سەرۆكی پەرلەمان بۆ "زەمەن":
داوا لە حیزبەکان دەکەم شەڕی خۆیان نەهێننە پەرلەمان
12:43 - 09/10/2019
سازدانی: ئیبراهیم عەلی
د. رێواز فایەق لە یەکەم دیمانەیدا لەگەڵ میدیای نوسراو، لەدوای دەستبەکاربوونی وەک سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان، وەڵامی پرسیارەکانی “زەمەن” دەداتەوە لەبارەی ئەدای سەرۆکایەتی پەرلەمان و هەوڵەکانیان بۆ تێپەڕاندنی دەستور و رێکارەکانی وەڵامدانەوەی پرسیاری پەرلەمانتاران و یاسای چاکسازیی، هەروەک وەڵامی ئەو رەخنانە دەداتەوە کە لەبارەی سەردانی بۆ لایەنە سیاسییەکان و سەردانیکردنی سەرۆکی حکومەت و شکاندنی عورفی پەرلەمانی، ئاڕاستەی کرابوون.
لەبارەی یاسای چاکسازییەوە دەڵێت: حكومەتی هەرێم ئەگەر بیەوێت ریفۆرم بباتە پێشەوە دەبێت خەرجی و داهات بەشێوەی هاوتەریب چاكسازی تێدا بكات، چونکە زۆر گرنگە كە هاوڵاتیانی هەرێم بزانن داهاتی نەوت و خاڵە سنوورییەكان و داهاتی ناوخۆو باج و داهاتی گشتی چەندە؟ كەی سندوقی داهاتە نەوتییەكانمان دامەزراندو یاسای بودجەمان لە پەرلەمان پەسەند كرد، ئەوانە پێی دەوترێت پاكێجی چاكسازیی.
* وەكو ژنێك كە پۆستی سەرۆكایەتی گەورەترین دامەزراوەی تەشریعیت وەرگرت هەستت چۆن بوو؟
- لە راستیدا وەرگرتنی ئەو پۆستە لەڕووی ئیحساسەوە هیچ پەیوەندی بە رەگەزەكەیەوە نییە. وەكو مرۆڤ وەرگرتنی پۆستێكی وا رەنگە هەر بۆ هەفتەیەك ئیحساسەكەی خۆشبێت. چونكە دوای ئەوە بەرپرسیارێتی زۆر گەورە دەستپێدەكات. تا نەیەیتە ناو دۆخەكەو سەر كورسییەكە نازانیت بەرپرسیارێتییەكە چەند گەورەیە. من پێش ئەوەی ببم بە سەرۆكی پەرلەمان لەئێستا ئازادتر بووم. ئازادتر ئەمتوانی قسە بكەم، چونكە قسەكانم هیچ باجێكی لەسەر نەبوو. ئەو قسانەی من ئەمكرد قسەی ئەندامێكی پەرلەمان بوو، كە 110 كەسی دیكەش دەتوانن لەو قسەیەی من بكەن، بەڵام ئێستا هەموو قسەیەكی من، هەموو كردەوەیەكی سیاسی من، هەموو هەڵوێستێكی من، بەپرسیارێتییەكی گەورەیە، چونكە لە كوردستان یەك كەس هەیە سەرۆكی پەرلەمانە، ئەویش منم. بەرپرسیارێتییەكەم جیاوازە لە بەرپرسیارێتی هەر ئەندامێكی پەرلەمان، لەبەرئەوە دەڵێم سەرۆكایەتی پەرلەمان، خۆشەو بەرپرسیارێتییشە.
* بەهۆی پۆستەکەتەوە کەسانی بیانی زۆر دەبینیت، بۆچوونیان چییە لەسەر تۆ وەك ژنێك سەرۆكایەتی پەرلەمان دەكەیت و لەلایەكی دیكەش وەك ژنێكی سەرپۆش بەسەر؟
- زۆر بەتایبەت سەیری ئەو دۆخە ئەكەن پێیانوایە خاڵێكی وەرچەرخانە لەدۆخی سیاسی ژن، كاریگەریی زۆری هەیە بۆ بەشداریی سیاسی ژن، لەلایەكی دیكە خاڵێكی وەرچەرخانی گرنگە بۆ رووی هەرێمی كوردستان لەدەرەوە، قابیلی ئەوەیە كە ببێتە هۆی فەخرو شانازیی پێوەكردن بۆ هەرێمی كوردستان كە ژنێك سەرۆكی پەرلەمانەكەیەتی، بەڵام بۆ بابەتی سەرپۆشەكەم، هیچ گوێبیستی ئەوە نەبووم كە باسی بكەن، چونكە ئەوان لەو رووەوە لەئێمە زیاتر گەشەیان كردووەو بابەتی سەرپۆش بە بابەتێكی زۆر شەخسی و تایبەت سەیر دەكەن. خۆم هەڵسەنگاندنی زۆربەی ئەوانەی سەردانیان كردووم بینیومن. بۆ نمونە کۆنسوڵی بەریتانیا، لەتویتێكدا باسی منی كردووەو نوسیویەتی ئەمە ژنێكە هیواداخوازم هەموو ژنێكی كورد چاوی لێبكات، چونكە ئەمە ژنێكە زۆر گەورە بیر دەكاتەوە. روئیای ئەوان پێشتر بۆ ژن زۆر جیاواز بووە. چونكە ئەوان ژنی كوردیان هەروا بینیوە كە لەسەر شەرەف دەكوژرێت، یان بەزۆر بەشوو دەدرێت، یان لەماڵەوە توندوتیژیی بەرامبەر دەكرێت، یان بۆچوونی وەرناگیرێت.
