هەولێر نابێتە بەغدا!
7/4/2021 8:19:00 PM
كارۆخ خۆشناو
یەکێک لە سامانە نیشتمانیەکانی (هەرێمی کوردستان) کە نکۆڵی لێ ناکرێت و سازشی لەسەر ناکرێت، بریتیە لەو پێگە سەقامگیرەی کە لەم (ناوچە پڕ لەکێشەیە)دا هەیەتی، ئەو پێگە ئارامەی کە هەمیشە هەرێمی کوردستانی پێ جیاکراوەتەوە لە عێڕاقێکی ئاڵۆز و ناسەقامگیر، ئەم سامانە نیشتیمانیە هەمیشە جێگای شانازی خەڵکی کوردستان و نێردە دیپلۆماسیەکان و ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکان بووە، چونکە لەژێر سایەی ئەم پێگە سەقامگیرەدا نەک تەنها خەڵکی کوردستان، بەڵکو سەدان هەزار ئاوارەی ناوەڕاست و خوارووی عێراق و پارچەکانی تری کوردستانیش حەواونەتەوە، بۆیە ئاسایشی هەرێم بەگشتی و ئاسایشی هەولێری پایتەخت بەتایبەتی هێڵی سورن، نابێت بە هیچ شێوەیەک ڕێگا بدرێت بە هیچ گروپ و میلیشیایەک لە (ژێر هەر ناو و ناونیشانێکدا بێت) هەولێر بکەنە گۆڕەپانی ململانێی ناوخۆیی و ناوچەیی و نێودەوڵەتی (هاوشێوەی بەغدا).
ئەمە چەند جارێکە هێرشی دڕۆن و موشەکی دەکرێتە سەر هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان، بەتایبەت هێرشی دوێنێ کە بە سێ درۆن ئەنجام دران، لەسەر درۆنەکانیش نوسرا بوو:
(یا صاحب الزمان و یا زهراء)
ئەم دروشمانەش بەڵگەی ڕوون و ئاشکران کەوا هێرشەکەی ئەم جارە ناڕاستەوخۆ لەلایەن پڕۆکزیەکانی ئێرانەوە ئەنجام دراوە، بە گوێرەی هەندێک زانیاری باوەڕپێکراویش (میلیشیاكانی حیزبوڵای عێراق و كەتیبەكانی سەید شوهەدا) ژورێكی ئۆپەراسیۆنیان پێكهێناوە بۆ كردنە ئامانجی دامەزراوەكانی ئەمەریكا لە (هەولێر و كوردستان) و ناوەندی ژووری ئۆپەراسیۆنەكەیان لە سەربازگەی (ئەشرەفی) پێشووی (موجاهیدینی خەڵق) دامەزراندووە، كە ئێستا لەژێر كۆنترۆڵی حیزبوڵای عێڕاقیدایە.
مەبەستی ئەم جۆرە هێرشانەش گەیاندنی کۆمەڵێک پەیامە، لەوانە:
1- هەوڵدان بۆ گەیاندنی پەیامێک کە (ھەولێر و كوردستان هاوشێوەی بەغدا و عێڕاق ناسەقامگیرن).
2- ناردنی پەیامێک بۆ (ئیدارەی بایدن) کەوا شیعەکان خوێنی (سولەیمانی و موهەندیس)یان لەبیر نەکردووە.
3- تێرکردن و ڕازیگردنی شەقامی شیعە بە مەبەستی (استهلاك المحلي) و ڕیکلامکردن و کۆکردنەوەی دەنگ بۆ هەڵبژاردنەکانی داهاتووی پەرلەمانی عێڕاق.
4- تاقیکردنەوەی (ئیدارەی بایدن) تاکو بزانن تا چەند بەرگری لە هەرێم و وڵاتانی هاوپەیمانی ئەمریکا دەکات.
5- فشارێکە بۆ سەر ئەمەریکا تاکو لە (دانوستانەکانی ڤیەننا) نەرمی بنوێنێت و گەمارووەكانی سەر ئیران ھەڵبگرێت و بگەڕێتەوە ناو ڕێکەوتنی ئەتۆمی (5+1).
6- فشارێکی ئیرانە بۆ سەر هەرێم تاکو لە ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی دوور بکەوێتەوە، بەمەبەستی تێکدانی ئەم باڵانسەی کەوا هەرێم بە شێوەیەکی هاوسەنگ ڕایگرتووە لە نێوان ئەمریکا و ئێران.
