گرنگی پێگەی هەرێم لەسەردانەکەی پاپادا
3/7/2021 10:50:00 PM
شەنکار عەبدوڵا
هەرێمی کوردستان، لەساڵی ١٩٩١ و دوای کۆڕەوە گەورەکە بەبڕیاری ٦٨٨ ئەنجومەنی ئاسایش تاڕادەیەک خەمڵی و گەشەیکرد، دواتر بووە خاوەنی حکومەت و پەرلەمانی خۆی، لەوکاتەشەوە هەتا ساڵی ٢٠٠٣ و رووخانی فاشیزمی بەعس، قەوارەی هەرێم جۆرێک سیستمی خۆبەڕێوەبردنی هەبوو، وێڕای بڕیارەکەی هاوپەیمانان بۆ پاراستنی ئەم قەوارەیە، بەڵام مەترسیەکانی فاشیزمی بەعس هەمیشە وەک کابوسێ بوو لەسەر هەرێم.
لەدوای ڕووخانی فاشیزمی بەعس، یاسای ئیدارەدانی دەوڵەتی بریمەر و بەتایبەتیش دەستوری هەمیشەیی عێراق (٢٠٠٥) کە تاڕادەیەکی باش مافەکانی کورد وەک نەتەوە و وەک قەوارەش پاراست، بەپێی ماددەی ١١٧ و ١٢٠ و ١٢١ی دەستوری هەمیشەیی عێراق دانی بەقەوارەی هەرێمدا ناوە؛ وەک ئەوەی کەپێشتر هەبووە.
بەهێزی پێگەی هەرێم کە زۆرجار دەبووە جێگای ئیرەیی لایەنە عێراقیەکان بەتایبەتی فاشیزمی شیعی، تا کار گەیشتە ئەوەی بودجە و موچەی هەرێم ببڕن لەکۆتایی ساڵی ٢٠١٤ەدا، پێشتریش کە هەر نوری مالیکی سەرۆک وەزیرانی عێراق بوو، لەچاوپێکەوتنێکی ئێن ئاڕ تیدا دانی بەبەهێزی پێگەی هەرێمدانا و بە ئاشکرا گوتی "ئێستا دەبێت بڵێن عێراق سەر بە هەرێمی کوردستانە".
بەهێزی ئەم پێگەیە لەشەڕی داعشدا زیاتر بوو، چونکە هێرشی داعش بۆسەر سوریا و عێراق هاوپەیمانانی ڕانەچڵەکاندن، هەتا ئەوکاتەی کە داعش نزیک بووە لەهەولێر، لەوکاتەدا هاوپەیمانان ڕاچڵەکین و بەپەلە کەوتنەخۆ بۆ ڕووبەڕووبونەوەی داعش، دواتریش هێزەکانی پێشمەرگە بەهاوکاری و هەماهەنگی هاوپەیمانان توانیان ئەفسانەی داعش تێک بشکێنن، بەهێزی ئەم پێگەیە بەردەوام بوو، هەتا ڕیفراندۆم و دواتریش خیانەتی ١٦ی ئۆکتۆبەر، لەوکاتەوە ئیدی پێگەی هەرێم پاشەکشەیکردوو، وڵاتانی دەوروبەریش کەوتنە فشاری جۆراوجۆر بۆلاوازکردنی قەوارەی هەرێم، بەغدایان هاندەدا کەهەرچی پێدەکرێ بۆ لاوازکردنی قەوارەیی هەرێم درێخی نەکات، ئەویش بەردەوام لەدەرفەت دەگەڕی بۆ لاوازکردنی ئەم قەوارەیە، بۆ ئەوەی پەرتی بکات و شتێ نەهێڵێ بەناوی قەوارەیی هەرێم بەڵام خۆشبەختانە ئەم خەونەی تائێستا نەبووەتە واقیع.
هەرێمی کوردستان و کوردەکان بەپێی بەپێی گێڕانەوە مێژووییەکان بەردەوام لانکەیەکی ئارام بووە بۆ مەسیحییەکانی.
