كوردو جاشایەتی
3/20/2019 1:52:00 PM
لەتیف فاتیح فەرەج
سەرەتایەكی كورت:
یەك دوو جاری تر لەسەر وشەی جاشم نوسیوە، پێشتریش لە نامیلكەیەكی دیكۆمەنتاریدا كە ناوی جاش و ئەنفال بوو بە كورتی باسی وشەی جاشم كردووە، بۆیە لێرەدا ناچمەوە سەر ئەو بابەتە نازانم سەرەتای بەكارهێنانی ئەم وشەیە بۆ كەی دەگەڕێتەوە، بەڵام لە شیعرێكی بێكەسی شاعیردا بەو جۆرە نوسراوە "مەئویس نەبی جاشی مناڵ" بەهەرحاڵ جاش، لۆمپەن، خۆفرۆش بەوانە وتراوە كە خیانەتیان لە گەل و نیشتمانەكەیان كردووە، لە دژی میلەتەكەی خۆیان جاشێتیان بۆ خەڵكی تر كردووە، ئەوەی مایەی هەڵوەستەیە ئەوەیە، سەرەڕای رقی خەڵك لە جاش كەچی جاشەكان خۆیان شانازیان بەو كارەوە كردوەو لەهەشتاكاندا باو بوو دەیانگوت "جاشایەتی و پاشایەتی" .
لە هەموو سەردەمێكدا جاشەكان بۆ ئەوەی سەروی خۆیان "خاوەنەكەیان" رازی كەن، هەموو كارێكی ناشرین و نەشیاویان كردوە وەك بیانوو هێنانەوە نا، بەڵام وەك راستیەكی تاڵ رەنگە بوونی هۆیەكی سەرەكی دیاردەی جاشێتی لە كوردستان ئەوە بێت كە كورد دەوڵەت و چوارچێوەی خۆی نەبووە، نەتەوەی بێدەوڵەت لەلایەن دوژمنەكانیەوە هەمیشە سودی لێدەبینرێت، بۆ شكاندنی شكۆی نەتەوەكە، بڕوام وایە ئەگەر بەری 100 ساڵان كورد وەك ئەوانی تر دەوڵەتێكی لە ناوچەكە هەبوایە هەرگیز دیاردەی جاشێتی بەو جۆرە نەدەبوو .
بوونی دەوڵەت و چوارچێوە بوونی شوناس و خۆخاوەنیە، ئەوە وادەكات مرۆڤ متمانەی بە خۆی بێت و بە ئاسانی نەخزێت، نەبوونی دەوڵەت و چوارچێوە میلەت دابەش و پەڕاش پەڕاش دەكات، وەك چۆن روحی شۆڕشگێڕی و یاخیبوون لە ناخی مرۆڤەكاندا دەچێنێ، بەهەمان شێوە روحی تەسلیم بوون و بچوكایەتی و زوو خزانیش گەشە پێدەدات، هەربۆیە دەوڵەت هۆیەكی گرنگی خۆخاوەنی و تەناهیە .
لێرەدا دەگەینە ئەو راستیەی نەبوونی دەوڵەت وادەكات مرۆڤ لەسەر پێی خۆی نەوەستێ، نەتوانێ بڕیاری دروست بدات، گیانی خۆ بە دەستەوەدان تێیدا زاڵ بێت، هەڵبەت نابێت ئەوەشمان بیر نەبێت لە بەرانبەر ئەوەدا ئازایەتی و بوێری گەورەش سەرهەڵدەدەن، كە دەكرێت مرۆڤ شانازیان پێوە بكات .