7- پەیامێکی ئێرانە بۆ ئەمریكا کە دەتوانن لە ڕێگای پڕۆکزیەکانیانەوە لە هەموو شوێنێکی عێڕاق هێرش بکاتە سەر بەرژەوەندیەکان و هێزەکانی ئەمریکا، بە تایبەت کە ماوەیەکە لە میدیا جیهانیەکان باس لەوە دەكرێت كە باشترین و سەقامگیرترین و ئارامترین ئەلتەرناتیڤی ئەمریکا لە شوێنی (بەغدا) ڕەنگە هەولێر بێت.
دووبارە بوونەوەی هێرشە موشەکیەکان دەبێت ناچارمان بکات تاکو هەڵوەستیەک بکەین بۆ ئەنجامدانی پێنج خاڵی گرنگ:
یەکەم: گرنگە هەرێم بە فەرمی داوا لە ئەمریکا بکات تاکو فشار لە حکومەتی عێڕاق بکات بۆ ئەوەی هێزەکانی حەشد لە سنوری هەرێم دووربخرێنەوە، چونکە لە ساڵی (2017) بە گڵۆپی سەوزی ئەمریکا هێزەکانی حەشد توانیان بێنە سنوری ناوچە دابڕێنراوەکانی هەرێم.
دووەم: گرنگە هەرێم داوا لە ئەمریکا بکات چۆن لە ڕێگای سیستەمی پاتریۆتەوە بنکە و بارەگاکانیان دەپارێزن ئەوهاش (خاک و خەڵکی) هەرێم لە هێرشی نەیارەکانیان بپارێزن، چونکە سەرەکیترین بەهانەی هێرشکردنی ئەم گروپانە بریتییە لە بوونی هێزەکانی ئەمریکا لە هەرێم.
سێهەم: گرنگە هەرێم داوا لە نەتەوەیەکگرتووەکان بکات تاکو فشار لە عێڕاق بکات بۆ جێبەجێکردنی مادەی (140).
چوارەم: لەگەڵ ئەم سێ خاڵەی سەرەوەدا پێویستە سەرکردایەتی سیاسی کوردستان پەلە بکات لە پڕۆسەی ڕێکخستنەوە و یەک خستنەوەی هێزەکانی پێشمەرگە، بەمەبەستی ئامادەباشی وەرگرتن بۆ بەرپەرچدانەوەی هەر هەڕەشەیەکی سەربازی و ئەمنی بۆ سەر خاک و خەڵکی هەرێمی کوردستان.
پێنجەم: ئەم (هەڕەشە مەترسیدارە) دەبێت ببێتە دەرفەتێک بۆ ڕاچڵەکین و بەخۆداچوونەوە لە پێناو تێپەڕاندنی جیاوازیە سیاسیەکان و لێکنزیکبوونەوەی هەموو لایەنە سیاسیەکانی هەرێمی کوردستان، چونکە ئەم هەڕەشەیە تەنها بۆ سەر لایەنێک و شارێک نیە، بەڵکو هەڕەشەیە بۆ سەر تەواوی لایەنەکان و هەموو قەوارەی هەرێمی کوردستان، واتە بە هەڕەشەیەکی جدیە بۆ سەر کەشتی هەرێمی کوردستان، بە نغرۆبوونی ئەم کەشتیەش (خوانەخواستە) هەموومان دەخنکێین!
٭ کــــارۆخ خـــۆشناو
(سەرۆکی ئەنیستیتۆی توێژینەوەی ئەمریکی-کوردی)
MON 6:04 AM
Karokh Khoshnaw
7:43 AM
Karokh Khoshnaw
ئەمڕۆ تەمەنی ئەمەریکا دەبێتە (245) ساڵ!
خەڵکی ئەمەریکا لە (4)ی تەموزی ساڵی (1776) زایینی سەربەخۆییان ڕاگەیاند و حوکمی شانشینی بەریتانیایان رەتکردەوە و چیتر ئامادە نەبوون لە ژێر دەستەڵاتی بەڕیتانیادا بمێننەوە، بەڵکو کۆمارێکی دەستووری فێدراڵییان دروستکرد، خەڵکی ئەمەریکا لە ماوەی (245) ساڵی سەربەخۆییاندا، (46) سەرۆکیان هەڵبژاردووە، (19) سەرۆک له پارتی کۆماری بوون، (16) سەرۆکیش له دیموکرات، (11) سەرۆکیش بێلایەن بوون، واتە پێش دامەزراندنی پارتی دیموکرات و پارتی کۆماری (پارتی دیموکرات لە ساڵی 1828 دامەزرا، پارتی کۆماری لە ساڵی 1854 دامەزرا).
