لەسەر ئاستی سەرنجدان*: لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە کە بەکارهێنانی زۆری تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان توانای سەرنجدان لە تاکدا کەم دەکاتەوە. بەپێی تازەترین توێژینەوە، قوتابیانی کورد کە ڕۆژانە زیاتر لە ٣ کاتژمێر فەیسبووک بەکاردەهێنن، ئاستی سەرنجدانیان لە پۆلدا بەڕێژەی ٣٥٪ کەمترە بەراورد بە هاوڕێکانیان.
کاریگەرییە کۆمەڵایەتییەکان
کاریگەرییە ئەرێنییەکان
١.*گرێدانی کۆمەڵگا*: فەیسبووک گرنگی و ڕۆڵی بەرچاوی هەبووە لە پەیوەندی نێوان کوردانی دیاسپۆرا و نیشتیمان. بەپێی داتاکانی ٢٠٢٥، نزیکەی ٤٥٪ی کوردانی دەرەوەی وڵات ڕۆژانە لەڕێگەی گرووپەکانی فەیسبووکەوە لەگەڵ خێزان و دۆستانیان لە کوردستان پەیوەندی دەگرن.
٢.*دەرفەتی بیروڕا گۆڕینەوە*: تۆڕی فەیسبووک بۆتە پلاتفۆرمێک بۆ دەربڕینی بیروڕا جیاوازەکان لە کۆمەڵگای کوردیدا، بەتایبەت لەو بابەتانەی کە لە میدیای فەرمیدا کەمتر باسیان لێوە دەکرێت.
٣.*دەرفەتی بازرگانی*: لە دوو ساڵی ڕابردوودا، ژمارەی بیزنسە بچووکەکان کە لە ڕێگەی فەیسبووکەوە کار دەکەن لە هەرێمی کوردستان بەڕێژەی ٦٠٪ زیادی کردووە. ئەمەش دەرفەتی کاری نوێی خوڵقاندووە بەتایبەت بۆ ژنان و گەنجان.
کاریگەرییە نەرێنییەکان
١.*هەواڵی ساختە و زانیاری هەڵە*: بەپێی تازەترین توێژینەوەی ناوەندی لێکۆڵینەوەی میدیای کوردی (٢٠٢٥)، لە ماوەی هەڵبژاردنەکانی دواییدا، نزیکەی ٦٨٪ی هەواڵە سیاسییە بڵاوکراوەکان لە فەیسبووک زانیاری هەڵە یان نیمچە-هەڵەیان تێدا بووە.
٢.*کاریگەری لەسەر پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان*: توێژینەوەیەکی زانکۆی کۆیە دەریخستووە کە ٥٣٪ی خێزانە کوردەکان سکاڵایان هەیە لەوەی کە ئەندامانی خێزان کاتی کەمتر بەیەکەوە بەسەر دەبەن بەهۆی بەکارهێنانی زۆری فەیسبووکەوە.
٣.*کاریگەری لەسەر تەندروستی دەروونی*: ئەو مۆدێلەی ژیان و خۆشگوزەرانی کە زۆرجار لە فەیسبووک نمایش دەکرێت، هەستی بێ بەهایی و خەمۆکی لای هەندێک کەس دروست دەکات. بەپێی توێژینەوەیەکی ناوەندی تەندروستی دەروونی هەولێر، ٤١٪ی کەسانی تووشبوو بە خەمۆکی ئاماژە بە "بەراوردکردنی خۆیان لەگەڵ ژیانی ئیدیالی کەسانی دیکە لە فەیسبووک" وەک یەکێک لە هۆکارەکانی خەمۆکییەکەیان.
## فەیسبووک وەک ئامرازی گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی و سیاسی
لە ساڵانی دواییدا، فەیسبووک ڕۆڵی بەرچاوی هەبووە لە گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانی هەرێمی کوردستان:
-*هەڵمەتی دژە گەندەڵی*: چەندین هەڵمەتی سەرکەوتوو لە فەیسبووک دەستیان پێکردووە کە پاشان بوونەتە بزووتنەوەی جەماوەری و کاریگەرییان لەسەر بڕیارە سیاسییەکان هەبووە.
-*هەڵمەتەکانی هۆشیاری کۆمەڵایەتی*: ڕێکخراوە مەدەنییەکان توانیویانە بە بەکارهێنانی فەیسبووک، هۆشیاری زیاتر لەبارەی کێشە کۆمەڵایەتییەکان وەک توندوتیژی دژ بە ژنان و پاراستنی ژینگە بڵاو بکەنەوە.
-*پلاتفۆرمێک بۆ دەنگە کپکراوەکان*: کەمینە ئایینی و کولتووری و کۆمەڵایەتییەکان توانیویانە لە ڕێگەی فەیسبووکەوە دەنگیان بگات بە کۆمەڵگا.