بەكارهێنانی جاش دژی گەلەكەی:
دوژمنانی كورد بارودۆخی بێدەوڵەتی و بێشوناسی كوردیان قۆزتوەتەوە، بۆئەوەی جاشكاری دژی كورد خۆی بەكاربێنن، یانی ئەگەر لە هەندێ قۆناغی جیاجیادا كورد بۆ مانەوە جاشێتی كردبێت، كە ئەمە لە هەموو پارچەكانی كوردستان ڕوویداوە، بۆ نمونە بوونە جاشی خێڵ و بنەماڵەكانی باكوری كوردستان بۆ توركیا تا لە ناوچەكانی خۆیان بمێننەوەو دەستیان لێنەدرێت، یان كردنەوەی فەوجە سوكەكانی هەشتاكانی باشوری كوردستان لەسەر دەستی عیراق، بەڵام دواتر هەر ئەم جۆرە لە جاشێتیش ئەركی شەڕی گەریلاو پێشمەرگەو گوندەكانی پێسپێردراوە، ئەوانی تریش كە خۆیان خوێنی خیانەت و جاشێتی و كۆكردنەوەی پارە لە گیانیاندا گەڕاوە، بێ هیچ هۆیەك بوونە بە جاش و ئەركە قورسەكانیان بۆ حكومەتەكان جێبەجێكردووە، بۆنمونە پیاوێكی بیركەرەوەی وەك ئارام جاش كوشتویەتی، قارەمانێكی وەك مامەڕیشە جاش كوشتویەتی، ئەمە لە باكورو رۆژهەڵاتیش هەر وەسا بووە .
نابێت ئەوە نەبینین هەر خۆی بنەڕەت و بنەمای جاشكاری لای دوژمنەكانی كورد بۆ ئەوە بووە كە شەڕی كوردیان پێبكات، بۆ دوژمنەكانی كورد ئەو كارە دەسكەوتی گەورەی تیابووە، لەوانە كورد لە ناوخۆیدا دەكاتە دوژمن و نەیاری یەكتر، تێكیان بەردەدات و لە یەكێیان دەكات، ئەمەش ئەگەری یەكبوون و پێكەوەیی هەڵدەوەشێنێتەوە، لەلایەكی تریشەوە بە دروستكردنی ژیانی شایان بۆ جاشەكان و بڕینەوەی موچە بۆیان وادەكات ئیرادەی خۆ خاوەنی لە مرۆڤی كوردا لاواز بكات و ناچاری ئەوەی بكات ملبدات بۆ دوژمنەكەی، ئەمە چ لە باشور چ لە باكورو رۆژهەڵات هەمیشە كاری لەسەر كراوە، یانی دۆخێك رەخسێنراوە كە جاش بوون لە شورەیی و ناشرینیەوە بكرێتە مایەی مانەوەو دەوڵەمەندی و پۆشتەو پەرداخی، ئامانج لەم كارە ئەوە بووە كەسێتی كورد بكرێتە كەسێتیەكی بچوك و دەرگەوانی ئەوانەی خاك و نیشتمانەكەیان داگیر كردووەو هەر كاتیش بیانەوێت دژ بە هەر جوڵانەوەو بزوتنەوەیەكی ئازادیخوازانەی كورد خۆی بەكاری بێنن، لە باكوری كوردستان زۆرجار برا دژی براو برازادژی مام گەلە جاشی بۆ دروستكراوە، بۆ ئەوەش دۆخێك رەخسێنراوە كە خەڵكەكە دوای جاشەكە بكەون نەك شۆڕشگێڕەكە، ئەمەش بەوەی كە مانەوەو ژیانی شایستە بۆ جاشەكان بووە .
گرفتی گەورە ئەوەیە زۆر كەم رێكەوتوە ئەو جاشانە سزای ئەو خیانەت و خۆفرۆشیە وەربگرن، تەنانەت لەدوای راپەڕینی 1991یش لەبری ئەوەی لانیكەم دادگایەكیان بۆ دابنرێت، بەر لێبوردنێكی زۆر ناجۆر كەوتن و دواتریش رۆڵی زۆر خراپیان لە شەڕی ناوخۆی حزبە كوردیەكاندا گێڕا.