مەسیحییەکانی کوردستان کە پێکهاتوون لە (کلد، ئاشوری ، ئەرمەن و سریانی) لەدەوروبەری موسڵ و قەرەقوش و بەرتەلە و باشیک و هەولێر ژیاون، بەڵام چەندجارێک بەهۆی هێرشی دڕندانەی داگیرکەرانەوە هەوڵی سڕینەوە و ئەسیمیلەیشنیان دراوە، هەر کوردستان پەناگەی ئارامیان بووە، هەرچەندە مەسیحییەکان گەورەترین کۆمەڵگەی ناموسوڵمان بوون لە کوردستان.
ئەوکاتەش کە شاڵاوی مەغۆلەکان رووی لەعێراق و موسڵکرد، لەوکاتەشدا مەسیحییەکان هەر پەنایان بۆ هەولێر هێنا.
لەهێرشی داعشیش بۆ موسڵ و کۆنتڕۆڵکردنی ئەوشارە لەساڵی ٢٠١٤جارێکی تر مەسیحییەکان پەنایان بۆ هەولێر هێنا، ئەوە جگە لەوەی مەسیحییەکان لەهەولێردا و لە حکومەتی هەرێمدا پێگەی شایستەیی خۆیان هەیە و بەوەزیرێک و بەڕێوەبەری دەستەیەک کەهەمان پلەی وەزیری هەیە لەگەڵ پێنج پەرلەمانتارن بەشدارن و هەمیشە کەمینەیەکی ڕێزلێگیراوبوون و هەستیان بە ئاسایش و ئارامیکردووە، بەهیچ جۆرێک جیاوازی ئاینیان نەبووەتەهۆی چەوسانەوە یان بێ مافزەوتکردنیان و هاوڵاتی پلەیەکی کوردستان بوون.
گەشتەکەی پاپا فرانسیس موجازەفەیەکی گەورەبوو لەمکاتەدا کە پەتای مەترسیداری کۆرۆنا تەنگی بەجیهان هەڵچنیوە و عێراقیش لەدۆخێکی ناسەقامگیردایە لەروی ئارامی و ئاسایشەوە، رۆژانە هێرشەکانی حەشد بۆسەر باڵیۆزخانە و بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا عێراقیکردووەتە وڵاتێکی نائەمین.
گەشتەکەی پاپا بۆ عێراق و هەرێم مانا و دەلالەتی گەورەی هەبوو بەتایبەتیش بۆ کوردستان کەنەتەوەیەکی بێ دەوڵەتە.
د. دلاوەر عەلائەدین، سەرۆکی ئینستیتیوتی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست بۆ توێژینەوە ده‌ڵێت "هاتنی پاپا فرانسیس کوردستان دەخاتەوە سەر ئەجێندای نێودەوڵەتی".
ئەگەرچی لەدوای شەڕی داعشەوە کورد وردە وردە دەنگ و باسی لە جیهاندا بەرەو کاڵبونەوە دەچوو، بەڵام هاتنی پاپا و ئەو پێشوازییە شایستەیە و ئەو ئەتەکێتەی لەلایەن بەرپرسانی هەرێمەوە لەبەرامبەریدا نویندرا، دەکرێ جارێکیتر تر کورد وەک نەتەوەیەکی بێدەوڵەت بباتەوە ڕۆژەڤی جیهان و جارێکی تر دەرگایەکی تر بکاتەوە بەرووی کورد و کێشە نەتەوەییەکەیدا و پێگەی هەرێم لەئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیدا بەهێز بکاتەوە، چونکە چاوەکانی پاپا بەباشی ئەو پێکەوە ژیانەی مەسیحییەکانی لەگەڵ موسوڵماناندا بینی و لەوەش دڵنیابووەتەوە کە مەسیحییەکان لەهەرێمدا پارێزراون و بەشێکن لە کورد، بۆیە دەکرێ پاپا بەخەیاڵی ئاسودەوە بگەڕێتەوە بۆ ڤاتیکان و لەوە دڵنیابێتەوە کە مەسیحییەکان لە هەرێمکی ئەمین و پارێزراودان.