ئەمەریکا ئەوکاتە تەنها لە (13) ولایەت پێکھاتبوو، کە ئەمانەی خوارەوە بوون:
(پێنسلڤانیا، نیویورک، نیوجێرسی، ڤیرجینیا، ماساچوست، میریالند، ڕودئایالند، کنتکت، کاڕۆلینای باکور، کاڕۆلینای باشور،دالوێر، نیوهامشر، جۆرجیا) بەڵام ئێستا ئەمەریکا لە (50) ولایەت پێک هاتووە و هەر ولایەتێکیش تایبەتمەندی خۆی هەیە، هەمووشیان خاوەن دەسەڵاتی خۆجێیی خۆیانن (یاسا دانان و جێبەجێکردن و دادوەری) ئەویش لە ژێر چەتری دەستوری فیدڕاڵی ئەمەریکادا.
باوکانی دامەزرێنەر (Founding Fathers) بریتی بوون لە کۆمەڵێک سەرکردەی سیاسی کە راگەیەندراوی سەربەخۆیی ئەمەریکایان واژۆ کرد و بەشداریان کرد لە جەنگی سەربەخۆیی ئەمەریکا و دەستووری ئەمەریکایان نووسیەوە، بە گوێرەی مێژوونوس (ریچارد ب. مۆریس) ئەم (7) سەرکردەیەی خوارەوە وەک باوکانی دامەزرێنەری ئەمەریکا ناسراون: (جۆرج واشنتن، جۆن ئادامز، بنیامین فڕانکلین، جۆن جەی، ئەلێکسەندەر ھامیلتۆن، تۆماس جێفرسۆن، جێمس مادیسۆن).
دەقی راگەیاندنی سەربەخۆیی (Declaration of Independence) لە لایەن (تۆماس جیفرسن) لە ڤێرجینا نووسرایەوە، راگەیاندنی سەربەخۆیی بەبێ رەزامەندی بەریتانیا بوو، بۆیە بەریتانیا بەهێز بەرەنگاری ویستی سەربەخۆخوازانی ئەمەریکا بووەوە، دوای شەڕێکی (8) ساڵە شانشینی بەریتانیا ناچاربوو ساڵی (1783) لە رێكکەوتننامەی (پاریس) دان بە سەربەخۆیی ئەمەریکادا بنێت.
بۆ ئەوەی لە سیاسەتی ئەمەریکا تێبگەین، پێویستە لە پلانی ستراتیژی ئەمریکا تێبگەین، بۆ ئەوەی لە پلانی ستراتیژی ئەمەریکا تێبگەین پێویستە لە پلانی تاکتیکی ئەمەریکا تێبگەین، بۆ ئەوەی لە پلانی تاکتیکی ئەمەریکا تێبگەین پێویستە لە پێودانگی دانانی پلانی تاکتیکی و ستراتیژی ئەمەریکا تێبگەین، هەمیشە بە گوێرەی دوو پێودانگ پلانی تاکتیکی و ستراتیژی ئەمەریکا دادەڕێژرێن، ئەوانیش بریتین لە:
یەکەم: پێودانگی پاراستنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریکا.
دووەم: پێودانگی پاراستنی بەرژەوەندیە ماددی و مەعنەویەکانی ئەمەریکا.
کەواتە هەمیشە داڕشتنی (سیاسەت و ستراتیژ و تاکتیکی ئەمەریکا) بەندە بە پێودانگی پاراستنی ئاسایش و بەرژوەندیەکانی ئەمەریکا.
لە ساڵیادی سەربەخۆیی ئەمەریکادا بۆ ئێمە گرنگە هەڵوەستەیەک بکەین و پرسیار بکەین:
ئایا ئه‌مه‌ریكا چۆن بۆتە زلهێزترین وڵاتی دونیا و سوپه‌ر پاوه‌ری جیهان؟
پێموایە کۆمەڵێک فاکتەر لە پشت سەرکەوتنی ئه‌مه‌ریكا دان، لە هەموو سێکتەرەکانی (سیاسی و ئابووری و سەربازی و تەکنەلۆژی و هونەری و ....هتد)، بەڵام سەرەکیترین فاکتەر بوونی دەستوورێکی کورت و پوخت و پڕ مانایە، کە لە سەر ئاستی جیهان بە کۆنترین دۆکیۆمێنتی کارپێکراو هەژمار دەکرێت، چونکە تەمەنی (232) ساڵە و تاکو ئێستاش کاری پێدەکرێت.
