كورد لە پێودانگی ئەمریكادا"
4/3/2019 6:11:00 PM
كارۆخ خۆشناو
كورد لە پێودانگی ئەمریكادا وەك كارەكتەرێكی نادەوڵەتی و ئامرازێكی لۆكاڵی و هێزێكی ئازا لەقەڵەم دەدرێت. گەلی كورد میللەتێكە دەكەوێتە سنوری چوار وڵاتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست (توركیا-ئێران-عێراق-سوریا). ئەم روانگەیەش پێمان دەڵێ، كە دۆزی كورد لەلایەن ئەمریكاوە وەك كێشەیەكی ناوخۆیی چوار وڵاتە داگیركارەكەی كوردستان سەیر دەكرێت.
كوردستان لەلایەك پێگەیەكی جیوپۆڵەتیكی ستراتیژیی هەیە "وەك دڵی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وایە"، لەلایەكی تریشەوە ژێرخان و سەرخانی زۆر دەوڵەمەندە، بۆیە هەمیشە بۆتە جێگای چاوتێبڕینی وڵاتانی دوورو نزیك (وڵاتانی داگیركەری تورك و عەرەب و فارس، سەرەڕای وڵاتانی زلهێز). مامەڵەی ئەمریكا لەگەڵ هەموو گەلانی جیهاندا لەسەر بنەمای پاراستنی بەرژەوەندیەكانی خۆی بنیاتنراوە. دەتوانم بڵێم كورد وەك گەلێكی چەوساوە درەنگ دەنگی گەیشتووە بە دەستەڵاتدارانی ئەمریكا، بەڵام ئەمریكا لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستەمەوە كوردی خوێندۆتەوەو بە پێودانگی بەرژەوەندیەكانی خۆی مامەڵەی لەگەڵ كردووەو بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی خۆی ئاڕاستەی كردووە.
لە سەرەتای سەدەی بیستەمەوە تاكو سەرەتای سەدەی بیست و یەكەم. دوای جەنگی جیهانی یەكەم (ودرۆ ویڵسن)ی سەرۆكی ئەمەریكا راگەیەندراوێكی بەناوبانگی دەركرد، كە لە خاڵی (۱۲)دا باسی لە مافی گەلانی نەتەوەكانی ژێر دەسەڵاتی عوسمانی دەكرد، بەڵام دڕندەیی كەمالیستەكان و چاوچنۆكی و پلانی (سایكس-پیكۆ)ی بەریتانیاو فەرەنساو پشتگوێخستنی مافی گەلان لەلایەن ئەمەریكاوە، خەونی سەربەخۆیی كوردی لەوكاتەدا لەباربرد.
لەدوای نیوەی دووەمی سەدەی بیستەم و لەسەردەمی شۆڕشی ئەیلولدا، ئەوكاتەی هینری كیسنجەر وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بوو، بەهۆی هاوپەیمانی ئەوكاتی نێوان عێراق و سوڤیەت، ئەمەریكا لە رێگای شای ئێرانەوە بەنهێنی و بۆ ماوەیەكی كورت پشتگیری شۆڕشی كوردیان كرد، بۆ ئەوەی كورد وەك كارتێك بەكاربهێنێت بۆ دوورخستنەوەی عێراق لە یەكێتی سۆڤیەت، بەڵام دوای گەیشتن بە ئامانجەكانیان و لە ساڵی (۱۹۷٥) شای ئێران رێكەوتنی جەزائیری لەگەڵ رژێمی سەدام مۆر كردو پشتیان لە كورد كرد.
دوای شەڕی كەنداو جۆرج بۆشی (باوك) لە وتارێكدا كوردو شیعەی هاندا بۆ ئەوەی دژی رژێمی سەدام راپەڕن، بەڵام لە ترسی هەژموونی ئێران بەسەر راپەڕینی شیعەوە لە باشووری عێراقدا، ئەمەریكا رێگای بە رژێمی سەدام دا راپەڕینی شیعە سەركوت بكات، لە باشووری كوردستانیشدا بەهۆی ترس لە دڕندەیی رژێمەكەی، دوو ملیۆن كورد بۆ سەر سنورەكانی ئێران و توركیا ئاوارە بكات. ئەم كارەی سەدام ئەنجومەنی ئاسایشی ناچار كرد لە رێكەوتی (۱۹۹۱/٤/٥) بڕیاری (٦۸۸) دەربكات، كە بەهۆی ئەم بڕیارە خەڵكی سڤیلی هەرێمی كوردستان لە دەست رژێمی سەدام پارێزرا. لەم قۆناغەدا كوردی باشوور لە پێودانگی ئەمەریكادا تەنها لە رووی مرۆڤدۆستیەوە گرنگی پێدەدراو پێی دەگوتن (كوردە باشەكان)، بێ گوێدانە كوردی پارچەكانی تری كوردستان (باكوور، رۆژهەڵات، رۆژئاوا).
