دوو ئیدارەیی نا، لامەرکەزیی
4/19/2020 7:47:00 PM
220 جار خوێندراوەتەوە
هەڵشۆ عەبدولفەتاح
لەگەڵ هەر گرژبوونێکی نێوان حزبە دەستەڵاتدارەکان بەتایبەتیش پارتی دیموکراتی کوردستان‌و یەکێتی نیشتمانی کوردستان دوو ئیدارەی ئەو دەستەواژەیە دەبێت کەزۆرترین کات بەرگوێمان دەکەوێت، لەگەڵ بەرکەوتنی ئەم زاراوەیەش تاکی کوردی راستەوخۆ بیری دەچێتەوە بۆ شەڕی ناوخۆ تا ئەو ئاستەی بۆ هاتوچۆیەکی نێوان دوو شاری کوردی پێوبیستبوو تەنانەت ژمارەی دەرگای ئەو ماڵەش بڵێت کەلەو شارە سەردانی دەکەیت، بۆبە سەرسوڕمانی ناوێت کاتێک کوردێک گوێی لە وشەی دوو ئیدارەیی دەبێت توشی حاڵەتێکی زۆر نامۆ دەبێت، ئەگەر بگەرێنەوە بۆ سەردەمی دوو ئیدارەییەکە فشارو داوایەکی زۆر هەبوو لەلایەن لەمیدیاو رێکخراو چالاکوانان تا ئەم دووانە لێکبدرێنەوە، جا باشبوو یان خراپ ئەمە شتێکی دیکەیە.
ئێستا لەپاش چواردە ساڵ جارێکی تر لەگەرمەی ناکۆکی نێوان هێزە سیاسییەکان پرسی دوو ئیدارەی بۆتە یەکێک لەو بابەتانەی بەشێک لەکادێری حزبەکان وەک چارەسەر دەیبینن‌و پێیانوایە چارەسەرە بۆ دۆخی بەرێوەبردنی هەرێمء راستکردنەوەی ئەو لاسەنگەی کەلەنێوان ناوچەکانی هەرێمی کوردستان بەتایبەتیش سلێمانی بەبەراورد بەهەولێر دروستبوە. بەڵام هەموان‌و بەتایبەت هەردوو حزبی حکومران باش دەزانن بابەتی دوو ئیدارەی شتێکە نزیک لەمستەحیل ئەویش بەکۆمەڵێک هۆکار لەسەر هەموویانەوە بابەتی گرێبەستە نەوتییەکان‌و مامەڵەکردنی هەرێم وەک یەک پارچە پاشان دانانی بەرژەوەندی ئابوری هاوبەش بۆ چەندین ساڵی دیکە مانەوەی ئەم پەیوەندییانەش گریدراوی نێوان ئەم دوانەیە بەیەکەوە نەک بەجیا.
هەربۆیە پرسی دوو ئیدارەی تائێستا هیچ کام لەحزبە سەرەکی‌و پێکهێنەرەکانی حکومەت بەرەسمی‌و پراکتێکی نە کاری بۆ کردوە نە ئارەزووی دوو ئیدارەی هەیە هەمان شت بۆ حزبەکانی تریش راستە، چونکە ئەگەر خواستی دوو ئیدارەی هەبوایە لەماوەی رابردوو دەرفەت هەبوو دەتوانرا بەڵام خواستیان نەبوەو کاریان بۆ نەکردوە، پاشان پرسیارێکی جدی دێتە پێشەوە ئەویش ئەوەیە ئایا بەدوو ئیدارەی ئەو ئامانجەی دەمانەوێت بەدێدێت یاخود نەخێر تەنیا جارێکی تر درێژکردنەوەی رێگەکەیە هیچی تر، بۆ ئەمەش دەتوانین سود لەپرسی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە وەربگرین، ئەمەش وەک یەکێک لەو داواکارییانەبوو بەشێوەیەکی زۆر پێداگیری لەسەردەکرا، کەمافێکی ئاساییە دانیشتوانی هەرناوچەیەکە لەپێناو باشتر خزمەتکردنی ناوچەکەیان داواکاری زیاتریان هەبێت، قسە لەسەر رەوایەتیء نارەوای ئەو داوایە نییە، ئەوەندەی قسە لەسەر ئەوەیە چیمان دەوێت؟ بەچ رێگەیەک ئامانجەکەمان بەدیدێت، بۆیە هەقە ئەوە بکەینە نمونەو بپرسین ئایا بەپارێزگابوونی هەڵەبجە توانی خزمەتی زیاتر بەو شارە بکاتء ئامانجەکەی بەدەستبهێنێت؟ کەدەڵێن خزمەت باسی ئەوە ناکەین چەند قایمقام‌و بەرێوەبەری گشتی بۆ دانراوە چونکە ئەمانە خزمەت نییە، بەڵکو دەپرسین چەند پرۆژەی ستراتیحی وەک شەقام‌و هێڵی ئاسنین‌و کارگەی گەورە، مەرزی نێودەوڵەتی لەدوای ئەو گۆرانکارییە کارگێرییەی تێیدا ئەنجامدراوە، بێگومان لەوانەیە جگە لەبەشی یەکەم شتێکی ئەوتۆ نەکرابێتء وەڵام نەبێت.