جۆرەكانی جاشێتی:
هەڵبەت جاشێتی هەر جاشێتیە، بەڵام ئێمە ویستمان بیكەنە دوو بەشەوە، دوو جۆر جاشێتی بۆ دوژمن هەیە هەردوكیان زیان و خراپی خۆیان هەیەو لە مێژوودا زیانی زۆر گەورەیان بە گەلی كورد گەیاندووەو هۆكاری ئەوەش بوونە كە كورد نەتوانێت یەكگرتووبێت و بەیەكەوە بەسەر گرفت و كێشەكانیدا زاڵ بێت .
جۆری یەكەمی جاشێتی "جاشێتی زمانە" جاشێتی وتن و راپۆرت نووسین و زانیاری دان بە دوژمن، ئەمجۆرە لە جاشێتی جاشێتیەكی زۆر مەترسیدار بووەو زۆرجار جاشەكان هەرگیز ئاشكرا نەبوونە، تەنانەت رەنگە هەندێكیان وەك قارەمان و كوردپەروەر سەریان نابێتەوە، ئەم جۆرە جاشێتیە لە هەموو پارچەكانی كوردستان بوونی هەبوەو رەنگە هەزاران راپۆرت و نوسین و زماندانی بێ نووسین لە خەڵك درابێت و لەسەر دەستی ئەو جۆرە جاش و جاسوس و راپۆرت نوسانە هەزاران كەس بوونەتە قوربانی، ئەم جاشێتیە خزاوەتە نێو هەموو توێژو چین و تەمەنەكانەوەو هەندێ جار سود لە مناڵانی قۆناغەكانی سەرەتایی خوێندنیش بینراوە بۆ ئەوەی نەیارەكانی دەسەڵات ئاشكرا بكرێن .
جاشێتی زمان ئەو نوسەرو وتارنوس و پیاوانی ئاینی و خەڵكانەش دەگرێتەوە كە هەوڵی جوانكردنی دوژمنیان داوە، یان بە جۆرێك بانگەشەیان بۆ كردووە، بەڵام رەنگە ئەمان تاوانەكەیان كەمتر بێت لە راپۆرت نووسە نهێنیەكان، بەتایبەت ئەوانەی بەناوی سیانی و بەئاشكرا شتیان نووسیوە، دەكرێت لە خانەیەكی تردا مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت، ئەگەرچی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەمانیش زۆرجار بە پێوەری شكاندن و ئامانجی تر رێچكەیەكی خراپ دەگرێتە بەر .
جۆری دوەمی جاشێتی "جاشێتی چەكداریە" ئەمجۆرە جۆرە بڵاوەكەیەو شاراوە نیە، ئەمجۆرە بە ئاشكرا نۆكەرایەتی خۆی بۆ دوژمن دەردەبڕێت و بێباكە لەوەی كە میللەتەكەی چۆن باسی دەكەن، لێ لەم بەشەیشدا ئەوەی مایەی هەڵوەستەیە هەمیشە خۆ بە قارەمان كردن و وانیشاندانە كە ئەگەر ئەوان نەبن میللەتی كورد لەناودەچێت و زۆرجاریش بۆ درۆ یان بە راستی قسە لەسەر ئەوە دەكەن كە گوایە سەركردایەتی كوردو حزبە سیاسیەكانی كورد داوای لێكردوون ببنە جاش، من لە بینینی یەك دوو موستەشاردا هەمان قسەم گوێ لێبووە كە فڵان حزب یان سەركردە رێیداوە چەكی جاشێتی هەڵبگرێت و گوتویەتی تەنها داوا ئەوەبوە كە خراپە نەكەم .