دوای یازدەی سێپتەمبەریش بۆشی كوڕ بڕیاریدا رژێمی سەدام بڕوخێنێ. بۆ ئەم مەبەستەش كوردی عێراقی وەك فاكتەرێكی بەهێز لەقەڵەمدا بۆ روخاندن و دووبارە بونیاتنانەوەی عێراق. لەم قۆناغەشدا كورد هەمیشە گوێڕایەڵی ئەمەریكا بووەو بەهۆیەوە هەندێك ماف و دەستكەوتی (تاڕادەیەك باش)ی لە دەستوری نوێی عێراقدا دەستكەوتووە. ئەگەرچی بەشێكی زۆری ئەو بەندو بڕگانەی پەیوەندی بە مافی كوردەوە هەبوون، تەنها وەك بەڵێنی بێ كردارو مەرەكەبی سەر كاغەز مانەوەو جێبەجێ نەكران.
دوای سەرهەڵدانی داعش لە ناوچە سوننیەكان و دروستبوونی هەڕەشەی جدی لەسەر بەرژەوەندیەكانی ئەمەریكا، ئەمەریكا كوردی وەك پرۆكسی‌و ئامرازو كارەكتەرێكی بەهێز بەكارهێنا، بۆ تێكشكاندنی ئەفسانەی داعش. كورد لەم جەنگەدا نزیكەی (۲) هەزار شەهیدو (۱۰) هەزار برینداری بەخشی. لەم قۆناغەدا قارەمانیەتی پێشمەرگەو كورد بووە جێگای سەرنجی هەموو جیهان. سەركەوتنی كورد بەرامبەر داعش لەلایەك و گەیشتن بە بنبەست لەگەڵ حكومەتی بەغدا لەلایەكی تر، كوردی هاندا كە ئەم هەلە بە دەرفەت بزانێ بۆ ئەنجامدانی گشتپرسی و جیابوونەوە لە عێراق، بەڵام ئەم جارەش ئەمەریكا پشتگیری لە كورد نەكردو ناڕەزایەتی دەربڕی بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم. دوای گشتپرسیش كە (۹۲.7%) خەڵكی كوردستان دەنگیاندا بە جیابوونەوە لە عێراق، ئەمەریكا گڵۆپی سەوزی بۆ عێراق هەڵكرد، تاكو لە رێگای گەلەكۆمەیەكی ناوخۆیی و ناوچەییدا نیوەی خاكی كوردستان داگیر بكەن!!
