كاتێك (سەرۆك) دەبێت بە مەخسەرەی سەگ
11:05 - 12/07/2019
شوان ئەحمەد
نێوان (دیكتاتۆری مەزن)ی چارلی چاپلن(1940) و(سەرۆك)ی موحسین مەخمەڵباف(2015) نزیك بە سێ چارەكە سەدەیەكە، لەو ماوەیەشدا سینەماكاران هەریەكەو بەجۆرێك باسیان لە دیكتاتۆر و لە دەسەڵاتدارە ستەمكارو سەرشێتەكان كردووە. گاڵتەكردن بەو شێوازە كۆمیدیە ئاست بەرز و تەنزئامێزەی چارلی چاپلن، بە جانەوەرێكی وەك ئەدۆلف هیتلەر، رچەشكێن بوو بۆ سینەماكارانی دوای خۆی، تا بتوانن لەڕێی هونەری حەوتەمەوە، ئەو دەسەڵاتدارە ستەمكار و نەخۆشانە رووتكەنەوە، كە بەڵای گەورە بەسەر مرۆڤایەتیدا دێنن.
بۆخۆم بینەرێكی باشی سینەمای ئێرانیم و کەم تا زۆری فیلمەكانی خانەوادەی مەخمەڵبافم بینیووە (سەمیرەی كچ و موحسینی باوك).
ئەوكات كە لەدەزگای چاپ‌و پەخشی سەردەم، بەڕێوەبەری نووسینی گۆڤاری (سەردەم) بووم، بەر لە وازهێنانم فایلی یەكێك لە ژمارەكانی گۆڤارەكەمان تەرخان كرد بۆ سینەما، بە بابەتێك بەشداریم كرد (كولتووری خۆرهەڵات و خۆرئاوا - گفتوگۆیەك لەنێوان موحسین مەخمەڵباف و فێرنەر هێرتسوگ) بەشداریم بەو بەباتەش، هەر لەبەر ئاغای مەخمەڵباف بوو. لەوێدا دەرهێنەریی ناسراوی ئەڵمانی فێرنەر هێرتسوگ، ستایشێكی بێحەدو حیسابی مەخمەڵباف دەكات و رۆڵی ئەو بەرز دەنرخێنێ، هەم وەك مرۆڤ‌و هەم وەک سینەماكارێك:(.... بەڵام تۆ شێری مەخمەڵباف، ئومێدەواریشم دوا شێر نەبیت، لەم جەنگەڵەدا... مرۆڤ كە سەیری فیلمەكانی تۆ دەكات، تێدەگات كە خۆت خۆت فێركردووەو سینەمایەكی تایبەت بە خۆت و زمانێكی سینەمایی دانسقەت داهێناوە).
هێرتسوگ راستدەكات، سینەمای مەخمەڵباف رەنگ و بۆنی تایبەتی هەیەو بەرهەمەكانی رێك و راست بینەر داگیر دەكەن، وەك جەعفەری پەناهی، لە بەرهەمەكانی مەخمەڵبافیشدا، سیاسەت بەچڕوپڕی ئامادەیە. لەدوا فیلمیدا (سەرۆك - 2015) كە بەرهەمی فەرەنسایەو بە زمانی جۆرجیەو لەجۆرجیا وێنە گیراوە، ئەوە بەڕوونی دەبینین.
لەم فیلمەدا بەشێوەیەكی تراژ - كۆمیدی، باسی چارەنووسی دیكتاتۆرێکی ستەمكارمان بۆ دەكات كە چۆن دوای راپەڕینی خەڵك و لەدەستدانی دەسەڵاتەكەی، كوونەمشكی لێ دەبێت بەقەیسەری و دەبێت بە مەخسەرەی سەگ.
