گرێبەستە نەوتیەكان و كۆمپانیا فرەڕەگەزەكان لە هەرێمی كوردستان
5/6/2019 8:19:00 PM
بەهرۆز جەعفەر*
لەم بابەتەدا سێ گۆڕاو (Variable) هەیە ئەبێت یەكسەر تێیان بگەین، ئەوانیش: (گرێبەستە نەوتیەكان) و (حكومەت) و (كۆمپانیا فرەڕەگەزەكان) ە. ئەمە هەمووی بۆ ئەوەیە وەڵامی چوار پرسیار بدەینەوە:
ڕۆڵی كۆمپانیا فرەڕەگەزەكان لە پاڵپشتیە داراییەكانی جیهان و پێدانی باج دا چی یە؟.
تێكڕای قازانجی نەوت چۆن لە نێوان كۆمپانیا نێودەوڵەتیەكان و حكومەتدا دابەش ئەكرێت؟
گرێبەستە نەوتیەكان چین و چۆن گرێبەستی بەشداری بەرهەمهێنان كارئەكات لەهەرێمی كوردستاندا؟.
بودجەی پرۆگرامە كۆمەڵایەتیەكان لەنێوان حكومەت و كۆمپانیا فرەڕەگەزەكاندا چی لێ دێت؟
یەكەم: كۆمپانیا فرەڕەگەزەكان –Multi-National Corporations
دەوڵەت، تا قۆناغەكانی دوای جەنگی جیهانی دووەمیش تاكە ئەكتەر بو كارلێكی لەگەڵ ئەكتەر (دەوڵەت) ەكانی تردا ئەكردو، بەمەش ئەوترا پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكان، "هانس مۆرجنتاو" پێشەنگی قوتابخانەی ڕیالیزم ( المدرسە الواقعیە) لە پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكان دا كتێبی (سیاسەت لەنێوان نەتەوەكان دا: تێكۆشان بۆ هێزو ئاشتی) ی لەساڵی (1948) نووسی، تیایدا (6) پرەنسیپی بۆ ڕیالیزمی سیاسی خستەڕوو، وای شی ئەكاتەوە كە "هەموو شتێك لەپێناو هێزدا" بێت و "هێز-Power" یش لە پێناو دەوڵەتدا بێت، بەهیچ شێوەیەك دەوڵەت نابێت هێزی خۆی دابەش بكات لەگەڵ ئەكتەرە نادەوڵەتیەكان دا، بۆ ئەوەی ئاشتی و ئارامی بێتەدی ئەبێت دەوڵەت "هێز" ی هەبێت. ئەم "هێز" ەش دواتر لێكدانەوەی جۆراوجۆری بۆ كرا، بەواتایەكی تر دیمەنی سیاسەتی نێودەوڵەتی دیمەنی گەڕان و دابچڕینی بەرژەوەندییە، هێزیش ئەو بەرژەوەندییە دیاری ئەكات.
ئەم تێزە لەلایەن لیبراڵیستەكانەوە ڕەت كرایەوە، نەخێر ئەبێت "تاك" لەبری "دەوڵەت" سەنتەر بێت و، كۆمپانیا فرەڕەگەزەكان و، بانكە جبهانیەكان و، ڕێكخراوە حكومی و ناحكومییە جیهانیەكانیش پێویستە ڕۆلیان هەبێت و، هەمەچەشنی پێداویستیەكی سیاسەتی نێودەوڵەتیە، تا ئەهاتیش بای بەهێزی دیموكراتی و گڵۆباڵیزەیشن سنورەكانیان كاڵتر ئەكردەوەو، پاڵیان بەم ئارگیۆمێنتەی لیبراڵیستەكانەوە ئەنا.