كورد لە پێودانگی تڕەمپدا
عەقیدەی سیاسیو دۆكترینی ترەمپ وەك بازرگانێك لە سێكتەری ئابوورییەوە سەرچاوەی گرتووە، واتە هەمیشە بەرژەوەندی ئابووری سەنتەرو چەقی سیاسەتكردنی ترەمپە، بەڵام هەنگاوەكانی ترەمپ (Unpredictable) پێشبینی نەكراون. ترەمپ لە هەڵمەتی هەڵبژاردن بەڵێنیدا، كە ئەگەر وەك سەرۆكی ئەمەریكا هەڵبژێردرا، ئەوا هێزەكانی لە هەندێك شوێن دەكشێنێتەوەو كێشەكان بۆ خەڵكی ئەم وڵاتانە جێدەهێڵێت. بۆ نموونە لە دوو ساڵی سەرۆكایەتیدا ترەمپ سێ جاری تر باسی كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكای لە سووریا كردووە، بەڵام دووجار لەژێر كاریگەری جەنەڕاڵەكانی وەزارەتی بەرگری ئەمەریكادا پەشیمانكراوەتەوە. هەروەها جارێكیش سعودییەو ئیمارات بەشێك لە تێچووی هێزەكانی ئەمەریكایان لە ئەستۆگرتووە، پێموایە ئەمجارەش ترەمپ بۆ چنینەوەی مەرام و دەستكەوتی ئابووری باسی پاشەكشە دەكات، چونكە ئاشكرایە ترەمپ پێیەكانی بە میل لە سووریا داكوتاوە. ئەمەریكا لەسەر ئاستی جیهان نزیكەی 865 بنكەی سەربازی هەیە و چووبێتە هەر وڵاتێك چۆڵی نەكردووە. ئەگەر لە رووی سەربازیشەوە كۆتایی بە كارەكانی هێنابێت، لە رێگای كەناڵی ترەوە چۆتەوە ئەو وڵاتە. لە ئێستادا ئەمەریكا سێ ئامانجی سەرەكی لەم ناوچەیەدا هەیە، یەكەمیان: پاراستی ئاسایشی ئیسرائیل. دووەم: لەناوبردنی یەكجارەكی داعش و لە رەگوڕیشە دەرهێنانیان. سێیەم: كەمكردنەوەی هەژموونی ئێران. ئەو تویتەی ترەمپ لە 19ی دیسەمبەردا لەلایەن نەیارەكانی ئەمەریكا پێشوازی لێكرا، بەتایبەت ئێران، بەڵام كاردانەوەی زۆری لێكەوتەوە، هەم لەناوخۆی ئیدارەی ترەمپ، هەمیش لەلایەن هاوپەیمانە نێودەوڵەتیەكانی ئەمەریكا وەك ئیسرائیل و بەریتانیاو فەرەنساو ئەڵمانیا، ئەم كاردانەوانەش كاریگەریان لەسەر هەڵوێستی ترەمپ دروست كرد، بۆیە رێی تێناچێت بەمزووانە ئەم بڕیارەی ترەمپ بچێتە بواری جێبەجێكردنەوە، چونكە لەم بڕیارەدا ئێران و رووسیا براوە دەبن و كۆنتڕۆڵی سووریا دەكەن، لەم حاڵەتەشدا ئاسایشی ئیسرائیل لەلایەن ئێران دەكەوێتە مەترسییەوە. پێموایە ترەمپ بە تویتەكەی مناوەرەیەكی ئابووری دەستپێكردووە، تا وەك ساڵی رابردوو وڵاتانی كەنداو بێنە پێشەوە و تێچووی سەربازی هێزەكانی ئەمەریكا لە ئەستۆبگرن، چونكە ئەگەر ئێران بە تەواوی لە سووریادا باڵا دەست بێت، ئەوا جگە لە ئاسایشی ئیسرائیل، ئاسایشی وڵاتانی كەنداویش دەكەوێتە مەترسیەوە.
ترەمپ دوو مەرجی داناوە بۆ توركیا بۆ ئەوەی لە كاتی كشانەوەی ئەمەریكا لە سووریا جێبەجێیان بكات، ئەو دوو مەرجەش بریتین لە پاراستنی كورد و بەردەوامیدان بە شەڕی داعش. بۆ ئەم مەبەستە (جۆن بۆڵتن) راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی ئەمەریكا چوو بۆ ئەنقەرە، بەڵام ئەردۆغان ئامادە نەبوو پێشوازی لێبكات، وەك ناڕەزایەتیەك سەبارەت بە مەرجەكەی ئەمەریكا بۆ پاراستنی كورد. ئەم هەڵوێستەش دووبارە پەیوەندییەكانی ئەمەریكا و توركیای بەرەو ئاڵۆزی بردەوە.
دوای ناڕەزایەتی توركیا، متمانەكردن بە ئەمەریكاو هەڵوێستی ئەمەریكا لەسەر پاراستنی كورد دەكەوێتە ژێر تاقیكردنەوەیەكی نێودەوڵەتی، ئایا ئەمەریكا تا كۆتایی داكۆكی لەم مەرجەی خۆی دەكات و كورد لە هێرشێكی دڕندانەی چاوەڕوانكراوی رژێمی ئەردۆغان دەپارێزێت؟ یان گۆڕەپانەكە بۆ رژێمی توركیا چۆڵ دەكات؟ لەم هەلومەرجەدا رێی تێناچێت ئەمەریكا پشت لە كورد بكات و رێگا بە توركیا بدات ئەو هێزە كۆمەڵكوژ بكات، كە لە جیاتی (دونیای ئازاد) شەڕی داعشی كردووە.
