مانیفەستۆیا بەرگرییێ
9/7/2025 12:28:00 PM
کاهین کانی
رۆهنکرن
بزاڤێن جڤاکى یێن دژی حزب و دەستھەلاتان، ل جیهانێ گەلەک شێوە و رێکێن نەرازیبوون، خۆنیشاندان و گەھشتنا دەستھەلاتێ ھەنە. ل باشورێ کوردستانێ، وەکو مە د مەتنێ مانیفەستۆیێ دا شرۆڤەکرى. بزاڤێن دیارکرنا نەرازیبوونێ هەنە، لێ ژ تیفکلکى دەربازى کاکلێ نەبوونە، ب ڕولێ ڤەگوهێزان رادبن، ئەو زانیارییێن هەین و ب دەست دکەڤن، ب شێوەیەکێ ئەمانەت د ڤەگوهێزن. هەر دەمێ تەماشەى چالاکییان دکەین، بۆ مە پتر ئاشکەرا دبیت، هەژارییەکا بەرچاڤ؛ د کووراتییا ستراتیژى یا هۆشیارکرنا جڤاکى و بەرهنگارییا دەستهەلاتێ هەیە.
ژ بەر ڤێ ئێکێ ل دەف پڕانییا تەخێن جڤاکى، چالاکڤان یان ئۆپۆزسیۆن، وەکو دەستھەلاتێ ئێک ئاراستەیە، کۆمەکا کەسان ل سەر کەربڤەبوون ژ دەستھەلاتێ پێکھاتنە. وەکو مارکس دەربارەی جۆتیاران دبێژیت: ھەر ئێک ژ وان پارچە زەڤییەک ھەیە تێدا کاردکەن، ئەوان چ لینک و پەیوەندی ل گەل ئێک نینن، تەک تشتێ وان پێکڤە گرێ د دەت؛ خۆدانێ ئەردییە، سەرۆکە. ھۆسان ب دیتنامە ھەستێن وان ژ قووناغا تیۆری دەربازی بجھئینانێ نەبوونە.
د سەر ڤێ چەندێ ھەمییێ ڕا، نابیت ئەم سەرەدەرییا دەستھەلاتا مە، دگەل سیستەمێ کارپۆراتى(corporation) یێ بەشەک ژ دەولەتێن ئەسکەندەناڤى پەیرەو دکەن؛ کو ل شوونا بزاڤێن جڤاکى ل سەر جادەیان خۆنیشاندان و گازندەیان بکەن، ل سەر مێزا دانوستاندنانێ دگەل لایەنێن بەرپرسیار رەوشێ گۆتوبێژ دکەن(ئۆکسفۆرد، بزاڤێن جڤاکى) ب هەژمێرین. ھەروەسان نابیت کەد و ماندیبوونا کەسێن وێرەک، یێن خۆ کرییە قوربانی؛ ژبۆ دادییا جڤاکی ژبیربکەین.
د روونشتنەکا ئینفۆگرافی دا، پشتی دانوستاندن و دووڤچوونا بابەتێ مە، دگەل ئێک ژ چالاکڤانێن رێزدار ب ناڤێ مێهڤان بەرۆشکى. ب پەریشانى ڤە دگۆت، دەمێ ئەم د بچووک، خەونێن مە د مەزن بوون، پشتى ئەم مەزن بووین، خەونێن مە بچووک بوون. ئەڤە ئاماژەیەکا راستەوخۆیە دەربارەى کریارا رەخنەی یا چالاکڤانان، ل شوونا وێ کریارێ ب جڤاکى ڤە گرێ ب دەن، د کەسەکى دا چارچوڤە دکەن، هۆسان دوز د هێنە بچووککرن! پەردە ل سەر گەلەک تشتان هاتنە لادان، دلێ من ب گەلەک راستییان وەرییا د ناڤ دەستێن من دا. بگرە ژ بجهئینانا پرۆژەیێ رۆناهیێ ل سەر لەشى، تەماحکرن ب پارەى، تا د گەهییە پرت و بەلاڤییا چالاکڤانان. بوراندنا نێزیکى هەژدە سالان د ناڤ بزاڤ و چالاکییان دا، تێرا دیتنا هەمى جورێن وێنەیێن کرێت یێن خیانەت و ب ترس هەیە. تشتێ گەلەک ب خەم و جهێ پسیارێ ل دەف مێهڤانى، نە رێکخستنا چالاکڤانا و پشتگوهـ هاڤێتنا ئالاڤێن سەردەم یێن گرنگ، وەکو هۆنەر و ئەدەبیات، کو د بنە ئەگەرێ مەزنبوونا دەرزا د ناڤ بەرا جڤاک و چالاکڤانان دا. ب راستى گرنگییا ئەقلێ سەرپێهاتییان د ڤێرە دا دیار دبیت، ئەوا مێهڤان تەکەزیێ لێ دکەت، ئەڤرۆکە د ناڤەندێن ئەکادمى دا، مەرجەکێ سەرەکى یێ سەرکەفتنا هەر بزاڤەکا جڤاکییە.
هەروەسان ئەگەرەکێ گرنگە کەس ب ناڤێ چالاکڤانییێ، خۆ سوواری پێلێ نەکەت، پۆست و پارەیان ب دەستخۆڤە نەئینیت، یان ژبۆ مەرەما ژناڤبرنێ خۆ نەکەتە د ناڤ گرۆپێن وان دا، بال ژی دناڤ دا چێنابن یان ژى دەلیڤەیا درستبوونێ دێ یا کێم بیت.
ئەم دێ چاوان شێین ڤێ نەرێکخستنێ، کەینە د کەڤالەکێ جڤاکی یێ رێکخستی دا؟ دێ چاوان شێین ئاراستەیێ کەرب و ناکوکییێن د ناڤ بەرا چالاکڤانان دا، گۆھرین بۆ د ناڤ بەرا وان و دەستھەلاتێ دا؟ گرنگە بزانین بێی بەشداریکرنا جڤاکی د ڤی پرۆژەی دا، پرۆسێس ب سەرناکەڤیت. ھەلبەت بەشداریکرنا جڤاکی ب رێکا خواندنە کا کوور یا؛ سیمبۆل، زمان و ھزرا سەردەم، کو ئەڤە ھەمى د بنە تەڤن جڤاک ھێزا خۆ ژێ وەردگریت. وەک مێهڤانى گۆتى سەرەرای ھونەر و ئەدەبیات و چالاکییێن ئابۆری. کو ب درێژی باسێ ڤان ھەمی گاڤان، ل سەر ئاستێ جیھانێ ھەمییێ، ب تایبەت د پەرتووکا ئۆکسفۆرد⁄ بزاڤێن جڤاکی دا ھاتییە کرن. چنکو وێ ئەو ژێدەرە هەمى د ناڤ خۆ دا کۆمکرنە.
