53وتار

ئۆپۆزسیۆن لە نێوان بەڵێنیە لەبیرکراوەکانیان و پابەندنەبوونی ئەخلاقی

9/14/2025 8:18:00 PM

د.سانا کمال عبدالله

ئۆپۆزسیۆن لە نێوان بەڵێنیە لەبیرکراوەکانیان و پابەندنەبوونی ئەخلاقی
" ئایا کاتی ئەوە هاتووە یاسایەک ئۆپۆزسیۆن پابەند بکات بەجێبەجێکردنی بەڵێنەکانی هەڵبژاردن؟ "

ئۆپۆزسیۆن پایەیەکی بنچینەیی هەرسیستەمێکی دیموکراسیە وە زیاد لە ڕۆڵێکی هەیە، کە خۆی دەبینێتەوە لە: چاودێریکردنی ئەدای دەسەڵاتی دەسەڵاتدار لەلایەک و خستنەڕوی پڕۆژەی ئەڵتەرناتڤی واقیعی بۆ ئەو بارودۆخەی کە هاوڵاتی تیایدا نارازیە لەلایەکی دیکەوە.
لێرە پرسیارێک دێتە پێشەوە ئایا هێزە ئۆپۆزسێۆنەکان لە هەرێمی کوردستان کە زۆرجار نارەزایەتی دەردەبن بەرامبەر بارودۆخی سیاسی هەرێم، ئەرکی خۆیان جێبەجێ کردوە وەک هێزێکی ئەڵتێرناتڤ بۆ دەسەڵات؟
شاراوەنیە كە لەمڕۆدا ئۆپۆزسیۆن تۆمەتبار دەکرێت بەوەی ڕۆڵی کاریگەری خۆی نابینێت بەهۆکاری دوبەرەکی ناوخۆیی و لاوازی هەماهەنگی لەنێوان هێزەکانی ئۆپۆزسیۆن، یاخود بەهۆی نەبونی پڕۆژە بەدیلێکی ڕون و واقیعی بۆ ڕاستکردنەوەی ڕێڕەوی حوکمرانی لە هەرێم، بەشێوەیەک کە بتوانێت ڕای گشتی ڕازی بکات.
ئەم بەش بەش بونەی ئۆپۆزسیۆن لە ناو خۆیاندا بۆتە هۆکاری سەرەکی بۆ لەدەستدانی متمانەی هاوڵاتیان بەهێزی ئۆپۆزسیۆن، وە بۆتە هۆکار بۆ بڵاوبونەوەی بێ هیوای و سەیرکردنی بەشێکی زۆریان بە هێزی چاوچنۆک بۆ بەدەستهێنانی "پارە ودەسەڵات وکورسی"، هەر ئەمەش وایکردوە زۆرجار هاوڵاتیان وەک دەنگی ڕەخنەگر سەیریان بکەن نەک وەک بریکارێکی ڕاستەقینە بۆ گۆڕانکاری.
هێزە ئۆپۆزسیۆنەکان پێکەوە ٥٠+١ پێک دەهێنن لە پەرلەمان، بەڵام بۆچی ناتوانن ڕۆڵی خۆیان ببینن؟
هۆکاری نەتوانین یاخود لاوازی ڕۆڵەکەیان دەگەرێتەوە بۆ بەش بەش بونیان و ڕەزامەندنەبونیان بۆ کۆکردنەوەی هەموو دەنگە نارازیەکان لەژێر یەک چەتردا و دروستکردنی بەرەیەکی یەگرتوو، ئەمەش بە بەهانەی جیاواز، وەک:
جیاوازی ئایدۆلۆژیا و پلاتفۆرمە سیاسییەکانی نێوان هێزە ناسیۆنالیست و چەپ و ئیسلامیەکان لە لایەک، وە شەرکردن بۆ سەرکردایەتی و ڕەتکردنەوەی ملکەچبونی هەرلایەنێک بۆ ئەویتر، هەروەها جیاوازی بیرکردنەوە لە چۆنێتی وجۆرێتی ئۆپۆزسیۆن بوون، بۆنمونە: هەندێک لایەن پێیان باشە سەرنجیان لەسەر ئۆپۆزسیۆنی پەرلەمان بێت، بەپێچەوانەی هەندێکی تریان پێیان باشە زیاتر ئیش لەسەر ناڕەزایەتی شەقامەکان بکرێت و ڕەوتی ئۆپۆزسیۆنی شەقام جێبەجێدەکەن، ئەمە سەرەرای نەبونی متمانە بەیەکتر، بەهۆی مێژوی بەشێک لە لایەنەکان لەدابەشکردنی دەسەڵات یان نزیکیان لە دوو پارتی دەسەڵاتدار، جگە لەوە بەرژەوەندیە تەسکەکانی حزب و فشارە ناوچەیيەکان ڕۆڵیان هەیە لەقوڵکردنەوەی دابەشبونەکەدا، چونکە هەندێکيان ترسیان لەوە هەیە کە یەکگرتن ببێتە هۆی لەدەستدانی کاریگەریی هەڵبژاردن یان ڕوبەڕوبونەوەی ڕاستەوخۆ لەگەڵ زلهێزەکان.