ئەمجۆرە لە جاشێتی هەندێ جار هەر بەڕاستی خزمەت بە بزوتنەوەی رزگاری نیشتمانی دەكەن و خۆیان و چەك و چۆڵەكەیان پەیوەندی دەكەن بە شۆڕشەوە، لە مێژوی باشوری كوردستاندا دەیان نمونەی لەم جۆرە هەیەو لە سەرەتای شۆڕشی ئەیلولیشدا دەیان مەخفەری پۆلیس لەلایەن پۆلیسی كوردەوە تەسلیمی شۆڕش كران "راستی من تا ئێستا نەمتوانیوە بڕوا بە خۆم بێنم كە ئەوەی ئێمە هەمانە شۆڕشە و زیاتر لە خڕبوونەوەو یاخی بوون و هەرا دەچێت" .
دەبێت ئەو راستیەش بڵێین، كە جاشەكانیش تێیاندا هەبوو داكۆكی لە خەڵك دەكردو لەسەر خەڵك شەڕی دەكرد، من نامەوێ لەو بارەیەوە نمونە بێنمەوە دەنا زۆرە، هەشبوون لە شاخ و لە دەرەوە یان پێشمەرگە بوون یان وەرزێر شۆڕش ناچاری دەكردن بێنەوەو ببنە پیاوی دەسەڵات لەپێناوی مانەوەی خۆیاندا لەو ڕوەشەوە نمونە هەیە .
جاش وەك لەمپەری بەردەم خۆخاوەنی:
لە راستیدا جاش گەورەترین لەمپەری بەردەم خۆخاوەنی كورد بووە، واتە هەر كاتێك كورد لە خۆ خاوەنی و سەربەخۆیی نزیكبووبێتەوە، ئەوە یەكێ لە هۆكارەكانی شكست جاشایەتی بووە، هەمیشە دوژمنەكانی كوردیش سودیان لەم كارە بینیوە، جۆری جاشایاتی لە دۆخی ئاوادا هەندێك جار بۆ لێدانی كورد لەپارچەكانی تری كوردستان لەلایەن حزبی پارچەیەكی ترەوە بەكارهێنراوە، واتە دەوڵەت بۆ سەركوتی كورد لە وڵاتەكەی خۆیدا حزبی پارچەیەكی تری كوردستانی خستوەتە شەڕەكەوە، هەربۆیە دەبینین جگە لە جاشێتی بۆ حكومەتەكان لە ناوخۆدا زۆرجار حزبەكانیش بەپێی خواستی دوژمنەكان شەڕی كوردی دیكەیان كردووە، وەك شەڕەكانی پارتی لەگەڵ دیموكرات و كۆمەڵە، شەڕەكانی پارتی و یەكێتی لەگەڵ پەكەكە و بەپێچەوانەشەوە .
لە دەرەوەی ئەوەش لەمپەرێكی تر هەبووە، كە ئەز بڕوادارم ئەوەیان پەیوەستە بە دۆخی بێسەری كوردەوە، ئەویش خۆكردنە ئەوانی تر، خۆ بردنەوە بۆ سەر عەرەب و تورك و فارس و هتد، زۆرجار خێڵ و بنەماڵەو كەسایەتی لەبەر هۆیەك بێت، بۆ نزیكبوونەوە لە دەسەڵات، یان دەسكەوتی زیاتر، یاخود خۆ پیرۆزكردن، یان بۆ پاراستن، ریشەو شوناسی خۆیان دەگۆڕن، من بەڵگەنامەیەكی خانەوادەیەكی ناسراوی كوردستانم لابوو، كە پێویست بە ناو هێنان ناكات،یەك دوو كەس بە ناوی بنەماڵەكەوە لە نامەیەكدا بۆ سەدام نووسیویانە، ئێمە خۆمان كرد بەعەرەب، بنەماڵەیەكی گەورەین و قورسایی و خەرجی زۆرمان لەسەرە بۆیە داوادەكەین مۆڵەتی یەك دوو بەنزینخانەمان بدەنی َ .
