پڕۆژەی هەرێمی سوننە لە خەونەوە بۆ واقیع
2/21/2020 10:27:00 PM
بڕوا کەمال
پڕۆژەی دابەشبوونی عێراق زۆر دەمێکە وەک ڕێگەچارە بیری لێی کراوەتەوە، کە لە ساڵی ٢٠٠٧، جۆبایدن، جێگرى سەرۆکی ئەو کاتی ئەمریکا، ئەم پڕۆژەیەی پێشنیارکرد، وتی هەرێمێکی سەربەخۆ بکرێت بۆ سوننەکان، بەڵام ئەوکاتە ئەم ڕێگە چارەیە نەک ڕەتکرایەوە، بەڵکو بە خەون وەسفدەکرا، بەڵام لەدوای ١٣ساڵ خەریکە ئەو خەونە دەبێتە واقیع، چونکە عێراق هیچ کاتێک بەو جۆرە ئارام نابێت، ئەگەر بەکورتی بگەڕێینەوە بۆ مێژوو ئەمەمان بەڕوونی بۆ دەرئەکەوێت، دەوڵەتی بەریتانیا ئەوکات لەساڵی ١٩٢١ بەزۆر جوگرافیای عێراقی گۆڕی و لکاندی بەیەکەوەو ئەم سێ پێکهاتە سەرکەییەی کورد، شیعەو سوننەی کردە چوارچێوەی دەوڵەتێک بەناوی عێراق. عەبدولڕەحمان بەزاز، دەڵێت، هەر ئەوکاتیش شیعەو سوننەکان ڕازی نەبوون و هەر ئەو هۆکارەش بوو وایکرد، کە لە دەرەوەی ئەم دەوڵەتە کەسێکی تر بێنن بیکەن بە سەرۆکی ئەم دەوڵەتە، لە کتێبی (عێراقی داتاشراو) لە نووسینی تۆبی دۆج، کە نوێنەری بەریتانیا بوو لە عێراق، دەڵێت، کاتێک دەوڵەتەکەمان دروستکرد، دەمانویست کەسێک هەڵبژێرین بۆ ئەم دەوڵەتە، بەڵام نە سوننە ڕازی بوو بەوەی، کە شیعەیەک بێتەسەرۆکی ئەو دەوڵەتە، نەبەپێچەوانەکەشی، کەوابوو لەمەوە ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت، کە دەوڵەتی عێراق، هیچ کاتێک ئەمان و خۆشگوزەران نەبووە بەدرێژایی مێژوو، هەروەها لەدوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس، یەکێک لە سەرکردەکانی ئەوکاتی ئەمریکا وتی، عێراق بۆئەوەی ئارام بێت و لەناوچەکە خۆشگوزەران بێت، دەبێت عێراق بکرێت بە سێ بەشەوە، کە هەرێمی سوننەو شیعەو کورد لەخۆ بگرێت، بەڵام ئەوکات ئەم پێشنیارە وەک خەونێک تەماشادەکرا، بەڵام ئێستاکە بارودۆخی عێراق دەبینی، کە ماوەیەکی زۆرە خۆپیشاندان و ناڕەزایی شەقامی عێراقی پەرەی سەندووەو ڕۆژ بەڕۆژ بەرەو خراپتر دەچێت، وە لەدوای ئەم تەنگژەیەی نێوان ئەمریکاو ئێران و کوشتنی بەرپرسی سوپای قودس، قاسم سلێمانی، وە لەدوای ئەم هەموو کێشانە، کوتلە سوننیەکان دەیانەوێت و لەهەوڵیشدان ڕەزامەندی ئەمریکا بەدەست بهێنن بۆئەوەی کار لەسەر بەهەرێمکردنی سوننە بکرێت لەعێراقدا. بەپێی گۆڤاری میدڵ ئیست ئای، لە زاری سەرچاوە ئەمریکی و نووسیبووی، کە لەم دواییەدا ئەمریکا نزیکبوو هەژموون و دەسەڵاتی خۆی لە عێراق لەدەست بدات، هەر بۆیەش لەم چەند هەفتەیەی ڕابردوودا هەوڵی داوە هەرێمێکی سوننە لە عێراق دابمەزرێنێت، ئەوەش وەک کاردانەوەیەک بەرامبەر بەو فشارانەی لایەنە شیعەکان خستوویانەتە سەر واشنتۆن بۆ بردنە دەرەوەی هێزەکانی لە عێراقدا.
لەدوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس، سوننەکان لەعێراقدا زۆر دەسەڵاتیان لاواز بوو، بەجۆرێک هەموو عێراق کەوتبووە ژێر کۆنترۆڵ و دەسەڵاتی شیعەکانەوە، بەرپرسانی ئەمریکا ئەوەشیان نەشاردۆتەوە هەمیشە وتوویانە، کە لەدوای ساڵی ٢٠٠٣وە ئەمریکا، یەکێک لە هەڵە گەورەکانی، کە کردویەتی ئەوەیە، کە عێراقی لەسەر سینەیەک ڕادەستی ئێران کرد، بۆ ئەوەى هەژموونی خۆى تیایدا فراوان بکات.
بە بڕوای بەشێک لە چاودێرانی سیاسی، ئەمریکا، باش لەوە تێگەیشتووە، کە دەبێت ئەو هەڵەیەی کردوویەتی لە رابردوودا ڕاستی بکاتەوە، تاکە چارەش ئەوەیە، کە هەرێمێکی سەربەخۆ بۆ سوننەکان جیابکاتەوە لەچوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا، بەپێی هەندێک زانیاریش هێزو لایەنە سوننەکانیش زۆر لەهەوڵدان بۆ ئەم پرسە.
بەپێی هەندێک لە سەرچاوەکان، لەماوەی رابردوودا محەمەد حەلبووسی، سەرۆکی پەرلەمانی عێراق، سەردانی وڵاتی ئیماراتی کردووەو چاوی کەوتووە بە هێزە سوننەکان لەسەر ئەم پرسە، بەڵام تا وەکو ئێستا ئەوە پشتڕاست نەکراوەتەوە، بەڵام بە بڕوای من ئەم پڕۆژەیە سەرکەوتوو دەبێت و ئەمریکا ئەم پڕۆژەیە جێبەجێ دەکات، ئەویش دوای ئەوە دێت، کە ئەمریکا ئەبومەهدی موهەندیس و قاسم سلێمانی لە عێراقدا کوشت، دەبێت بپرسین بۆچی ئەمریکا دەیەوێت ئەو پڕۆژەیە جێبەجێ بکات، قازانجی بۆ ئەمریکا چیە؟
یەکەم: لە ئێستادا هێزەکانی شیعە کار لەسەر ئەوە دەکەن، کە هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق دەربکەن، ئەوەش بەقازانج بۆ ئێران دەبێت، ئەوکات شتێک نامێنێت بەناوی هەژموونی ئەمریکا لە عێراقدا، بەوەش ئەمریکا بەرژەوەندیەکانی لە عێراق دەکەوێتە مەترسیەوە، دەنگۆى دروستکردنی ئەو هەرێمە سوننەیە وادەکات، کە سوننەکان پابەندی ئەم بڕیارەی شیعەکان نەبن و ئەمریکا هێزەکانی لە عێراق بمێنێتەوە.
دووەم: تاکە ڕێگایە بۆ ئەوەی ئەمریکا، وەڵامی هێزە شیعەو ئێرانییەکان بداتەوە بۆئەوەی، کە دەبێت هێزەکانی ئەمریکا لە عێراقدا بکاتە دەرەوە.
بۆیە ئەم هۆکارانە وادەکەن، کە بژاردەی دامەزراندنی هەرێمی سوننە، بژاردەیەکی گەورە بێت و ئەمریکا گڵۆپی سەوز بۆ سوننەکان دابگیرسێنێت بۆ ئەوەی هەرێمێکی سەربەخۆ دروست بکەن.