لە ئێستادا پەیوەندییەكانی توركیاو ئەمەریكا ئاڵۆزە، بە تایبەت لەم چەند رۆژەی رابردوودا پێشهاتێكی گەورە لەسەر زاری هەریەك لە (مایك پۆمیۆ، جۆن بۆڵتن) هاتە پێشەوە، كاتێك گوتیان ئێمە هێزەكانی كورد لە سووریا بە تیرۆریست نازانین. ئەمەش رێك پێچەوانەی هەڵوێستی توركیایە، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت پەیوەندیەكانی ئەمەریكا و توركیا روو لە ئاڵۆزیی زیاتر بكات، هاوشێوەی ساڵانی رابردوو كە پەیوەندیەكانیان گرژی و خاوی زۆری بەخۆیەوە بینیوە.
وەك لە پێشەكیە مێژوویەكەدا ئاماژەمان پێدا، ئەمەریكا لە دوای نیوەی دووەمی سەدەی بیستەمەوە تاوەكو ئێستا پەیوەندی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆی لەگەڵ كوردانی هەر چوار پارچەدا دروستكردووە، لەم ماوەیەدا كورد هەڵوێستی باش و خراپ و ئەرێنی و نەرێنی لە ئەمەریكا بینیووە، هەر لە سەردەمەكانی نیكسن و كلنتۆن و بۆش و ئۆباماوە بگرە، تاوەكو دەگاتە سەردەمی ترەمپ، ئەمەریكا بە گوێرەی بەرژەوەندیەكانی چەند جارێك پشتی لە كورد كردووە و چەند جارێكیش پشتگیری كوردی كردووە.
ئەگەر بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا لە سەردەمی (كیسنجەر)دا وای خواستبێت لە ساڵی (1975) پشت لە كورد بكات، ئەوا لە ئێستادا ئەمەریكا باش دەزانێت لەم ناوچەیەدا بە بێ كورد بەرژەوەندییەكانی پارێزراو نابن، چونكە ئەم ناوچەیە دابەش بووە بەسەر دوو بەرەی شیعە و سوننەدا، ئەمەریكا هیچكام لەم دوو بەرەیە بە دۆستی سەرەكی و راستەقینەی خۆی نازانێ، لەم نێوەندەدا لە دوای (ئیسرائیل) كورد باشترین دۆست و بژاردە و پارێزەری بەرژەوەندیەكانی ئەمەریكایە، ئەگەر چی كورد ئەكتەری نادەوڵەتین و لە ناوخۆشدا پەرتەوازەن، بەڵام تاقیكراونەتەوە و دەكرێ پشتیان پێ ببەسترێت. بۆیە لە ئێستادا ئەستێرەی كورد روو لە هەڵكشانە بە مەرجێك كورد بتوانێت چارەسەری (پەتای پەرتەوازەیی) خۆی بكات!
هەرێمی كوردستان لە رووی جیوپۆڵۆتیكەوە وەك دڵی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وایە، ئەمەریكاش باش لەو راستییە گەیشتووە، بۆیە گەورەترین كونسوڵخانە لەسەر ئاستی جیهان لە هەولێری پایتەخت دەكاتەوە. لە دوو مانگی رابردووشدا هاتنی وەزیری دەرەوەی ئەمەریكاو كۆبوونەوەی لەگەڵ سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان گرنگی پێگەی هەرێمی كوردستانی دووپاتكردەوە، هەروەها ئەمە پەیامێكیش بوو بە گوێی دەسەڵاتدارانی بەغدا و وڵاتانی ئیقلیمی كە كوردستان لە رووی سیاسی و ئابووری و جوگرافیەوە بۆ ئەمەریكا گرنگە و پێگەیەكی تایبەتی لای ئەمەریكا هەیە.