مەرەما مە د ڤێ نڤێسینێ دا ب تنێ ھەرێما کوردستانێ یە، ژ ھەرێمێ دەڤەرا بەھدینان. مە د ڤێت دیوارێن بێهن فرەهییێ؛ ئەوێن ب پراکتیزەکرنێن حزبێن کوردى، بووینە ناسنامەیەکا کەلتۆرى. کو د هەر گۆتارەکا خۆ دا رێکەکا نوو ژبۆ بێهن فرەهییێ د بینن، جار ب سلۆگانێن نەتوایەتى، ئاینى و هەتا دگەهییە رەوشتێ رەسەن یێ کوردان. ب راستى ژى ئەو رەسانەتییا دبیتە رێخۆشکەر ژبۆ خۆ سەپاندنێ و شوونبوونا هیڤییان؛ پێدڤییە بەرى هەرتشتى ب کەربا پەیڤان ب هەرفینین، هیڤیبوونێ وەک مەترسیترین گەف ل سەر رزگارکرنا جڤاکى، ب تاریبوون و رەشبینییێ بگۆهرین. تشتێ ھەڤپشک د گۆتارێن حزب، ئاین و دووڤەلانکێن وان دا، شەرێ تارییاتییێ یە. ژبەر ڤێ چەندێ ئەم حەز ژ تارییا رۆناهییێ دکەین، وەکو چیایان ل بەر سینگێ ھێرش و درەوێن وان راوەستیایە. پیرۆزی بۆ تارییاتییێ مەزنی بۆ تارییاتییێ، ژ ناڤبچیت رۆناھی.
هەرفاندن د دووڤ دا بەرگریکرن
د بیت سەردەمێ رەق یێ باوەرییێ، بەرێ هەلگرى ب دەتە ژ ناڤچوونێ؛ ب تایبەت ئەگەر ب ئایدۆلۆژییەکا بلندتر ژ پاشخانەیا وى یا هزرى، ھاتبیتە خەملاندن. وەکى باوەرییا تاکێ کورد یا رەق و نەلڤ ب حزبان. یان ژى گرێدان ب دابەشکرنا سیاسەتێ ل سەر چەپ و راست. لەوما سەرەرای شەرعیەتا باوەرییا مرۆڤی ب ھزر یان دوزەکا دەستنیشانکری، وەک ئامادەکارى ژبۆ هەر تەنگاڤییەکا وێنەیێ ژناڤچونێ د دەتە پێش چاڤان. ب ئالاڤێن درەواندنێ، دەرفەتا گوهرینا باوەرییا رەق، ب باوەرییا شل، وەک تەدبیرەک ژبۆ بکارئینانێ ل دەف خۆ د هێلیت. هەر جڤاکەکى ئەڤ کێلیکا شەرێ هزرێن کەڤن؛ ئەوێن وى ل سەر خۆ سەپاندین، هزرێن نوو ئەوێن ب رێکێن بازرگانى، ل سەر د هێنە سەپاندن هەیە.
ئەگەر وێ باوەرییا شل نەکەتە د فرێمێ وێرەکى و زانینێ دا، دەربازى سەردەمێن تارى دبیت. کو تێدا هەر تشت تەڤلیهەڤ دبن. وەکى سیستەمێ سیاسى و جڤاکى یێ کوردى، شێوەیێ وى دژە شێوەیە، گەلەک جاران تاک د ناڤ دا هشک و مت د بن؛ د وێ بێدەنگییێ دا دبیتە ئالاڤەکێ پیرۆز یێ ژناڤبرنا خۆ.
ئەم خۆ قەردارى باومانى دبینین؛ پیناسەکرنا وى یا سەردەمێ نوکە، ب سەردەمێ مۆدێرنتییا شل؛ د جهێ خۆ دا یە. ب راستى ژى گەلەک جاران دەمێ مرۆڤ ل رەفتارێن حزب و ئۆپۆزسیۆنێ د نێریت، هەست پێ دکەت ئەڤ هەرێمە یا د دەستان دا شل بووین، نزانن چ شێوە ب دەنێ یان بکەنە د کیژ قالبى دا، جڤاک د ناڤ خەبەرێن بەشەک ژ چالاکڤان و دژە دیرۆکییا حزبان دا، دبیتە پلاتفۆرما تاقیگەهکرنێ، هەر رۆژ شێوەیەک د مەژیێ تاکێن جڤاکى دا د هێتە سەپاندن، خەلک ژى ب ئێک چاڤ ل هەردویان د نێڕن. یان ژى ب دیمەنەکێ تراژیدى، ب چاڤێ کورد و مەدەنیەت گەلەک ژ ئێک د دوورن؛ ل خۆ د نێڕین!