لەساڵی (1991) دا سێ گۆڕانكاری گەورە بەدوای یەكدا لەڕیشەوە سیاسەتی نێودەوڵەتیان گۆڕی، ئەو سێ فاكتەرە سێ تەقینەوەی هەژێنەر لەهەمان كاتدا كۆتابی هێنا بەو ژانە قورسەی كە كرانەوەی دونیای دواخستبو، یەكەمیان، یەكێتی سۆڤیەت ڕووخاو لەناوچەی بەلتیق و سلاڤ و بولقان و توركەكاندا (16) دەوڵەت سەربەخۆیی خۆی ڕاگەیاند كەپێشتر لەژێر چنگی سۆڤیەتدا بون. دووەمیان: تیۆری نیۆ-لیبرالیزم گەشەی كرد (نیۆلیبرالیزم: ئایدۆلۆجیەتێكە بڕوای بەدەوڵەت نییە و، لەسەر بنەمای لیبرالیەتی ئابوری و كەرتی تایبەت تێزەكانی كەڵەگە كراون). سێهەمیان: بەدوای ئەو دوو گۆڕانكارییەدا دەیەها هەزار تۆڕی پەیوەندی و سەدان هەزار ڕێكخراوی ناو گەورەو سەدەها هەزار كۆمپانیاو هەزاران زانكۆی تایبەت ئەم جیهانەیان تەنیەوە، ئیمڕۆكە تا دەوڵەت ڕۆڵێك ئەگێرێت ئەوان دوان...ئێ پرسیارەكە ئەوەیە ناسنامەی ئەمانە چیە؟.
كێ ئاڕاستەیان ئەكات!. ئەكسۆن مۆبێل –Exxon Mobile لەساڵی (2018) ەدا (279.3) دووسەت و حەفتاونۆ ملیارو سێسەت ملیۆن دۆلاری ئەمریكی داهاتی هەبوە، ئایا ئیكسۆن كۆمپانیایەكی ئەمریكیە یان جیهانیە؟. بێگۆمان پێش ئەوەی نێودەوڵەتی بێت ناسنامەكەی ئەمریكیە.
هەموو ڕاپۆرتە ئابورییەكان ئەوە نیشان ئەدەن لە ساڵی (2018) ەدا سەرو (830.000) هەشت سەدوسی هەزار كۆمپانیای فرەڕەگەز لەم جیهانەدا تۆماركراوە. بەپێی ڕاپۆرتی فۆڕچن گلۆباڵ (Fortune Global500) كە ڕیزبەندی ساڵانەی 500 گەورەترین كۆمپانیا جیهانیەكانە، تەنها دە لەهەرە كۆمپانیا زەبەلاحەكان لەساڵی (2018) ەدا (500,34) پێنج سەت ملیارو سی چوارملیۆن دۆلار داهاتیان هەبووە. بەهەرحاڵ كۆمپانیای فرەڕەگەز ئەوەیە كە سنورەكانی دەوڵەتی دایك ئەبەزێنێت و لە دوو ووڵات بەرەو سەر لقی هەیەو وەبەرهێنان ئەكات. بەڵام بەگشتی ئامانجەكانیان ئەمانە ئەوەیە:
یەك: پاڵپشتی سەرمایەداری ئەكەن و سەرلەنوێ پارە ئەدەن بە بانكەكان (دفع الاموال للبنوك) ئینجا ئەم پارەیەش بۆ گەشەپێدان تەرخان ئەكرێتەوە.
دوو: پاڵپشتی دارایی دەوڵەت (یان دەوڵەتەكان) ئەكەن لەڕێگەی پێدانی باج ەوە ( كۆمپانیای نەوتی ئەبێت پێنج جۆر لە باج بدات).