باشووری كوردستان بەگشتی و كەركوك بە تایبەتی سەرچاوەیەكی گرنگی وزەیە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بۆیە لەلایەن ئەمەریكاو عێراق و توركیاو ئێران و بەریتانیاو رووسیاوە گرنگەو ململانێیەكی زۆری لەسەر دەكرێت. سەبارەت بە كوردیش كەركوك قابیلی سازش لەسەركردن نییە. لە ئێستادا ئەمەریكا پلانی هەیە سنوورێك بۆ حەشدی شەعبی لە كەركوك و هەموو عێراق دابنێت، چونكە نزیكەی 65 گرووپی حەشدی شەعبی لە دەرەوەی یاسادا دروستكراون و زۆربەشیان لە ژێر هەژموونی ئێراندان. ئەمەریكا لە قۆناغی یەكەمدا جموجۆڵی حەشدی شەعبی لە كەركوك دەخاتە ژێر چاودێری خۆیەوە، بۆیە بەشێك لە هێزەكانی لە سەربازگەی (K1) جێگیركردووە. هەروەها لە داهاتوویەكی نزیكیش ئەمەریكا بە نیازە بارودۆخی كەركوك ئاسایی بكاتەوە و پێشمەرگە بگەڕێنێتەوە كەركوك، چونكە ئەمەریكا لەو حەقیقەتە گەیشتووە بەبێ پێشمەرگە ئاسایشی كەركوك دەستەبەر نابێت، بەتایبەت ئێستا لێرەو لەوێ جموجۆڵی هەندێك شانەی نووستووی داعش لە سنوری كەركوك هەستی پێدەكرێت، ئەمەریكا دەیەوێت بارودۆخی كەركوك كۆنترۆڵ بكات و پێشبگرێت لە ئەگەری سەرهەڵدانەوەی هەر گرووپی تیرۆریستی لەو سنوورە.
لە كۆتاییدا دەڵێم بۆ ئێمەی كورد زۆر گرنگە كە بەشێوەیەكی ئەكادیمی و زانستی، لەسەر بنەمای توێژینەوە و لێكۆڵینەوە لە سیاسەتی دەرەوە بگەین و هەوڵبدەین بەرژەوەندییەكانمان هاوتەریب و پاڕاڵیڵ بكەین لەگەڵ بەرژەوەندییەكانی ئەمەریكا و خۆمان بخەینە ناو هاوكێشەی ئەمەریكا، تاوەكو لەم ناوچە پڕ لە دوژمن و جیوپۆڵۆتیكە داخراوەدا هەمیشە پارێزراو بین. هەروەها پێویستە لەو حەقیقەتە بگەین، كە ئەمەریكا بەپێی بەرژەوەندی خۆی كار دەكات و سیاسەت لە ئەمەریكا لەسەر بنەمای هاوسۆزی دانەمەزراوە، كە ئەمەریكا لە ناوچەكەیە بۆ خۆی لێرەیە، نەهاتووە تا سەر ئێمە بپارێزێت، كە ئێستا دەڵێت كەی بمەوێت دەڕۆم، هیچ گرێبەستێكی سیاسی بەرامبەر كورد نییە، تەنها وەك هاوبەشێكی شەڕ گرێبەستێكی سەربازی لەگەڵ كورد هەیە، بەڵام تاوەكو ئێستا هیچ رێككەوتنێكی سیاسی لەنێوان كوردی هیچ پارچەیەك و ئەمەریكادا نیە. دەبێ دان بەو راستیەشدا بنێین، كە ئەمەریكا لە رووی سەربازییەوە هاوكارییەكی باشی كوردی باشوورو رۆژئاوای كردووە، چونكە لە پێشوودا هەموو كەلوپەلە سەربازییەكانی هەرێم و رۆژئاوا بریتی بوو لە چەند چەكێكی سووك و كۆمەڵێك كەلوپەلی كۆنی سەربازی رژێمی پێشوو، ئێستا ئەمریكا بڕێك لە چەكی باشی بۆ كورد دابین كردووە. هەر ئەمەریكا 365 ملیۆن دۆلار مانگانە دەدات بە پێشمەرگە لە باشوورو بودجەیەكی نادیاریش دەدات بە هێزەكانی كورد لە رۆژئاوا. لێرەدا دەبێ كورد خۆی زیاتر لە ئەمەریكا نزیك بكاتەوە و هەوڵبدات گرێبەستی سەربازی لەگەڵ ئەمەریكا بگۆڕێت بۆ گرێبەستی سیاسی.