بژارەیا سیاسی و حزبێن کوردی، تا رادەیەکێ باش شیاینە ناکوکیێن خۆ، ژبۆ بەرفەرھکرن و بالا دەستیێ، شوربکەنە دناڤ جڤاکی دا. ئانکو شەرێ ترادێسیۆنال، یێ لەشکەرێ ڤی لای ل بەرنبەر لایێ دی نەما یە_ سەرەرای د نوکە دا، ترسا مە هەیە، ئەگەر رەوش ب مەترسى ب کەڤیت؛ بژاردەیا شەر ب ھێزێن کرێگرتى، ل ھەرێمێ ببیتە دیاردە، ژبەر هەڤرکییا سەختە یا حزبان_. ب ھەمان شێوە، ئاست و پێڤاژوییا حزبى، شەرێ تاک دژی تاکی د جڤاکێ بەرهەڤکرى دا هە یە. بۆ نمۆنە، بەری تەکنۆلۆجیا ببیتە ئاڤا زندیبوونێ و شەڕابا کامەرانیێ(مەرزییا، لە یارەوە) ملکییەتا مرۆڤی یا ھزری یا گشتی، ژ چاڤکانییا تایبەت یا مەزنێ مالێ یان عەشیرەتێ بوو. د نوکە دا، دگەل نەھێلانا توخیبێن تایبەت یێن ھزرکرنێ، وەکو ئارمگەھ و پەناگەھەکێ ژبۆ ڤێراگەهشتنێ، ژبەرکو سیستەمێن حۆکمرانی ئەوێن بووینە کۆمپانی، دژی ھزرکرنا تایبەتن و دگەل تێکھەلکرنێ نە، گرنگە ل ڤێرە بزانین، حزب نە دژى هزرکرنێ یە ئەگەر ب ئالاڤێن وێ بیت. دا کو دەرفەتا تەماحکرنێ و نیشاندانا سەختە، زێدەتر لێ بھێت. لەوما ئەم ب چاڤێ گەفێ ل ملکیەتا یێ دی د نێرین. شەرێن بەرفەرھکرنا بالا دەستیێ_ ھەر کەسەک کرییە وەلاتەکێ ئمپریالزمى، مژوولى دانانا نەخشەیەکێ کۆلۆنیالزمییە، ژبۆ داگیرکرنا وى رووبەرى یێ بەرهەم یان کەلوپەلەکێ نوو، دناڤ مە دا د هێلیتە ڤالا.
ل سەر ڤى بنەماى، هەر گاڤەکا حزب دهاڤێژن، ژ دەرئەنجامێ دیتنا خۆ بتنێ یە د مەیدانێ دا. لەوما کەربێن وان ژ دەزگەهکرنێ ڤە د بن، چنکو هێشتا دەستهەلاتا خۆ یا شل نە کریە د چارچوڤەیەکێ جهگیر دا؛ هەمى بۆ ئێکى نە، ئێک نە بۆ هەمییانە. گراناھییا کێشەیێن سیاسی_جڤاکی، دئێخنە سەر ملێن پەیوەندى و لێهاتییا کەسایەتی. ژبەر ڤێ چەندێ شیانێن بەرەڤانیکرنا سەرکردەیێن حزبان، ل زۆنا وان هەموو سنوران د بەزینن، ل زۆنێن دى ب کریارەکا دەربرینێ ژ گیانێ رکابەرییێ دکەت، رێزێ ل سنوران دگرن! وەکو پارچەکا ڤەقەتیاى، سەردەریێ دگەل لەشێ کوردى؛ یێ ژبەر ناکوکییێن وان پەڕتى دکەن.
بەرانبەر ڤێ چەندێ، کەسایەتییەکا سویر، د جەرگێ بریندارکرى یێ جڤاکى دا دەردکەڤیت، سەرەراى گەف و بکارئینانا توندوتیژیێ، چالاکییان دژى خۆ بتنێ دیتنا دەستهەلاتێ ئەنجام د دەت. بەلێ ئالاڤێن وى یێن کارتێکرنێ، وەکو ئازادییا حزبى، ژ چارچوڤەیێ وێنەیێن ئاخفتنکى دەرباز نابیت. د ڤێت شەرێ سەد گۆتن گورى کریارەکێ بن بکەین، چنکو د راستى دا پێدڤییە سەد کریار گورى کارەکى بن. کریارا کۆمى سەرەراى دەربرینێ ژ هۆشێ مرۆڤى دکەت بەرانبەر یێن دى، بەلێ ئالاڤێن سەردەم دشێن کاریگەرییێ ل سەر بکەن، زێدەبارى کریارەکا د جەوهەرێ خۆ دا یا بێ پلانە و دەمکییە. کارێ کۆمى، زنجیرەیەکا کارێن پێکڤەگرێداى و د رێکخستینە، ژ لایێ ئەندامێن جڤاکى ڤە، ب مەرەما گۆهرینان دهێنە ئەنجام دان، وەکو خۆنیشاندانان.( ئۆکسفۆرد، بزاڤێن جڤاکى ب دەستکارى ڤە)
ژبەر ڤێ چەندێ هندەک چالاکڤانان ل دەستپێکا خۆ، هۆشیارییەکا باش ل دەف خەلکى پەیدا کر. لێ نەشیان وێ هۆشیارییێ بکەنە د شیانێن کارکرنێ دا، بتنێ وەکو کریارەکا کۆمى یا گرێداى نەرازیبوون یان نیشاندانەکا ژ نشکان و بێ پلان بوویە. لەوما ئەو ژى وەکو حزبان د بنە تمامکەرێن هەمان پێڤاژو. هەر چ نەبیت خەلک وەسان دبینن، د نوکە دا گۆتنا هەرى بەربەلاڤ و خزمەتا حزبان دکەت، گۆتنا ئۆپۆزسیۆن یان چالاکڤان ژى وەکى دەستهەلاتێنە.
تیۆرا رەخنەى ل دەف چالاکڤانان
ب دیتنا مە ئەڤ چەندە، بۆ تیۆرا رەخنەى ل دەف چالاکڤانان د ڤەگەریت؛ ب تایبەت رەخنەیا وان ژ رووبەرێ بەرچاڤکرنێ دەرناکەڤیت، وەسان دێ ب شێوەیەکێ ئێکسەر ب لێدانا دەستەهەلاتێ بنە دەستهەلات. هەر ئەڤ میتۆدە د بیتە ئەگەر تەڤگەر و لڤینێن شۆڕەشگێرى ببنە ئەو دکتاتۆرێن وان سەردەمەکى شەر دژى دکر. هەر بزاڤەکا هزربکەت بێى خواندنا گیانێ سەردەم، دێ ئارمانجا خۆ پێکینیت، چارەنڤیسێ وێ ژبلى کەفتنێ، د بیتە مەزاختنا قوربانییان ب ناڤێ بەرهنگارییا دەستهەلاتێ. شۆڕەش ل دوماهییا رێکێ کردارە، ئەو تیۆرا شۆڕەشگێرى یا کو نەشێت ببیتە کردار، د بیتە بەربەست د رێیا کردارا شۆڕەشێ دا.( پێشەکییا مرۆڤێ ئێک رەهند)
دەربارەى جەماوەرێ وان، کو ئەگەر کەسەک پسیار بکەت و بێژیت، گەلەک ژ وان جەماوەر یێ هەى؟ ئەڤ چەندە راستە، لێ دووڤکەتنا جەماوەرى، نە ژ ئەگەرێ هێزا ستراتیژى یا چالاکڤان یان یا ئۆپۆزسیۆنێ یە، بەلکو ژ ئەنجامێ کەربڤەبوونا وانایە ژ دەستهەلاتێ. لەوما حزبەکا وەکى نفشێ نوو دەمێ سەرکردێ وان هاتییە گرتن، مە نەرازیبوونێن ل دووڤ رێژا ئەندام و لایەنگرێن وێ نە دیتن و نە بهیستن. پێدڤیبوو چالاکڤان ب هووربینى ل سەر ڤێ خالێ راوەستیابان، دا شیابان گەرموگۆڕییا وێ کەربێ بکەنە دلسۆزى. ئەڤ جورە بنگەهکرنە نە ل دەف حزبان هەیە و نەژى چالاکڤانان.