رەشنووسی دەستوری ئه‌مه‌ریكا لە ساڵی (1787) لە کۆنگرەی (فیلادلفیا)دا بە ئامادەبوونی نوێنەری سێزدە ویلایەت نووسرایەوە، دوای ساڵێک گفتوگۆکردنی چڕ و پڕ، لە ساڵی (1788) راپرسی لەسەرکرا، ئینجا لە ساڵی دواتر واتە ساڵی (1789) پەسەند کرا و خرایە بواری جێبەجێکردنەوە.
دەستووری ئه‌مه‌ریكا لە (7) ماددە پێکهاتووە:
ماددەی یەکەم تایبەتە بە دەسەڵاتی یاسادانان.
ماددەی دووەم تایبەتە بە دەسەڵاتی جێبەجێکردن.
ماددەی سێیەم تایبەتە بە دەسەڵاتی دادوەری.
ماددەی چوارەم تایبەتە بە پەیوەندییەکانی نێوان ویلایەتەکان و حکومەتی فیدڕاڵ.
ماددەی پێنجەم تایبەتە بە هەموارکردنەوەی دەستوور.
ماددەی شەشەم تایبەتە بە قەرزی نەتەوەیی (الدیون القومیة)
ماددەی حەوتەم تایبەتە بە پەسەندکردنی دەستوور.
یەکێک لە خەسڵەتە گرنگەکانی دەستووری ئه‌مه‌ریكا بریتیە لە (Flexibility) واتە نەرمی و گونجان لەگەڵ هەموو سەردەمەکان، لەم چوارچێوەیەدا ماددەی پێنجەمی دەستوور تەرخان کراوە بۆ هەمووارکردنەوەی دەستوور بە گوێرەی پێویستی سەردەمەکان، بۆیە دەستووری ئه‌مه‌ریكا تاکو ئێستا (27) جار هەموار کراوەتەوە.
خەسڵەتێکی تری بەهێزی دەستووری ئه‌مه‌ریكا، جیاکردنەوە و چاودێری و هاوسەنگی نێوان هەرسێ دەسەڵاتەکەیە (Separation of Powers, Checks and Balances) بە گوێرەی مادەکانی (1 و 2 و 3)ی دەستوور هەر سێ دەسەڵاتەکەی ئه‌مه‌ریكا لە یەکتر جیاکراونەتەوە (یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەری) هەروەها دەستووری ئه‌مه‌ریكا هاوسەنگی نێوان دەسەڵاتەکانی فەراهەمکردووە لە رێگه‌ی چاودێریکردنی هەرسێ دەسەڵاتەکە بەسەر یەکترەوە:
(The power of US government is constrained by the separation of powers and checks and balances between branches)
لە ئه‌مه‌ریكادا بەهۆی پیادەکردنی ئەم دەستوورە، یاسا لەسەرووی هەموو کەسێکەوەیە، ئینجا ئەگەر ئەو کەسە سەرۆکی ئه‌مه‌ریكاش بێت، وەک بینیمان لە سەردەمی (ترەمپ)دا کۆنگرێسی ئەمەریکا دوو جار پڕۆسەی لێپرسینەوەی (Impeachment)ی بەرامبەر (ترەمپ) ئەنجامدا.
کەواتە دەستووری ئه‌مه‌ریكا بەردی بناغەی دروستبوونی شارستانیەتی ئەمەریکایە، کە لەژێر سایەییدا یاسا و ڕێساکان سەروەرن بەسەر گشت هاووڵاتیاندا، بەبێ جیاوازی ئایدۆلۆژی و ئایینی و نەتەوەیی و مەزهەبی و ئیتنیکی...هتد.
لە کۆتاییدا گرنگە ئێمەی (خەڵکی کوردستان) هەوڵبدەین سوود لە ئەزموونی نوسینەوەی دەستووری ئه‌مه‌ریكا وەربگرین، بە تایبەت لە کاتی نووسینەوەی دەستووری هەرێمی کوردستان.