سێهەم: ئەم كۆمپانیایانە قازانج ئەخوڵقێنن و سوودەكانی سەرمایەداریش ئەمان بەرجەستەی ئەكەن
چوارەم: زامنكردنی كار بۆ ئەوانەی لەبواری تەكنیكی و بەڕێوەبردن یان كرێكاریدا كارئەكەن
هەڵبەت دوو خاسیەتیشیان هەیە خاسیەتێكی تەواوكاری كە ئەبنە هۆی ئاسانكاری لەهەبونی هەموو جۆرێك لەكەلوپەل و ماددەی جۆراوجۆر لەهەموو شوێنێكی دونیاو شارەزایی بڵاوئەكەنەوەو كەلتوری هاوبەش دروست ئەكەن، لەلایەكی ترەوە خاسیەتێكی قۆرخكردن (احتكاری) یشیان هەیە كە ئەبنە مایەی مۆنۆپۆڵ كردن و...تادوایی.
دووەم: گرێبەستە نەوتییەكان –Oil Contracts
ئەگەر لە شوێنێكدا (20000) بیست هەزار بەرمیل دەربهێنرێت ، نرخی یەك بەرمیل نەوت (100$) بێت، ئەوا یانی (2000000) دوو ملیۆن دۆلار داهاتی نەوت هەیە، كە ئەمەش سامان و داهاتێكی گرنگە. بەس ئەمە چۆن دێتە دی؟. بیگۆمان هەموو كارەكان لە (گرێبەست) ێكەوە دەست پێ ئەكات، واتە گرێبەستی نەوتی پرۆسەیەكە پێیدا دابەشكردنی پارەكان تێ پەڕ ئەبێت لەنێوان لایەنە قازانج كارەكاندا، جگە لەوەش گرێبەست ئەوە دیاری ئەكات چۆن ئەم پرۆسەیە بەڕێوە بچێت، وە چۆن مامەڵە لەگەل َ هەندێ پرسی جۆراوجۆردا بكرێت كە لەكاتی پرۆسەكەدا دێتە ڕێ وەكو: ژینگە، وەكو گەشەی ئابوری ناوخۆیی، وەكو مامەڵە كۆمەڵایەتیە نێوخۆییەكان (كە ئەمە پاڵنەرێكی سەرەكی ئەم نوسینەمانە)
ئێمە سێ جۆری ستاندارد لە گرێبەستی نەوتی مان هەیە، كە دووانیان زۆر باون، یەكەمیان گرێبەستی خزمەتگوزاری (عقود خدمە- Service Contract) یە لەبەرئەوەی لەگەڵ نیەتی نوسینەكەی ئێمەدا نایەتەوەو، گرێبەستەكانی هەرێمی كوردستانیش تەنها یەك دانەیان نەبێت لەگەڵ دانەغازە هیچیان لەسەر شێوازی گرێبەستی خزمەتگوزاری نین. دووەمین جۆری گرێبەست بریتی یە لە بەشداری وەبەرهێنان (عقود مشاركە الانتاج- Production Sharing Contract) كە لەناو وەزارەتەكانی نەوت و كۆمپانیاكاندا بە (PSC) ناسراوە. حكومەتی هەرێمی كوردستانیش لەدوای ساڵی (2006) ەوە كە بڕیاری دامەزراندنی وەزارەتی سامانە سروشتیەكانی داو، كۆمپانیا فرەڕەگەزەكان بەرەو هەرێم هاتن، بڕیاری دا گرێبەستە نەوتیەكانی لەسەر بنەمای بەشداری بەرهەمهێنان ئیمزابكات، ئەم جۆرە لە گرێبەست باشیەكەی ئەوەیە كە دەوڵەتی خانەخوێ حەزئەكات سوود لە تەكنیك و بەڕێوەبردنی سێكتەری نەوت و گازی كۆمپانیا فرەڕەگەزەكان ببینێت و، تێچووش ناكەوێتە سەر دەوڵەتی خانەخوێ (یان هەرێمی كوردستان) تا پرۆسەكە نەگاتە قازانجی تەواوەتی (ربح صافی- Net profit)، هەلومەرج و تایبەتمەندییەكانی گرێبەستی بەشداری بەرهەم ئەكرێت لەم خاڵانەی خوارەوەدا پۆلێن بكەین:
یەكەم: كۆمپانیا بیانیەكە هەموو بەرپرسیارێتیەك ئەگرێتە ئەستۆی خۆی لەماوەی گەڕان و پشكنین دا، واتە كۆمپانیا هیچ بەدەست ناهێنێت یان وەرناگرێتەوە ئەگەر بڕێكی نەوتی وەهای بۆ بازرگانی كردن نەدۆزیەوە.