د ئەڤرۆکە دا گرنگە چالاکڤان ب زانن، ل شوونا ئەو ب هاڤێتنا هندەک کەسان، بچنە دناڤ دەستهەلاتێ دا و گۆهرانکارییان بکەن. ئەو د شێن ب رێکا خواندنا مۆد یان ئاراستەیێ هزرى یێ جڤاکى، بگەهنە هەمان ئارمانج. ب رێیا هەیکەلێ دەرفەتا گۆتارى، ئانکو خواندنا شەرعییەتا هزرى یا جڤاکى، کا چ ل دەف یێ قەبوولکرییە و چ یێ رەد کرییە(ئۆکسفۆرد، بزاڤێن جڤاکى). ئەڤە یە ئەو بەرئاقلییا نە هێلیت شاش تێگەهشتن د ناڤ بەرا چالاکڤان و جڤاکى دا روو ب دەن. ئەو گۆتارە ل شوونا هەڤدژ بیت د چارچوڤەیێ باوەرپێکرنێ دا؛ د شێت ببیتە بیاڤێ گەشەکرنا ڤەگێرانێن؛ جڤاک بها و بنەمایێن خۆ ژێ وەردگریتن.
بکارئینانا ڤەگێرانان ستراتیژییەتا خۆ هەیە، چنکو ئەو بەشەکن ژ تەڤنێ جڤاکى، قەبوولکرنا چیرۆکێن بزاڤان د گۆتارێن وان یێن گشتى دا ژ لایێ جڤاکى ڤە، نیشانا قەبوولکرنا وانایە.(ئۆکسفۆرد، بزاڤێن جڤاکى) حزب ژى ئێدى ب رێکا کەنالێن خۆ، ب تایبەت هەوراز و بژار، ئەوێن وەکو ئالاڤێن پیشەسازییا رەوشەنبیرییا سەختە. شێوازێ پێشکێشکرنا بابەتان ژ رونشتنەکا بیرۆقراتى؛ بۆ چیرۆکان د گەل لڤینێن دەستان ڤەگوهاستییە، ژبلى گونجاندنا دەنگى دگەل روودانێ بلند و نزم د ڤەگێرن. ھزرا ب ترسی ئەوا بێ پێشەکى، و بەراهیێن دەربرینێ ژ کارێ کۆمى نە کەتن، دێ یا بێ کاریگەربیت ل سەر جەماوەرێ؛ ژ لایێ ئایدۆلۆژییەکێ ڤە د ھێتە ئاراستەکرن.
بەلێ ئەڤە وێ واتەیێ نادەت، ئەم ب تەمامی خۆ رادەستی باوەرییا جەماوەری بکەین، چنکو ئەوی ژی ئاراستەیێن تایبەت، یێن گرێدای ھەبوون و پێدڤییاتییان ھەنە. وەکو ھۆرکھایمەر دبێژیت: دبیت رۆژەک بھێت، ئەم ب زانین، ھەتا کو د وەلاتێن فاشیست ژی دا، جەماوەر د کووراتییا دلێن خۆ دا، راستیێ ب نھێنی ب زانن و باوەر ژ درەوێ نەکربیت( خواندنگەها فرانکفۆرت، فیڵ سلیتەر). خەلک د زانیت کیژکە راستی و درەو، بەلێ بەرژەوەندییێن وان، وێ دەرفەتا چارەنڤێسى نادەنێ ھەردویان ژ ئێک جدا بکەن، کنفێ وەھمێ ب قەتینن، پیرۆزییان ژ ناڤ ببەن.
ئەڤ چەندە دەرگەھەکێ دی یێ دیالێکتێ ل بەر مە ڤەدکەت، ئەو لەشکەرێ کادرویێن حزبان، دەزگەھێن راگەھاندنێ، پارەدارکرنا پرۆژەیێن سەردابرن و خاپاندنا جڤاکی ل بن ناڤێن جدا. ھەمی گرێدای کێلیکانە، کەس ب تەمامی خۆ رادەستی کەسێ ناکەت. لێ د بیت پێگھۆرێن د درەوێ دا ھەین د راستیێ دا نەبن. لەوما پێدڤییە چالاکڤان، ب رێکا چارچوڤەیان نەخشەیەکێ زەلال یێ ژیانا جڤاکی و ئابۆری، ل دەمێ نەرازیبوونێ ب دارێژیت. ب واتەیکا دی ئازراندنا ھەستان نە بتنێ ژبۆ ئازراندنێ بیت، بەلکۆ پێدڤییە وەکو وەزیفەیەکا رێکخستی بیت، دا بۆ ھەستان ببیتە بونیەک نمایشێن خۆ یێن نەرازیبوونێ ل سەر ئەنجام ب دەت. وەکو لەشی ھەموو پێکڤە د گرێدای بن، چنکو دژمنێ ھەر بەرخۆدانەکێ دوبەرەکییە، ڤێکنەکرن و پارچەبوونە.
