دارستان، دەرامەتێکی سروشتی نوێبوەوە
6/11/2022 11:51:00 AM
د. هەڵەت رەشید
دارستان یەکێکە
لەدەرامەتە سروشتیە نوێبوەکان و لەسەر ئاستی جیهان گرنگی زۆری پێ ئەدرێت، چونکە
رووبەرێکی سروشتی جوان و سەرنج راکێش دەبەخشێت بەرووی زەوی و سەرچاوەی سەرەکی ئۆکسجین
و پاککردنەوەی هەوایە، هەروەها لە هەندێ
ناوچەی جیهان بەرهەمەکەی وەکو خۆراک و لە هەندێ شوێنی تر وەکو کەرەستەی خاوی پیشەسازی
بەکاردەهێنرێت، بۆیە بەشدارییەکی کارای هەیە لە پێکهێنانی ئابوری و داهاتی نەتەوەیی
ووڵات و هەرێمەکان .
دارستان زیاتر لە
ئاوهەوای گەرم و شێدار گەشەدەکەن و ئەو ناوچانەی هەمیشە گەرم و شێدارن دارستانەکانی
جۆراو جۆر و چر و بەرز و هەمیشە سەوزن، ئەم بارودۆخەش لە ناوچەی یەکسانی و هەرێمەکانی
ئاوهەوای وەرزی و بەشێک لەکەناری دەریا و زەریاکان رەخساون و بۆیە ئەو ناوچانە زۆرترین
رێژەی دارستان و گەورەترین دارستانیان هەیە لەسەر ئاستی جیهان، بەڵام ناوچە ساردەکانی
وەکو جەمسەر کە پلەی گەرمیان لە (10°) سیلیزی کەمترن دارستانی لێ ناروێت و بەهەمان
شێوە ناوچە گەرم و ووشکەکان بەهۆی کەم بارانیەوە بێ دارستانن، ناوچە مام ناوەندەکانی
وەکو هەرێمی کوردستانیش بەهۆی گۆرانی وەرزی لەئاوهەواکەی بوونی وەرزی ووشک و وەرزی
سارد، دارەکانی کورت و گەڵا وەریو و جۆراو جۆری و چرییان کەمە، کەواتە ئاوهەوا هۆکارە
بۆ نەبونی دارستانی چر و هەمیشە سەوز لەهەرێمی کوردستان، جگە لەوە بەهۆی شۆرشەکانی کورد و شەری ئێران_عێراق و
دواتریش گەمارۆی ئابوری دارستانەکان توشی
زیانی گەورە بوون و رووبەریان کەمی کردوە، هەرچەندە لە ئێستادا گەشەیان کردوەو
رووبەرییان زیادی کردوە، بەڵام ئەم گەشەکردنە خاوە و بەهۆی ئاوهەواوە ئەگەر توشی
گرفتی مرۆیش نەبن گەشەکردنیان وەکو پێویست نیە، لەگەڵ ئەوەشدا ئەو رووبەرەی لەدارستان
کەلە هەرێمی کوردستان هەیە نەتوانراوە زانستیانە سودی لێ وەربگیرێت و بکرێت بە سەرچاوەی
داهات بۆ هاوڵاتیان و کەرەستەی خاوی پیشەسازی، بەم بۆهۆیەوە ساڵانە دەیان ملیۆن دۆلار
بۆ کرینی کەرەستەی لەدار دروستکراو لەداهاتی هاوڵاتیان دەچێتە دەرەوەی هەرێم، دەکرێت
بەزاڵبون بەسەر گرفتەکان و دانانی پلانی گونجاو سود لەدارستانەکان وەربگیرێت و بکرێت
بەسەرچاوەی پیشەسازی و داهات بۆ جوتیار . لە دیارترین گرفتەکانی دارستان لەهەرێمی
کوردستان، گرفتی ئاووهەوا و کەمی ئاوو و نەبونی ئیدارەدانی زانستی دارستان و خراپ
بەکارهێنانی ئەم کەرتەیە، جگە لەوەی هۆشیاری تاک بەرامبەر ئەم کەرتە لاوازە .
دارستان بونی
گرنگە و هەوا پاک دەکاتەوە و رێگرە لەبەرزبونەوەی
پلەی گەرمی ....، بەڵام نابێت بڵێین بەکاهێنانیشی قەدەغەیە!،چونکە دارستان سەرچاوەی
پیشەسازییەو بەکارهێنانی پێویستە، بۆیە پێویستە ئەم کەرتە وەبەرهێنانی تێدا بکرێت
و بکرێت بەسەرچاوەی داهات، بۆ ئەم کارەش پێویستە رێگەی زانستی و توێژینەوەی ورد هەبێت،
بەڵام دەکرێت هەندێک هەنگاوی خێراش بگرینە بەر بۆ گەشەپێدانی ئەم کەرتە،لەوانە زیادکردنی
کشتوکاڵی باخداری دەتوانرێت بکرێت بەرێگەیەکی باش بۆ گەشەپێدانی دارستان و زیادکردنی
روبەری سەوزایی، باشترین نمونەیش لەم بوارە ووڵاتی گواتیمالایا کە لەرێگەی 40 هەزار
خێزان و 52 میلیۆن داری بەردار لەسەر روبەری 240 هەزار دۆنم چێندراوە، ئەمەش جگەلە
زیادکردنی بەرهەمی کشتوکاڵی توانای هەڵمژینی کاربۆنی ساڵانەی 387 هەزار تەنە .
کەواتە ئەگەر
بمانەوێت کەرتی دارستان لە هەرێمی کوردستان گەشەپێبدەین پێویستە بیر لە زیادکردنی
رووبەری باخ بکەینەوە، بەتایبەت ئەو دارانەی کەلەگەڵ ئاوهەوای کوردستان دەگونجێن و
گەشە دەکەن لەوانەش خورما و زەیتون و فستق کەبەرگەی ووشکی و کەم ئاوی دەگرن و بەرهەمی
ئابوری گرنگیان هەیە، چونکە داری سروشتی بەهۆی بارودۆخی ئاوهەواوە گەشەی خاوەو
ناتوانرێت سودێکی ئابوری لێ وەربگیرێت .
▪️دکتۆرا لە جوگرافیایی سروشتی