دووەم: هەردوولا ڕێك ئەكەون بەوەی كە لایەنی یەكەم كە حكومەتە ماوەیەكی دیاریكراو كە ئەگاتە دوو ساڵ یان هەر ماوەیەكی تر كەلەسەر ڕێككەوتون بداتە لایەنی دووەم كە كۆمپانیاكەیە بۆ گەڕان و دۆزینەوە.
سێهەم: ئەوە لە ئارادایە كە لەوانەیە مەرجێك هەبێت بۆ ئەوەی كۆمپانیا بەناچاری دەستی پێ هەڵبگیرێت لە ڕێژەیەكی دیاریكراو لەو ڕووبەرەی پێی بەخشراوە بۆ بەرهەمهێنان لە ماوەیەكی دیاریكراو بە پێی خشتەیەكی كاتی دیاریكراو.
چوارەم: هەر ئەوەندە كە كۆمپانیا بیانیەكە توانی بڕێكی وا بۆ بازرگانی (كمیە تجاری) لە نەوت بدۆزێتەوە، ئیتر گرێبەستەكە دەست پێ ئەكاو كە ماوەی بەرهەمهێنان و بازاڕكردنەكەی لە نێوان (20 بۆ 30) ساڵ دایەو، دەوڵەت یان هەرێمی خانەخوێ وەك هاوبەشێك لەگەڵ كۆمپانیاكە دەستوەرئەدات لە مێژووی دۆزینەوەی نەوتەكەوە لە كێڵگەكەدا.
پێنجەم: ئینجا كۆمپانیا نێودەوڵەتیەكە باجی هاتنە ناوەوە لە قازانجی سافی (Net profit) ئەدا وەهەروەها باجی موڵكایەتی (Royalty) لە دەستكەوتی گشتی ئەدات.
شەشەم: كاتێك كۆمپانیا ئەو هەندە لە نەوت ئەدۆزێتەوە بۆ بازرگانی كردن، ئەوا بڕێك ئەبەخشێت بە دەوڵەتی خانەخوێ كە بۆی ناگەڕێتەوە (ئەمە باج نییە تەنها وەك دیاری گرێبەستەكە یان شیرینی نەوتەكەیە).
خاڵی بنچینەیی ئەوەیە كە لە گرێبەستی بەشداری بەرهەمهێنان دا كۆی سەركێشی و ڕیسكەكە ئەكەوێتە سەر كۆمپانیاكە، لەگەڵ ئەمەشدا چەند مەرج و تایبەتمەندییەكی تری هەیە كە ئەركی نوسینەكە قورستر ئەكا، چونكە نوسینی بیركاریانەی تێ ئەكەوێت، لە هەمان كاتدا ناتوانین ئەوەندەی پێویست بكات ئاماژەی بۆ نەكەین چونكە بەشێكی زۆر لەشارەزایانی ئابوری و حكومەت و ڕاهێنەرە پیشەییەكانیش كەوتونەتە بەهەڵە لێكدانەوەی شێوازی كاركردنی گرێبەستەكە، كە لە سروشتی كاركردنی ئەم گرێبەستەدا هەیە:
سێهەم: گرێبەستی بەشداری بەرهەمهێنان چۆن ئیش ئەكات؟.