گەلەک جاران مە د گۆتارێن سیاسی دا، یێن حزبێن خۆدان دەستھەلات، ئەوێن ھزر دکەن د خیلالی گۆتارێن خۆ دا، دێ ھەمییێن پێکڤە گرێدای چێکەن. گوھ لێ دبیت، کو ئەم ھەمى پارچەیەکین ژ ڤی وەلاتی. راستە ئەم وەک ھەبوون یێ باجا پارچەبوونا رەسەن د دەین. کوردان د دیرۆکێ دا ئەڤە دوپاتکرییە، نە هەر پارچەبوونەک نیشانا هێزێ یە و نە ژى نیشانا ئێکرێزیێ یە. وەکو د نوکە دا ئەڤ هەرێمە ژ ئاخەکا سۆڕ و ب پیت، بوویە جویەکا ئاڤێ هەر رۆژ نوبا ئێکى یا ئاڤدانێ یە، ب تنێ بەرهەمێ مە د ناڤ دا زەر و هشک بوو.
ھۆسان بۆ مە دیار د بیت، پارچەیێ بەرانبەر ئەندامی چ بھایێ خۆ نینە، ئانکو ئەو پارچەیا نە بیتە ئەندامەکا بەردەوام، وەکو ناسنامەیاکا نە ڤەقەتیای، ب تنێ د ئاسویێن زمانی دا یا ب سەنگە. بۆنمۆنە، د بیت پارچەیاکا قۆماشی یا دیزاینەرێ وێ، ئێلھاما رەنگکرنا وێ ژ خوەزای وەرگربیت، بالا مە بخۆ رابکێشیت، و ئەم پێ ئەندامێن لەشێ خۆ ب داپوشین، لێ د بنەرەت دا نابیتە ئەندامەک کو ئەم نەشێین دەستان ژێ بەردەین، وەکى دل و مەژی.
ژ بەر ڤێ چەندێ کەسێن پشکدارى د چێکرنا دیرۆکێ دا کرى، بەروڤاژی حزبێن مە! ل دەمێ گۆتار خواندنێ، دوور ژ تشتکرنا ھەستێ پێکڤەگرێدانێ، جڤاکی ب ئاراستەکرنا ئەندامەتییێ ب رێکا سیمبۆلان د ئێخنە بن کاریگەرییا خۆ. مەرم ژ سیمبۆلان هەمى ئەو تشتێن ماددى و میتافیزیکى یێن کارتێکرنێ ل هەست ب ژێیاتییا جڤاکى دکەن. سەربارێن ڤێ گۆتارا تا نھا چالاکڤان ب خۆ ڤە گێژکرین، ل سەر سێ ئاستان؛ د بێ منەتییا رەفتارێن مە دا دیار دکەت. وەلاتى وەک پارچە، پارچەیەک ژ وەلاتی و یێ دی وەک پارچەیەک ژ تمامکرنا دیمەنێ چێکرنا مرۆڤەکێ ئێک رەهند، هەمى ب رێیا سەندیکایان. ئەو گڤاشتنا بێدەنگکرن و ب سەرداگرتنێ ب تێگەهێ فرانکفۆرتى، یا کو حزب نەشێن ئەنجام ب دەن، سەندیکا ئەنجام د دەن. هەرتەخەکا جڤاکى یا خۆدان تایبەتمەندى، حزبان ب رێیا بەشبەشکرنێ سەندیکا بۆ دامەزراندینە، کەرب و نەرازیبوونا وان د مێژن. پێدڤییە چالاکڤان د ناڤ لینکێن جڤاکى دا، شەرێ ڤێ ھەڤکێشەیێ و سەندیکایان ژى بکەت، دا کو تاکەکی بەرھەم بینیت، ھەست ب ئەندامبوونا یێ دی بکەت، ھەردو پێکڤە ب رێیا زمان و هزران تمامکەرێن ئێک بن، نە ئێک یێ دی وەک کەلوپەل بکاربینیت، ھەردەمێ نەڤییا دەستان ژێ بەردەت.
ژ شاشیێن بەردەوام چالاکڤان د کەڤنە تێدا، ئەز د بێژمێ تەڵها بەرەڤانیکرن ژ جڤاکى. نە رازیبوونا وان دەربازی قوناغا بجھئینانا نەرازیبوونێ نەبوویە، راستە کو نەرازیبوون روویەکێ دییە ژ زانینێ، ئانکو ئەو کەسێ ژ رەوشەکا تایبەت نەرازی، ئەوی پێش وەخت زانیاری ل سەر وێ رەوشێ ھەنە، شرۆڤەکرییە و پاش نەرازیبوویە. چالاکڤانێن کورد، ئەو زانینە ل دەف پەیدا نەبوویە، نەرازیبوونا خۆ بکەنە د قالبێ چاڤکانییا زانینا جڤاکى دا، ھەتا کو بشێت د شرۆڤەکرنێن خۆ دا، رەوشا هەى و رەخنەیێ ب هزرا جڤاکى ڤە گرێ ب دەت.
بەهرا پتر د چارچوڤەیەکێ کارڤەدانکى دا د زڤرن، د وێ کێلیکا زڤرینێ دا، خۆ وەک نمۆنەیەکا بالا ژ هناڤێن جڤاکى دەرکەفتى د بینن، ئانکو دوبارە داخبارى دەستهەلاتێ د بیت. ئێک ب رێیا سەختەکرن و زالبوونێ د بیتە نمونەیا بالا، یێ دى ب رێیا نەرازیبوونێ، ئالاڤێن هەردوکان ژ بلى یۆتۆپیایێ چ دى نینە. هێزا رەخنەگرى و شۆڕەشگێرى یا نمۆنەیا بالا، هەرچەندە نە راستیەکە ژى، هەر د مینیت باشترین خواستەکێن مرۆڤى، د ناڤ دورهێلەکێ خراب دا.( خواندنگەها فرانکفۆرت، فیڵ سلیتەر) ب دیتنا مە، ئەو کەسێن ب ڤێ نوونەراتیێ ڕا دبن، چنکو د جڤاکەکێ دەستھەلاتداری یێ گرتی دا ھاتینە پەروەردەکرن، بالابوونا خۆ د جڤاکێ راستەقینە دا، دکەنە نوورنەرا، ھەرتشتێ دەربرینێ ژ رازیبوون و چێکرنا بن دەستیێ دکەن.
یێ بشێت ب هەرفینیت ئەو دشێت ب سەرکەڤیت
نەپۆلینکرنا جڤاکی ل سەر تەخێن جدا، پشتگوهکرنا تەڤنێ گشتى یێ جڤاکى، ژبلى خورتکرنا هزرا یۆتۆپیای، دبیتە ئەگەرێ ژ دەستدانا زانیارییان ژ لایێ وەرگری، و ئەگەرێ لاوازییا کاریگەرییا چالاکڤانی.