بەڵام ئەم بەهانانە لە ناوەڕۆکی خۆیاندا "قەیرانی متمانە و سەرکردایەتی" ئاشکرا دەکەن، نەک ناکۆکی ڕاستەقینە، ئەمەش وا لەخەڵک دەکات باوەڕیان بەوە هەبێت کە بەردەوامی ئەم پارچە پارچەبونە خزمەت بە بەرژەوەندیەکانی دوو لایەنی باڵادەست دەکات و ئەگەری گۆڕانکاری سیاسی لاواز دەکات و بێهیوابونی خەڵک زیاد دەکات.
چارەسەری ئەم دۆخە ناهەموارە پیویستی بە دوو هەنگاوە:
یەکەم: لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان لە کوردستان دەبێت درک بەوە بکەن کە بەردەوامی دابەشبون لە نێوانیاندا بە واتای لەناوچونی ڕۆڵی سیاسی خۆیان و لەدەستدانی متمانەی گشتیە، بەرژەوەندی گشتی ئەرکی پێکهێنانی بەرەیەکی یەکگرتوو دەخاتە سەر شانیان، لەڕێگەی جێبەجێکردنی بەرنامەیەکی گونجاوەوە کە ئامانجی سەرەکی تیایدا پرسی بژێوی ژیان و شەفافیەت و بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی بێت نەک شەرکردن و سەنگەرگرتن لەیەکدی و ماراسۆن لە پێناو سەرکردایەتیکردن، هەروەها سەبارەت بە بابەتی سەرکردایەتیکردن پێویستە (سەرکردایەتی بەکۆمەڵ) بێت نەک سەرکردایەتی تاکەکەسی، وە بەردەوام پەیوەندی لەگەڵ کۆمەڵگەی مەدەنی و جەماوەردا هەبێت، بۆ ئەوەی بیسەلمێنن کە ئەوان نوێنەرایەتی دەنگی راستەقینەی خەڵک دەکەن نەک بەرژەوەندی تەسکەکانی خۆیان.
یەکگرتویی ئۆپۆزسيۆن لەمکاتەدا تەنها هەڵبژاردنێکی سیاسی نیە، بەڵکو پێویستیەکی وجودیە بۆ ئەوەی ئۆپۆزسیۆن وەک هێزێک بمێنێتەوە کە توانای گۆڕانکاری ڕاستەقینەی هەبێت، وە بەرگی ڕەخنەگری زارەکی و قسەکردن لابدات.
دووەم: یەکێک لە دیارترین دوڕیانەکان و شکستی حزبەکان لە عیراق بەشێوەیەکی گشتی و لە هەرێم بەشێوەیەکی تایبەتی، (چ حزبەکانی دەسەڵات بێت یان ئۆپۆزسیۆن)، لە جێبەجێنەکردنی بەڵێنەکانیان لە هەڵبژاردنەکاندا خۆی دەبینێتەوە، بۆ نموونە ئەو بەرنامە حزبیانەی پێش هەڵبژاردن دەخرێنەڕوو، بەزۆری پڕن لەدروشمی گەورە و بەڵێنی سەرنجڕاکێش، بەڵام دوای بەدەستهێنانی کورسیەکان و پرکردنی گیرفانەکان بە خێرایی ئەو بەڵێنانە کاڵ دەبنەوە و بەدەگمەن ئەگەر کەسێ بیری بمێنێت.
بچوکترین نمونەی ئەو بەڵێنانەش ( ڕزگارکردنی هاوڵاتی لەم دۆخە نەخوازراوە و بون بە جێگرەوەی دوو هێزی دەسەڵاتە)، باشە ئەمە چۆن جێبەجێدەکرێت ئەگەر دەنگدەر نەتوانێت لێپیچینەوەی یاسای لەگەڵ ئۆپۆزسیۆن بکات و لە ڕوی یاساییەوە داوای جێبەجێکردنی بەڵێنەکەی لێبکات، وە زەختی جەماوەری و یاسايی لەسەر ئۆپۆزسیۆن دروست بکات بۆ یەکگرتن و دروستکردنی گۆرانکاریەکی راستەقینە!!!