دیارە هەر بە پێی ئەم گرێبەستە دەوڵەتی خانەخوێ خاوەنی سامانە هایدرۆكاربۆنیەكانەو دەستەڵاتی كۆنترۆڵكردنی هەیە، بەهەمان شێوە ئەگەر (نەوت دۆزرایەوە) دەوڵەتی خانەخوێ یان هەرێم بۆی هەیە داوا لە كۆمپانیاكان بكات كە ڕاهێنانی تەكنیكی و پیشەیی بە كادرەكانی حكومەت بكەن و، دەستی كار زیاد بكەن و، مافە كۆمەڵایەتیەكان دابین بكەن لە سنوری كاروچالاكی بلۆكە نەوتیەكاندا.
ئەوەی وەك پرسیار ئەمێنێتەوە، بە پێی ئەم جۆرە لە گرێبەست ئەم قازانجە لە نێوان حكومەت (دەوڵەتی خانەخوێ) و كۆمپانیا نێودەوڵەتیەكەدا چۆن دابەش ئەكرێت؟. گرێبەستەكە ئەڵێت: بەرهەمەكە دابەش ئەكرێت بە پێی ڕێژەیەك كە هەردوولا لەسەری ڕێك كەوتون دوای ئەوەی كە باجی هاتنە ناوەوە و باجی موڵكانەو تێچووە نەوتیەكانی لێ دەرئەهێنرێت، ئێ بەس چۆن؟. لێرەدا ئەبێت پێشتر مەعریفەیەكی بانكی و دارایی هەبێت، بۆ جیاكردنەوەی تێكڕای قازانج ( مجمل الربح- Gross Profit) لەگەڵ قازانجی پەتی (صافی الربح-Net Profit) دا.
تێكڕای قازانج (Gross Profit) بەرهەمی ئەو قازانجەیە كە لە پرۆسەی كڕین و فرۆشتنەكەیا هەیە، واتا بە بێ داشكاندنە بانكیەكان و ئەو تێچوانەی كە بەهۆی خراپبون لە پرۆسەكە (خصومات المصرفیە و الاهلاكات) ڕوویانداوە. بە بیركاریانە ئاوها لێك ئەدرێتەوە: (تێكڕای قازانج = تێچوی شمەكە فرۆشراوەكە كە نەوتە – ڕێژەی فرۆشتنی نەوتەكە كە كۆمپانیاكە بەرهەمی هێناوە). هەرچی قازانجی پەتی یان صافیە (Net Profit) ئەمە ئەو قازانجەیە كە دوای هەموو شتێك ئەمێنێتەوە، واتا دوای داشكاندن یان لێ دەركردنەكانی كە لەبواری بانكی و باج و خراپبونەكان كە لە پرۆسەكەدا ڕوویانداوە ئەمێنێتەوە، ڕۆشنتر لەمە ئەوەی بە پوختی ئەمێنێتەوە دوای ئەوەی هەموو تێچوەكانی لێ دەرئەهێنیت، بە بیركاریانە ئاوها لێك ئەدرێتەوە: (قازانجی پەتی = كۆی گشتی دەستكەوت – كۆی گشتی تێچوو).