ب دیتنا مە، پێدڤییە جڤاک ل دەمێ کردارا چالاکییەکا رەخنەی، ژ لایێ چالاکڤانان ڤە، ژ بلى خواندن و شرۆڤەکرنێ، بھێتە دابەشکرن ژى. چ ئەو کەسێن گشتی یێن کو سەرێ وان ژ پێدڤیاتییێن رۆژانە نە دەرکەڤیت، چنکو کارێگەرییەکا راستەوخۆ ل سەر پرۆسا بەرخۆریێ ھەیە، ب وی پێشڤە د چیت، هەروەسان ئەو سیمبۆلان چێدکەن و پێڤە دهێنە گرێدان. یان ئەو کەسێن رەوشەنبیرییا چێکرنا ڤەگێرانێن سەردەم هەیە، ب تایبەت تەخا گەنجان. یان ژى شرۆڤەکرنا هەلویستێ، دژایەتیکرنا دەستهەلاتێ یێ دابەشکرنێ.
ب ڤێ چەندێ کرێارا نەرازیبوون و رەخنەیێ، ژ قالبێ کەسایەتێ دەردکەڤیت، دوور ژ جیهانەکا میتافیزیکى، شێوەیێ دەزگاھەیاتییێ ب خۆ ڤە د گریت، ھوسان حزب نەشێن چالاکڤانی بێخنە هەڕییێ ب ناڤزراندنا کەسایەتییێن حزبى. ژبەرکو ب دیتنا مە حزب ب مەبەست، هندەک جاران وەکو تومکى زانیاریێن هەستیار، یێن گرێداى کادرێن خۆ د هاڤێژنە بەر چالاکڤانان، دا وەکو دیوارەکى د ناڤ بەرا سەرکردەى و چالاکڤانى دا چێبیت، دیوارێ مرۆڤان! د درێژاهییا دیرۆکێ دا هەبوویە، کى دشێت ب هەرفینیت ئەو دشێت ب سەرکەڤیت.
د ڤى کەڤالێ قێژیێ دا، کەسێ خۆ نەرازى د کەت، گەلو ژ راست وى گوهـ ل دەنگێ مە بوویە؟ ئەوژى د مەراسیمێن خۆ دیارکرنێ دا، وەک چالاکڤان، هۆسان خۆ ژ هەژى هەبوونێ د بینیت، دەمێ ل سەر بابەتکی گەنگەشێ دکەت، یان دوزەکا دەستنیشانکری ژێبگریت و لایفەکی ل سەر ڤەکەت. پێشەکییا وێ ژ کێمکرنێ دەستپێدکەت، ب خۆ بلندکرنێ ب دوماهى دهێت. بۆنمۆنە، ھەڤالان ئەم دێ ل سەر فلان دوزێ ئاخڤین، بەلێ بەری ئەم دەستپێبکەین، ئەڤە تەسویرێن ژن، کچ یان دەزگرا فلان کەسییە، بۆ ئێکەم جارە دھێنە بەلاڤکرن. سەحکەنێ دا بزانن ئەز دشێم بگەھمە ھەر قولاچکەکا د مالێن وە دا، هەکە ئەز بخوازم.
د راستی دا ئەڤ کەسێ چالاکڤان، ب ڤێ کریارێ بھایێ دوزێ کێم دکەت و یێ خۆ بلند دکەت، بابەت گرێدای خۆ نیشاندنێ یە ژبۆ دەستھەلاتێ. چنکو د ژیانا راستەقینە دا، وێنەیێن کچ و ژنان و ریکۆردێن دەنگى، نە ژبۆ چارەسەرکرنا کێشەیێن کوور و بنگەهین، یێن گرێداى جڤاک و پرۆسا سیاسى دهێنە بکارئینان، بەلکو بۆ گڤاشتنێن تایبەت، ژبەر مەرەمێن کەسوکى دهێنە بەلاڤکرن. ئەڤە ئێک ژ ئەگەرێن، خەلک پتر ب دەستھەلاتێ ڤە بھێتە گرێدان ژ دژ راوەستانێ. ئەگەر وان خواستبوو دژی ئەرتۆدۆکسییا حزبێن کوردى ب راوەستن. دا پرۆژەیێ وان یێ پێگھۆر، ژ دژایەتیکرنا ئێکودو، فۆکسا ل سەر بەلاڤەکرنا وێنەیان، دەربازى خواندن و شرۆڤەکرنا جڤاکى بیت؛ ب کێماسى ژ روویێ دیاردەیا رازیبوونا خەلکى ل سەر شاشیيێن حزبى.