رەنگە لەم شێوە خۆ گۆڕین و شوناس گۆڕینە لە پارچەكانی دیكەش زۆر بێت، كە من لام وایە بەشی زۆری پەیوەستە بەوەوە كە كورد چوارچێوەو دەوڵەتی خۆی نیە، بڕوام وایە دەوڵەت بەشێكی زۆر لەو كێشانە چارەسەر دەكات، هەرچەندە ئەوەش بۆخۆی كێماسیە كە مرۆڤ ریشەی خۆی بگۆڕێت .
خۆ دەربازكردن لە جاشێتی:
كورد بەهۆی نەبوونی دەوڵەتەوە، جاشێتی بۆ زۆردەسەڵات و دەوڵەت كردووە سوارەی حەمیدی جاشی عوسمانی بوونە، بەرلەسوارەی حەمیدیش هەمیشە عوسمانیەكان بۆسەركوتی كورد كوردیان بەكارهێناوە، نەك ئەوە لە شەڕی سەفەوی و عوسمانیەكانیشدا هەردوولا سودیان لە جاش و بەكرێگیراوی كورد بینیوە، جگە لە جاشایاتی بۆ عوسمانی، جاشایاتی بۆ ئێران لە قۆناغ گەلی جیاجیادا كراوە، جاشایەتی بۆ عیراق كراوە، بۆ سوریا كراوە، تەنانەت لەناو جەرگەی خەباتا، لەكاتی شكست و هەرەسا، لەكاتی سەركەوتنا كورد جاشێتی و جاشایەتی لێنەبڕاوە، بۆ دەربازبوون لەو دۆخە ناشرین و ناجۆرە، جگە لە خۆیبوون و بیركردنەوە لە خۆ خاوەنی و گەیشتن بە شوناس، زۆر گرنگە مرۆڤی كورد ئەو كەسێتیە تێكشكاوەی تێدا بكوژرێت و كەسێتیەكی خاوەن بڕیارو خۆخاوەنی لێدروست بكرێت، واتە یەكەمین خاڵ بۆ دەربازبوون بریتیە لە:
1-بونیادنانەوەی كەسێتی كورد
2-پێویستە جاشێتی وەك دیاردەیەكی ناشرین و دزێو كاری لە سەر بكرێت و والە مرۆڤی كورد بكرێت پێی شورەیی بێت ببێتە پیاوی دەوڵەتانی ترو دژی نەتەوەكەی خۆی ڕەوتار بكات، یانی پێویستە جاشێتی وەك نەفرەت و ناشرینی سەیربكرێت و كارێكی كرێت و قێزەون بێت .
3-لە قۆناغی رزگاری و خۆخاوەنیدا پێویستە جاش و خۆ فرۆشەكان دادگای بكرێن و سزای ئەوەیان بەسەردا بسەپێنرێ كە رۆڵ لە ئاوەدانكردنەوەو بوژانەوەی وڵاتا ببینن، ئەگەر دوای راپەڕینی 1991لانی كەم جاشەكان ئەركی ئاوەدان كردنەوەی گوندەكان و پەرەپێدانی كشت و كاڵ و ئاودێری بخرایەتە سەریان دۆخەكە بە جۆرێكی تر دەبوو .
4-لانی كەم پێویستە لە قۆناغی رزگاریدا جاشەكان ناچار بكرێن داوای لێبوردن لە میلەتەكەیان بكەن و دانبنەن بەوەدا كەئەوەی كردویانە لە رابردویاندا كارێكی ناشرین بووەو دووبارەی ناكەنەوە .
هەڵبەت رێ و شوێنی تر زۆرن بۆ ئەوەی مرۆڤ لە جاشێتی دور بخرێتەوە، بۆنمونە پەروەردەو پەروەردەی سیاسی و ئاینی و سزادانی بە دابڕینی لە كۆمەڵ و پشتتێكردنی، دیارە خۆ دەربازكردن لە جاشێتیش پێویستی بە هەنگاو هەنگاوەو بە خێرایی بنەبڕ نابێت،بەڵام ناكرێت مرۆڤ بێئیرادە بێت لە بەردەمیدا .