پاشان ئەگەر بەهەر شێوەیەک بوو هەرێم بوو بەدوو ئیدارە ئایا ئەم دوو ئیدارەییە سەرلەنوێ گەورەکردنەوەی حکومەت‌و قورسکردنی باری ئابوری سەرشانی نییە، بەوەی سلێمانی ئیدارەی سەربەخۆ دابمەزرێنێت ئەنجومەنی وەزیران‌و پەرلەمان‌و یەک دنیا بەرێوەبەری گشتی‌و بەرێوەبەری بۆ زیاد بکرێت بەبێ بودجەو میزانییەی پێویست چ سودێکی خێرا بەم ناوچەیە دەگەیەنێت؟ هەروەک ئەنجومەنی پارێزگاو پارێزگاکەی ئێستا نابێت کەدەڵێت بودجەو میزانیەمان نییە؟ گومانی تێیدا نییە نەک سود بەڵکو کاتێکی زۆرترمان لێدەرواتء بارگرانی زیاتر لەسەر شانی ئەو حکومەتەو ناوچەکە دروستدەکاتء هیچی تر.
بۆیە ئێستا بەپێی مەنتفی (سیاسی، ئابوریء کارگێری) ناتوانێت جارێکی تر ئەم هەرێمە بگەرێنێـتەوە بۆ پێش ساڵی (2006)، ئەگەریش بەدیبێت نەک سودێکی کتوپڕی نابێت بەڵکو زیانی ئابوریء کارگێری ئێستای دەبێت ئەویش لەکات سەرفکردنء بەفیرۆدانی پارەی زیاتر تا دامەزراندنی ئەو سێ دەستەڵاتە ( یاسادانان، جێبەجێکردن، دادوەری)و دامەزراندنی ئەو هەموو بەرێوەبەرە گشتیء بەرێوەبەرە. ئێستا پرسیار ئەوەیە ئایا ئەی چارەسەر بەمشێوەیەی ئێستا بمێنێنەوە؟ بێگومان نەخێر بەپێچەوانەوە ئەم شێوازە بەرێوەبردنەی ئێستا گرفتی گەورەی تێیدایەو پێویستی بەسەرلەنوێ داڕشتنەوەو پێداچونەوەی جدی هەیە، چارەسەریش بەهێزکردنی ئەو دامەزراوە خۆجێیانەیە کەهەیە ئەویش بەجێبەجێکردنی پرەنسیپی لامەرکەزی لەهەر سێ ئاستەکە ئەوانیش ( لامەرکەزی سیاسی، کارگێری‌و داراییە) واتە دەتوانێن ئەوەی ئێستا هەیە لەئەنجومەنی پارێزگاو پارێزگارو دادگاش پەرەی پێبدەین‌و پایەکانی بەهێزبکەین، نەک بێن جارێکی پەرلەمان‌و حکومەتێکی تر دابمەزرێنین. ئەم رێگەچارەیەش یەکێکە لەمۆدیلەکانی ئێستای بەرێوەبردنء هۆکارێکە بۆ بەهێزکردنی زیاتری ناوچەکان لەرووی پێشکەشکردنی خزمەتگوزاریء گەڕاندنەوەی کاتء تێچون لەهەمان کاتدا کارێکی ئاسانەو دەکرێت بەرێککەوتنێکی سیاسی نوێ نێوان سێ هێزی سیاسی پێکهێنەری حکومەت بەکاتێکی زۆر کەمء بێ گرژی نێوان هێزەکان بەدیبێت بەبێئەوەی جارێکی تر هاوڵاتیانی هەرێم بخەنەوە بەردەم قۆناغێکی تری ناسەقامگیرو شلۆق.
بۆ جێبەجێکردنی پرەنسیپی لامەرکەزیش پێویستمان بەوەیە دەستکاری کۆمەڵێک یاسا بکەین‌و دەستەڵاتی کارگێریء دارایی بدەینە ئەنجومەنی پارێزگاکان‌و پارێزگاو بەرپرسە کارگێرییەکانی دیکە تابتوانن ممارەسەی دەستەڵاتەکانیان بکەن، دەستەڵاتەکانء دابینکردنی بودجە ناوچەکانیش بەشێوەیەک بێت جۆرێک جیاوازی ئیجابی تێیدابێت بۆ ئەو ناوچانەی کەبەبەروارد بەناوچەیەکی دیکە کەمتر خزمەت کراوەو جموجۆڵی ئابوری کەمترە، لەپاڵ ئەم کارەدا هەریەکە لەدەزگا چاودێرییەکانی وەک (داواکاری گشتی، دیوانی چاودێری دارایی، دەستەی دەستپاکی) کاراو چالاکتر بکەین تاببنە چاودێرێکی جدی بەسەر ئەم دامەزراوەخۆجییانەوە.
بۆ جێبەجێکردنی پرەنسیپی لامەرکەزی پێویستە ئەم یاسایانە هەمواربکرێتەوە.
- یاسای پارێزگاکانی هەرێمی کوردستان ژمارە (3)ی ساڵی (2009)
- یاسای وەزارەتی ناوخۆ ژمارە (6) ساڵی (2009)
- یاسای وەزارتی دارایی‌و ئابوری ژمارە (5) ساڵی (2010) یاسای وەزارەتی دارایی‌و ئابوری.
ئەگەر نییەتی چارەسەرکردنی جدی هەبێت بۆ باشتر خزمەتکردنی هاوڵاتیان ئەوا دەتوانرێت سود لەجێبەجێکردنی لامەکەزی وەربگرن ئەگەرنا هەر چارەسەرێکی دیکە جگە لەکاڵایەکی ئعلامیء وەرگرتنی پشکی زیاتر حزبیء کات بەفیرۆدان نەبێت هیچی دیکە نییەو خزمەت ناکات.