هەربۆیە بە هۆکاری ئەوەی لەڕوی یاساییەوە هیچ دەقێکی یاسای ڕون لە عێراق و هەرێمی کوردستاندا بونی نیه کە بتوانرێت لایەنەکان پابەند بکات بە جێبەجێکردنی بەرنامەکانی کاتی هەڵبژاردنەکان، بۆیە دەنگدەرانی ئۆپۆزسیۆن هیچ ڕێگەیەکی یاسایی ڕاستەوخۆیان نیە بۆ لێپرسینەوە لە ئۆپۆزسيۆن لەکاتی شکاندنی بەڵێنەکانی هەڵبژاردن، یاخود مانەوەیان لە بازنەی ڕەخنەگرێکی ئاسایی کە هەموو هاوڵاتیەکی ناڕازی دەتوانێت ئەو رۆڵە ببینێت.
ئەوەی لە کاتی ئیستادا و لەبونی ئەم بۆشاییە یاساییەدا لێپرسینەوە لە هێزەکانی ئۆپۆزسێۆن دەکات تەنها بابەتێکی ئەخلاقی و سیاسیە نەک یاسایی، هەر بۆیە هێزێکی ئۆپۆزسیۆن کە بەڵێنەکانی بشکێنێت، متمانەی گشتی لەدەست دەدات و ڕەنگە لە هەڵبژاردنی داهاتودا لەلایەن خەڵکەوە بە دورکەوتنەوە لە دەنگدان سزابدرێت.
بەڵام ئەم ئامرازانە بەس نین، چونکە نەبونی دەقی یاسایی، بەڵێنەکانی هەڵبژاردن بەبێ هێزی پابەندکەری ڕاستەقینە دەکات.
لێرەوە پێویستی هەموارکردنەوەی یاسایی سەرهەڵدەدات بۆ یاسای هەڵبژاردنی هەرێمی کوردستان و عێراق، بە شێوازێک کە بەڵێنەکانی هەڵبژاردن بکرێت بە بەڵگەنامەیەکی فەرمی کە لەکاتی تۆمارکردنی هێزەکان بەتایبەت ئۆپۆزسيۆن بۆ بەشداریکردن لە هەڵبژاردن پێشکەش بە کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان بکرێت، وە پێویست بکرێت لەسەر لایەنەکە یان کاندیدەکان ڕاپۆرتی خولیی (ساڵانە) سەبارەت بە پابەندبونیان بەبەرنامەی هەڵبژاردنیانەوە پێشکەش بکەن.
هەروەها دەبێت پەرلەمان مافی بدرێتی کە پرسیار لە ئۆپۆزسیۆن یان بلۆکە دەسەڵاتدارەکان بکات ئەگەر بێ پاساوی مەعقول بەڵێنەکانیان جێبەجێ نەکەن، سزادەدرێن لە هۆشداری گشتیەوە تا غەرامەکردنی دارایی و تەنانەت بێبەشکردنی لە خۆکاندیدکردن لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوو ئەگەر بەڵێنی درۆ یان چەواشەکارانە سەلمێندرا.
جگە لەوەش، گرنگە لەم هەموارە یاساییە ماف بدرێت بە دەنگدەران و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی کە سکاڵا پێشکەش بە کۆمسیۆن بکەن سەبارەت بە هەر پێشێلکاریەکی جددی بەرنامەکانی هەڵبژاردن بەتایبەت لەلایەن هێزەکانی ئۆپۆزسيۆن.
پەسەندکردنی هەموارکردنەوەیەکی یاسایی لەو جۆرە، نەک تەنها هیوا دروست دەکاتەوە بۆ هاوڵاتیان سەبارەت پرۆسەی هەڵبژاردن، بەڵکو سەرەرای ئەوە رۆڵ دەبینێت لە دامەزراندنی کولتورێکی سیاسی نوێ کە لەسەر بنەمای "بەستنەوەی گوتاری سیاسی بە کردەی پراکتیک" دەبێت.
لە کۆتایدا دەڵێين پابەندبونی ئۆپۆزسیۆن بە دروستکردنی بەرەیەکی یەگرتوو تەنیا پرسێکی ئەخلاقی نیە، بەڵکو مەرجێکی پێشوەختەیە بۆ دروستکردنی متمانە لەنێوان هاوڵاتیان و ئۆپۆزسیۆن.
ئۆپۆزسیۆنی کوردی ئەرکی دانانی پرۆژەیەکی ئەڵتەرناتیڤی واقیعیانەی لەسەر شانە، ئەم ئەرکەش بێهودە دەبێت ئەگەر ئەو دوو هەنگاوەی بۆ نەنرێت کە لەم وتارە باسمانکردوە.