سەرەتای فیلمەکە بە دیمەنێكی زۆر قێزەونی سەرۆك دەستپێدەكات، شەوە لە باڵكۆنی یەكێك لە كۆشكە بەرزو چەند نهۆمیەكانیدا، بەسەر هەموو پایتەختدا دەڕوانێ و كچەزاكەشی لەلایە(بەجل و بەرگی فەرمی سەربازییەوە) و تەمەنی شەش حەوت ساڵان دەبێت. دیكتاتۆر بۆ نیشاندانی قودرەت و عەزەمەتی خۆی بە كچەزاكەی، تەلەفۆن هەڵدەگرێ و فەرمان بە بەشی كۆنترۆڵی كارەبای شار دەكات، تا كارەبا بكوژێننەوە (شار یەك پارچە تاریك و خامۆش دەبێت) بە بزەیەكەوە بە كچەزاكەی دەڵێت (بینیت؟) ئەویش سەرێك رادەوەشێنێ. پاشان فەرمان دەدات كارەباكە پێ بكەنەوە (شار رووناك دەبێتەوە).تەلەفۆنەكە دەداتە دەست كچەزاكەی و پێی دەڵێت، تۆش دەتوانیت هەمان یاری دووبارە بكەیتەوە، منداڵیش فەرمان دەدات‌و شار جارێكی دی، تاریك دەبێت، داوا دەكات پێیبكەنەوە(شار رووناك دەبێتەوە).یاریەكەی پێخۆشە، جارێكی دی داوای كوژاندنەوەی كارەبا دەكات و شار تاریك دادێتەوە، داوا دەكات پێیبكەنەوە، بەڵام ئەمجارە نەكەس وەڵام دەداتەوەو نەشاریش رووناك دەبێتەوە. دەنگی تەقوتۆق دەبیسترێت، شۆڕش بەرپا دەبێت، لێرەوە ئیدی بە درێژایی فیلمەكە، ریسوابوونی دیكتاتۆر دەبینین. كە چۆن لە ترسی تۆڵەی خەڵك لەگەڵ كچەزاكەیدا، بە جۆرەها شێوە بەرگ‌و رەنگ و سیماو شوناسی خۆیان دەگۆڕن.
ئەم دەسەڵاتدارە كە هەموو خەڵكی راودەنا، ئێستا چۆن هەموو خەڵك راوی دەنێن. ئەمێك كە هەموو دنیای دەترسان ئێستا چۆن لە خشەی مارومێروو زەندەقی چووە.
دیمەنێكی قەشەنگی دیكەی فیلمەكە، لەكەنار چەمێكدایە، منداڵەکە پیسایی دێت و دەیەوێت خۆی خاڵی بكاتەوە، كە تەواو دەبێت داوا لە باپیری دەكات پاشەڵی بۆ بسڕێت، باپیرە توڕە دەبێت و دەڵێت خۆت بیسڕە.
ئەویش دەڵێت: (ئاخر نازانم، من قەت پاشەڵی خۆم پاك نەكردۆتەوەو هەمیشە بۆیان پاك كردومەتەوە). باپیرەی دیكتاتۆریش بە خورتەو بۆڵەیەكەوە دەڵێت: (منیش هەر وابووم، بەڵام ئێستا ئەوسا نییەو دۆخەكە گۆڕاوەو دەبێت خۆمان رابێنین). فیلمەكە رووداوگەلی سەیروسەمەرەی تری تێدایە.. بەهاری عەرەبی و کوشتنی قەزافی لەلایەن خەڵکی داخ لەدڵی لیبیاوە، ئیلهامبەخشی سەرەكی و سەرچاوەی فیلمەكەی مەخمەڵبافە، وەلێ بۆ هەموو سستمێكی دیكتاتۆری و دیكتاتۆرێك كە لە هەر شوێنێكی دیكەی دنیادا بێت، دەست دەدات.
چارەنووسی دیكتاتۆرەكان هەریەك شتە، ئیدی قەزافی گەورە بن یان گچكە. چارەنووسی ئەوان درەنگ یان زوو، زبڵدانی مێژووە.
تۆماری مێژوو پڕیەتی لەناوی ئەوانەی چنگیان لەئەستێرە دەداو نەك پاشاو فەرمانڕەوا، بەڵكو تەمسیلی خواوەندیشیان دەكرد، بەڵام دواجار بوون بە مەخسەرەی سەگ و جێ نەفرەتی مرۆڤایەتی.!