لێرەدا، لە قۆناغی یەكەمدا بڕی گشتی نەوتەكە بەرهەم دێت (ئیتر بە پێی بلۆكە نەوتیەكەو ئاستی بەرهەمهێنان) یەكسەر دوای ئەوە (10%) ئەڕوات بۆ موڵكانەی حكومەت (Government Royalty) ئینجا جەولەی دووەم قازانجی نەوتی صافی كە مایەوە (صافی النفگ المتاحە- Net available oil) ئە لێرەوە حكومەت بە چڕی دێتە ناوەوە، كۆمپانیاكەش خێرا خەریكی هێنانەوەی ئەو تێچوانە ئەبێت كە لە بەرهەمهێنانی نەوتەكەدا سەرفی كردووە ئەمە پێی ئەڵێن (Cost Recovery Oil) بۆ نمونە:
دەست ئەكات بە فرۆشتنی خام یان گاز یان ئەو پێكهاتەو هۆكارانەی كە لەكاتی بەرهەمهێناندا ئەشێت بۆ فرۆشتن سوودی لێ ببینێت، ئەمەیان حكومەت بەشێك نییە لێی، ئەم كۆست ریكۆڤەریە تەنها لە گرێبەستی بەشداری بەرهەمهێناندا هەیە، فەلسەفەكەشی ئەوەیە كە كۆمپانیاكە سەركێشی كردووە كە گرێبەستێكی لەوجۆرەی ئیمزاكردووە، بۆیە ئەگەر حاڵەتێك هاتە پێش بڕێكی ئەوتۆ نەوت نەدۆزرایەوە، ئەوا هەرچۆنێك بێت وا بكات بڕێك لەو تێچووەی هەیبوە بیگەڕێنێتەوە بۆ خۆی.
ئینجا دوای ئەوە تێكڕای قازانجی نەوت - Gross profit دێتە پێشەوە (كە لەسەرەوە ماناكەیمان ڕوون كردەوە). چۆن تێكڕای قازانجی نەوت لەنێوان: حكومەتی هەرێمی كوردستان و كۆمپانیا نێودەوڵەتیەكە و پرسەكانی وەك پرۆگرامە كۆمەڵایەتیەكان و بەڵێندەرە ناوخۆییەكان و دەرەكیەكان و كۆمپانیا تایبەتە ناوخۆییەكان دا دابەش ئەكرێت؟ ئەمە بە ڕێژەیەك دابەش ئەكەن كە 30/70% یان 15/85% ە (ئەو لە % ئەو سەتە نییە كە خوێنەران و زۆركەس بیری لێ ئەكەنەوە) لێرەدا هاوكێشەیەكی حیسابی ئاڵۆز هەیە كە پەیوەستە بە ئاستی داهات كە دابەشكراوە بەسەر ئاستی تێچوودا پێی ئەڵێن فاكتەری ئاڕR (Factor ‘R) فاكتەری ئاڕ ئیراداتی كەڵەگە بووە (لە تێچوی نەوت و قازانجی نەوتەكە) كە تیایدا ئیراداتی كەڵەگە بو دابەش ئەكرێت بەسەر تێچووی كەڵەگە بودا. ئەمە بەكورتی یانی قازانجی نەوت لەسەر بنەمای فاكتەری ئاڕ دابەش ئەكرێت، ئیتر ڕێژەی هەموو شتەكانیش بە پێی فاكتەری ئاڕ ئەگۆڕێت. لەمە زیاتر لێی ئەگەڕێین چونكە ژمارەكاری و سەرلەنوێ كەڕەت كردنەوەی هەیەو ئەركی نوسینەكە قورستر ئەكات.
چوارەم: ئاریشەی پرۆگرامە كۆمەڵایەتیەكان چیە ؟.
بەرنامەی بەرپرسیارێتی لە هاریكاری كۆمەڵایەتی (Corporate Social Responsibility) كە بە (سی ئێس ئاڕ-CSR) ناسراوە لە كاری كۆمپانیا فرەڕەگەزەكانداو، هەموو كۆمپانیایەكی فرەڕەگەز دیسكێكی تایبەتی بە CSR هەیە، بەپێی گرێبەستی بەشداری بەرهەمهێنان (Predicting Sharing Contract) ئەبێت لەنێوان (2.4 % بۆ 4.8%) ی تێكڕای قازانجی نەوت بۆ پرۆگرامە كۆمەڵایەتیەكانی هەرێمی كوردستان بێت، كە بە (KSP) ناسراوە.