بەلێ ب مخابنى ڤە، روناهییا وان یا سەختە، نەبتنێ نەشیایە د دیوارێ حکۆمەتێ یێ مرۆڤان ڕا بچیت، بەلکو ب ڤێ نە بەرھڤییێ، خزمەتەکا راستەوخۆیە یا حزب و دەستھەلاتێ دکەت. هەستێ مایتێکرنا کەسوکى زێدەتر لێ دکەت ژ مایتێکرنا زانستى، لەوما ب تشتێن کەسوکى ڤە حەزا زانینا جڤاکى تێر دبیت. ئانکو گۆتنا راستیێ تێرا وێ چەندێ ناکەت جڤاک⁄خەلک، ب دووڤ مرۆڤی بکەڤیت. پێدڤییە ئەو کەسێ د ئاخڤیت راستیێ وەسان وێنە بکەت؛ کو د بەرژەوەندییا وی دا یە یێ کو گوھداریێ دکەت. ھەلبەت ئەڤە ئێک ژ ئالاڤێن پیس یێن حزبانە ژبۆ کۆنترۆلکرنێ، بەلێ ئالاڤەکێ گرنگە. بۆ نمۆنە، تا رادەیەکێ باش حزب شیاینە کەلتۆرێ مرن و خۆگوریکرنێ؛ ب ناڤێ بەرەڤانیکرن ژ دەستکەفت و ئاخێ، ل دەف تاکێن جڤاکى بکەنە کردارەکا ب ساناهى و گەلەک کەس شانازیێ ژى پێ د بەن. بەرگریکرن ژ مافێ ژیانکرنێ، وەک هەڤدژى دگەل مرنێ تاکە چارەسەرییە. وەکو مارکۆز دبێژیت: کەسەک هزر دکەت بۆ تەخەکێ د مریتن، لێ د راستى دا ژبۆ زەلامێن حزبێ د مریت. هزر دکەت ژبۆ وەلاتى د مریتن، بەلێ ژبۆ خۆدانێن پیشەسازییێ د مریت. هزر دکەت بۆ ئازادییا خەلکى د مریتن، بەلێ ژبۆ قازانجا خۆدانێن کۆمپانییان د مریت..هزر دکەت ژبۆ نەتەوەى د مریتن، بەلێ ژبۆ دزیکەرێن دەڤێ نەتوەى گرتى د مریتن.. بۆچى دێ مە هزر و باوەرى ب ژیانەکا تا ڤى رادەى تاڕى هەبیت، باوەرى؟ مرن؟ ئەرێ ما دەم نەهات ئەم فێرببین چاوان بژین؟
ئەگەرەکێ دى یێ دەربرینێ ژ ئێک ئاستیێ دکەت، دەستھەلاتبوونا ھندەک ژ چالاکڤان یان نەرازیبوویان، گەھشتییە وی رادەی، دبێژن ئەگەر تە دیت دەرفەتا ئاخفتنێ ب من نەھاتە دان، ئەو خلاس ب زانە دوماھی قووناغ یان ئاستێ دکتاتۆرییەتێ یە. ب ھەمان فۆرم و ل رەخێ دی یێ ڤى رووبارێ شێلى، ئێک ژ کەدخوارێن حزبى د چاڤپێکەفتنەکێ دا. دەمێ بێژەرەکی پسیار ژێ کری و گۆتیێ، تە پێشمەرگایەتی د گەل برێز مەسعود بارزانی کرییە. ئەوى دەنگێ خۆ دا بنێ دلێ خۆ و گۆت، ئەرێ پا چاوا ملێ وی ب ملێ من ڤە بوو. تێھزرینێ تێدا بکە خواندەڤایێ ھێژا، تا چ رادە کێمکرن د ڤێ دانپێدانێ دا یە. ھەلبەت ئەڤ چەندە ل ڤێرە نە راوەستییایە، بەلکو ھندەک یێ ژ کەڤلوژانکێ عەشیرەتێ و ئاغای دەرکەفتین، یێن بووینە کەسایەتی! چالاکییێن وان یان ئەو تشتێ ئەو کرینە کەسایەتی، د چارچوڤەیێ سەرەدان و پیرۆزباھیکرنان دا یە، جڤاکەکێ ھۆسان ب ساناھی د بیتە کەهنییا پیرۆزییان، چ پێ نەڤێتن دێ خوداوەندێن نمایشکار تێدا زێدەبن.
ئەڤ زێدەرووییا ب خۆ ئینانەدەرێ، مەرەم ژێ یا چالاکڤانان، ئەگەر نە حەلهیتە دناڤ تەڤنا جڤاکى دا، وەکو ئاینێ ژ لق و مەلبەندان د دەرکەڤیت، بەردەوام دێ د رەوشا رەفزکرنێ دابیت. د کارێ کۆمی دا، ئاینان روبەرەکێ بەرفرەھ ھەیە، لەوما دەستھەلات یا شیای بچیتە د ناڤ گۆتارێن وان دا، ل ھەلبژارتنان ژی ل پشت دعایێن زەلامێن ئاینییە، د بن کولاڤێن وان ڤەیە، ل ھەرجھێ تو لێ بگەریێى دێ بینی. ھەر چ ئاین بیت نە ب تنێ ئیسلامەتی، بەلکو مەسیحی و ئەزدائی ژی. مادەم ئاین بۆ ئالاڤەک، ما بۆچی نابیتە ئالاڤێ دژی گەندەلیێ؟
خالەکا دی یا جڤاک د نەھۆشێ خۆ دا دزانیت؛ کو حزب و ئۆپۆسزیۆن ئێکن. بۆ هەمان چاڤکانییا دیرۆکێ د ڤەگەریت، دەستھەلات ب ئالاڤێن ھزری و پراکتیکی، یێن سالێن شێستا و حەفتێیان سەرەدەریێ دگەل جڤاکی دکەت. د نوکەدا چالاکڤان و بزاڤێن جڤاکی، نەرازیبوون و کەسێن نەرازی ل سەر چەپ و راست پارڤەکرینە، هەمان تێگەهێن کلاسیک، بەلێ جڤاکێ سەردەم د خۆ گۆھرینێن بەردەوام داییە، ژبەر ڤێ چەندێ سەردەریکرن ب تێگەھێ چەپی دگەل دەستھەلاتێ، بەرێ مرۆڤی د دەتە باوەشا دەستھەلاتێ ڤە.
زێدەبارى لڤینێن حزبى، یێن کو د بنە ئەگەرێ بەلاڤ بوونا پیرۆزییا سەختە د ناڤ جڤاکى دا. و ژبەر تەکگەراییا حزبى و رەهاتییا دەستهەلاتێ، د دەستێ کەسەکى دا. چالاکڤان ل شوونا سەنگێ نەرازیبوونێ، د شرۆڤەکرن و هەڤبەرکرنان دا ب دەتە دیارکن؛ فۆرمێ خۆ یێ هەبوونێ ژ یێ دەستهەلاتێ وەردگریت. خواندەڤایێ هێژا، چەند رەوشێن هۆسان ڤ بەرچاڤێن تە کەفتینە، دەمێ کەسەک گەلەک کەربێن خۆ ژ کەسەکە ڤەبکەت، ئەو ژى هەمان یان بەشەک ژ رەفتارێن وى ئەنجام د دەت؟ چالاکڤان ژى ب هەمان ریتم، دبیتە تەک مرۆڤ د ناڤ سیستەمى دا.