نەوەی دیجیتاڵی کوردستان
تازەترین توێژینەوەکان دەریانخستووە کە نەوەی نوێی کوردستان (نەوەی Z) شێوازی تایبەتی بەکارهێنانی فەیسبووکیان هەیە:
زیاتر بایەخ بە ناوەڕۆکی کورت و وێنەیی دەدەن وەک ستۆری و ڕیلز
بەشداری چالاکانەتر لە گرووپە تایبەتمەندەکاندا دەکەن
٧٩٪یان فەیسبووک وەک سەرچاوەی سەرەکی زانیاری و هەواڵ بەکاردەهێنن (زیاتر لە میدیای کلاسیک)
بەشداری زیاتر لە چالاکییە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکاندا دەکەن لەڕێگەی فەیسبووکەوە
ڕێکخستنی بەکارهێنانی تەندروست
پسپۆڕانی تەندروستی دەروونی و کۆمەڵناسان ئەم ڕێنماییانە پێشکەش دەکەن بۆ بەکارهێنانی تەندروستی فەیسبووک:
١.*دیاریکردنی کاتی سنووردار*: کاتژمێرێک یان کەمتر بۆ ڕۆژانە.
٢.*بیرکردنەوەی ڕەخنەیی*: سەرنجدان لەوەی کە ناوەڕۆکی فەیسبووک هەمیشە واقیعی نین و زۆربەی خەڵک تەنها لایەنە ئەرێنیەکانی ژیانیان نمایش دەکەن.
٣.*پشوودان لە دیجیتاڵ*: هەفتانە لانیکەم ٢٤ کاتژمێر دوور لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان.
٤.*بەکارهێنانی ئەپلیکەیشنی سنووردارکردن*: ئەپەکانی وەک "Digital Wellbeing" یان "Screen Time" یارمەتیدەرن بۆ کۆنتڕۆڵکردنی کاتی بەکارهێنان.
٥.*پەروەردەی میدیایی*: خوێندنەوەی ڕەخنەیی ناوەڕۆک و چۆنیەتی ناسینەوەی هەواڵی ساختە.
ئەنجام
فەیسبووک وەک گەورەترین پلاتفۆرمی تۆڕی کۆمەڵایەتی لە هەرێمی کوردستان، کاریگەری دوولایەنەی هەیە لەسەر ژیانی تاکی کورد. لەلایەکەوە، دەرفەتی پەیوەندی، گۆڕینەوەی بیروڕا، و دەرفەتی ئابووری فەراهەم کردووە، لەلایەکی دیکەوە، کێشەی وەک هەواڵی ساختە، کاریگەری نەرێنی دەروونی، و لاوازبوونی پەیوەندییە ڕاستەقینەکانی دروست کردووە.
تێگەیشتن لە کاریگەرییە دەروونی و کۆمەڵایەتییەکانی فەیسبووک، یەکەمین هەنگاوە بەرەو بەکارهێنانێکی تەندروست. پێویستە خوێندن و ڕاهێنان لەسەر سەوادی میدیایی لە سیستەمی پەروەردەی هەرێمدا گرنگی زیاتری پێبدرێت، تا نەوەی داهاتوو بتوانن بەشێوەیەکی دروست مامەڵە لەگەڵ دنیای دیجیتاڵدا بکەن.
وەک دوا وتە، تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ئامرازن، ئەوەی گرنگە شێوازی بەکارهێنانیانە. کۆمەڵگای کوردی دەتوانێت سوود لە لایەنە ئەرێنییەکانی ئەم تەکنەلۆژیایە وەربگرێت و لە هەمان کاتدا ڕووبەڕووی کاریگەرییە نەرێنییەکانی ببێتەوە.
---
*سەرچاوەکان*:
ناوەندی لێکۆڵینەوەی میدیای کوردی (٢٠٢٥)، "کاریگەری تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لەسەر بیروڕای گشتی لە هەرێمی کوردستان"
زانکۆی سەڵاحەدین (٢٠٢٤)، "توێژینەوەیەک لەسەر تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و تەندروستی دەروونی لای گەنجان"
پیو ڕیسێرچ سەنتەر (٢٠٢٥)، "ڕاپۆرتی جیهانی بەکارهێنانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان"
ناوەندی تەندروستی دەروونی هەولێر (٢٠٢٤)، "پەیوەندی نێوان بەکارهێنانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و ئاستی خەمۆکی"
زانکۆی کۆیە (٢٠٢٤)، "کاریگەری تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان لەسەر پەیوەندییە خێزانییەکان لە هەرێمی کوردستان"