بەشێكی زۆر لە زانكۆكان، ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، لادێكان، ناوەندەكانی توێژینەوە، ناوەندەكانی ڕاهێنان و مەشق و...تادوایی بەدەستیەوە كێشەیان هەیە، واتە لەبنەڕەتدا لە هەموو ووڵاتێك لە هەر بوارێك كۆمپانیایەك وەبەرهێنان ئەكات، بودجەیەكی تایبەت و دیسكێكی تایبەتی بۆ پاڵپشتی كردنی دارایی ئەو ناوچەیە كە كاری تیا ئەكات، بۆ نمونە: خوێندنگە نۆژەن ئەكەنەوە، ڕێگا چاك ئەكەن، پاڵپشتی سەرپێخستنی كەرتی پەروەردەو دابین كردنی كەرەستەكانی ئەكەن و...تادوایی. ئێ بەڵام لەهەرێمی كوردستان ئەم بوارەش گرفتی هەیە، چۆن؟
یەكەم: لەهەندێ ناوچە سەرۆك عەشیرەت یان بەرپرسێكی سەربازی یان حیزبی بووە بە بڕیاردەر بەسەر ئەم بەشەوە لەناو كۆمپانیاكە یان بلۆكە نەوتیەكەدا خەڵكی خۆیان فەرز ئەكەن بۆ كاركردن تا ئەو شوێنەی ئەو بڕیار ئەدا ئەمە بۆ فڵانە شوێن بكرێ و ئەوە نەكرێت...
دووەم: ئەگەر قازانجی گشتی تەنها یەك كۆمپانیا لەماوەی ساڵێكدا (100) ملیۆن دۆلار بێت، بەپێی گرێبەستەكە ئەبێت لە نێوان (2.4) دوو ملیۆن و چوارسەت هەزار بۆ (4.8) ملیۆن و هەشت سەت هەزار دۆلار تەنها لە یەك گرێبەستدا بۆ پرۆگرامە كۆمەڵایەتیەكان تەرخان بكرێت!. بەڵام زۆرجار كۆمپانیاكان تاكلایەنە ئەمە ڕائەگرن و نایدەن، زۆرجار وەزارەتی سامانە سروشتیەكان چەند سەنتەرو میدیاو ڕێكخراوێكی حیزبی نزیك لەخۆیان دائەنەن كە ئەم پارانە وەربگرن، زۆرجاریش داوای فەرمانی سەرو خۆیان ئەكەن و چاوبەست ئەكەن، بەوەی ئەڵێن، ئەگەر ئێمە بە كۆمپانیاكە بڵێین لەو بودجەیە هاوكاری بۆ نمونە فڵان سەنتەری توێژینەوە بكەن ئەوا ئەبێت لەوسەرەوەو لەكۆتاییدا حكومەت خۆی ئەو پارەیە بداتەوە!!. زیاتر لە (10) ساڵ نزیكەی (52) گرێبەستی نەوتی حكومەتی هەرێم هەیە، ئەگەر لە هەر (52) گرێبەستەكەدا تەنها پارەی (CSR) بە نمونە وەربگرین ئایا چەند كیلۆمەتر قیرتاوی بۆ ئەو ناوچانە پێكراوە كە تەنكەرە نەوتیەكان پێیدا تێ پەڕ ئەبێت؟. ئایا چەند خوێندنگەی پێ دروستكراوە كە وەزیری پەروەردە لە 30ی نیسانی 2019 ئەڵێت ملیارێك و پێنج سەت ملیۆن دۆلارمان بۆ كردنەوەی خوێندنگە پێویستە!. ئایا چەند ناوەندی لێكۆڵینەوەی زانستی بەهێزی پێ سەرپێخراوە تا لەناوەوە ئیش بۆ بونیادنان و لەدەرەوەی وڵاتیش كار لەسەر دانپیانانی كیانی كوردی بكەن؟.
*سەرۆكی ئینستیوتی مێدیتریانەیە بۆ توێژینەوەی هەرێمایەتی، خوێندكاری دكتۆرایە لە پەیوەندییە ئابورییە نێودەوڵەتیەكان.