مەرەما مە ژ وەرگرتنا شێوەیێ حزبى، نە ل سەر بنەمایێ گەندەلییێ یە، سەرەراى ل دنیایێ هەمییێ چالاکڤان هەبوونە، خیانەت ل دوزا خۆ کرییە. بەلکو ئەڤ وەرگرتنە ل سەر بنەمایێ، ئاژاوەگێرى، خەبەرگوتن و ئیهانەتکرنێ یە. ب ڤێ سەرنشیڤییێ چالاکڤان؛ رەڤین و بەشەک ژ وان زیندانکرنا خۆ، د کەنە روویێ دوێ یێ دەستهەلاتێ و خزمەتا ئایدۆلۆژییا وان دکەن، پتر ژ رەسەناتییا هزرا سەرا وێ دەربەدەربووى. خەلک ژى د بەریکێن حزبان دا، یێن تژى خەفک، ب رێیا کارى ڤەدگەرنە سەر دلسۆزییا خۆ. مەزنترین شاشییا حزبێن کوردى ئەنجام داى، بوویە ئەگەرێ ساناهیکرنا دابەشبوونا جڤاکى، رەخساندنا دەلیڤەیێن کارى بوویە. وەکو مارکس دەربارەى جڤاکێن کۆمۆنێست دبێژیت: دابەشکرنا کاری ل سەر بنەمایێ زھنی و ھێزا جەستەی، ئێکەم گاڤا دابەشکرنێ بوو، پێدڤییە تاک خۆ ژ ڤێ بەنداتیێ رزگار بکەتن.(خواندنگەها فرانکفۆرت، فیڵ سلیتەر).
ب دیتنا مە د جڤاکێ کوردی دا، ژبەرکو کار ل سەر بنەمایێ حزبایەتییێ ھاتییە دابەشکرن. ھەمان فۆرمێ خۆ سەپاندن، کێمکرن و دووڤەلانککرنا یێ بەرانبەرە، بتنێ جداهى د تەزکیا حزبى دا یە. د بیت ئەڤ جورێ ژێگرتنێ، ئەگەر بیت سیناریۆیێن حزبى، د ڤەشارتنا گەندەلى و خۆسەپاندنێ دا د لاواز بن. پشتى دابەشکرنێ، و ب دەرفەتەکا دیرۆکى، قووناغا تمامکەر ب کرین و فروتنا ئەندام و کادران، ژ ڤێ حزبێ بۆ حزبا دى دەستپێدکەت. ژبەر ڤێ چەندێ ئەو کەسێ بەلێیا حزبێ ھەی، خۆ قەردارێ وان دبینیت، و نەشێت ژ چارچوڤەیێ ئەو بۆ دەستنیشان دکەن ب دەرکەڤیت. ئەوێ نەشیای باوەرییا حزبێ ب دەستڤەبینیت، خۆ کێم دبینیت. بەلکو ژ ڤێ چەندێ ژى دەرباز دبیت، خۆ دوورکری و بیانى دبینیت، چنکو ئەو بهایێ د دەتە خۆ ژ دەرڤەى سەرپێهاتییا وییە، ب رازەمەندییا حزبێ یە. ل هەمبەر ڤێ دیاردا، ل پێش چاڤین مە هەییان دبیتە دورهێلەک، ئەم تێدا کتکتە د ناڤ کاغەزەکێ دا دهێینە راپێچان؛ ب قیراجەکا زەر يان کەسک، خلفەکا جوان ل مە د دەن؛ وەکو موهرا ملکییەتێ و مە پێشکێشى ئێکودو دکەن.
دوماهى
بانگا مە دژى ب سەرداگرتنا کریارا نەرازیبوونێ یە، ژ لایێ دەستهەلاتێ ڤە، ئەو کریارا شێوەیێ رەوشەنبیرى و شارستانى د دەتە هەر وەلاتەکى. هەروەسان ل سەر ئاستێ مەدەنى، گرنگە ئەڤرۆکە د جەرگێ ڤێ بەرزەبوونا هەى دا، ئەم هەبوونەکا نوو ب ئافرینن، خەلک ژ بێهودەییێ ب بەرپرسارەتى بەرەف رژدبوونێ بهێن. گرنگە بزاڤێن جڤاکى و ئۆپۆزسیۆن، گراناهییا بەرپرسارەتییا هەى، بێخنە سەر لایەنێن دوورکرى ئەوێن ژ دەرڤەى سیستەمى.
چنکو د ژیانا چێکری دا، د بیت نێزیکترین خالا دەستنیشانکری، دوورترین خال بیت ژبۆ مرۆڤی. ژبەر کو ئالاڤێن لێگەریان و باوەرپێکرنێ، ب رێیا حزبان دەستکاری تێدا ھاتییە کرن. ئەوان ب بن دەستکرنا دیروکێ، دەرگەھێن رەخنەی ب شێوەیەکێ ئەندازەییا مودرێن دروستکرنە. ھەر کەسەکێ ھزر بکەت، ئەو دەرگەھێن رەخنەیێ یێن ژ راستن، بلا تێڕا دەرباز بیت، دێ بینیت سەرێ وی ب کێلیەکا پەسنان ڤە یێ نسیایە. لەوما ئەو ئالاڤە نەبتنێ ژ دەرڤەی ھێزا مە نە، بەلکو یێن ل سەر مە ھاتینە سەپاندن. و د بنە شێوەیێ ژیانا سەردەم یا کو ئەم شانازیيێ پێ د بەین.
مە دڤێت ئەم د سیستەمێ حۆکمرانییێ دا، ئەوێ وەکو تەختێ برێکستی لێھاتی، د دەستێن حزبێن دەربرینێ ژ قورخکارییا سەرمایەداری دکەن، دیرۆک ل دووڤ بەرژەوەندییا خۆ قەد و پرتکرى، بگەھینە دادییا جڤاکی. ئەڤ دادییە وەک نێزیکترین خال ئەم ل بەر چاڤێن خۆ د دانین و خەباتێ ژبۆ دکەین، لێ چنکو ئەو خالە ل جیھانەکێ یە و ئەم ل ئێکادی، دبیتە دوورترین تشتێ ئەم د گەھینێ. ئایدولۆژی ھۆسان کاردکەن، وەکو وێنەیەکێ ھۆلۆگرامییە، ئەو د ھێتە دناڤ تە دا، بەلێ تو نەشێی بچیە دناڤ دا، یان دەست بکەیێ. ژ دوور ڤە دھێت، گەلەک ژ دوور، ئەو ھزرا ل نێزیک کارتێکرنێ ل مە دکەت.