* لەماوەی كاركردنت وەك سەرۆكی پەرلەمان، لەدەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان وەك یەك تیم كاردەكەن؟ یان لایەنێكی سیاسی بۆچوونەكانی زاڵە بەسەر دەستەی سەرۆكایەتییەوە؟
- تائێستا پەیوەندی شەخسی و سیاسییمان باشە، پەیوەندی پیشەییمان لەسەر دوو بنەما رێكخراوە، یەكەمیان بریتییە لەو رێكکەوتنەی لەنێوان حیزبە سیاسییەكان ئەنجامدراوە بەدیاریكراوی لە رێككەوتنە سیاسییەكەمان ماددەیەكی تیایە كە دەڵێت سەرۆكی پەرلەمان بەهەماهەنگی لەگەڵ جێگرەكەی كارەكانی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان بەڕێوە دەبەن.
بنەمای دووەم كە كاری لەسەر دەكەین بریتییە لە پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان، كە لە پەیڕەوی ناوخۆیی پەرلەماندا ئەرك و دەسەڵاتەكانی هەریەك لە ئەندامانی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان زۆر بەڕوونی دیارە.
من لە هەفتەی یەكەم كە هاتم بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان، هەندێك لە دەسەڵاتەكانی خۆمم لە رووی دارایی و كارگێڕییەوە بە جێگری سەرۆكی پەرلەمان و سكرتێری پەرلەمان دا.
* باس لەوە دەكرێت راستە سەرۆكی پەرلەمان لە پشكی یەكێتییە، بەڵام بڕیار بەدەستی یەكەم و كۆتایی جێگری سەرۆكی پەرلەمانە كە پشكی پارتییە، یان دەوترێت سەرۆكایەتی پەرلەمان لەلایەن پارتییەوە كۆنتڕۆڵ كراوەو هیچ بایەخێك بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان نەماوە، بەڕێزت وەك سەرۆكی پەرلەمان لەسەر ئەو بۆچوونە چی دەڵێیت؟
- پەیڕەو دیاری كردووە دەسەڵاتەكانی سەرۆكی پەرلەمان چییەو هی جێگری سەرۆكی پەرلەمان چییە، کارکردن لە پەرلەمان دەستەجەمعییە، کاركردن لە پەرلەمان جیاوازە لە حكومەت، چونكە سروشتی پەرلەمان لەسەر بنەمای دەنگدان و بنەمای سازانە. من بەشەخسی لەگەڵ بنەمای سازانم، لەگەڵ ئەوەم سەرجەم كارەكان بە سازان ئەنجام بدرێت، لەرووی سیاسییەوە ئێمە رێككەوتنمان هەیە كە سازان بكەین. هەر كەسێك من بناسێت و لێمەوە نزیك بێت دەزانێت من بەهیچ شێوەیەك لە هیچ كەسێك قبوڵ ناكەم تەجاوز بكاتە سەر دەسەڵاتەكانم، نە لە رابردوو نە ئێستاو نە لە داهاتووش ئەوە قبوڵ ناكەم، جێگری سەرۆكی پەرلەمانیش لەو جۆرە کەسایەتییانە نییە كە هەوڵی تەجاوزكردنە سەر دەسەڵاتەكانی من بدات.
دەسەڵاتەكانی من بەپێی پەیڕەو دیارە. من لەو جۆرە كەسانە نیم كە زۆر حەزم بە سەفەركردن و بابەتی لەو شێوەیە هەبێت، بە سروشتی خۆم زۆر حەزم بە پەیوەندیی دیپلۆماسی نییە، زیاتر دیپلۆماسییەتی پەرلەمان كاك هێمن ئەیكات، چونكە بە شەخسی كاك هێمن پێشتر لەو بوارە پسپۆڕی هەبووەو حەزیشی لەو كارەیە، بەڵام پسپۆڕی من زیاتر تەشریعە، من بۆیە بووم بە سەرۆكی پەرلەمان بۆ ئەوەی قانونی باش لە پەرلەمان دەربچێت، جارێ سێ مانگ كەمترە لێرەم. لەو ماوەیەشدا ئەسڵەن دوو مانگ پشووی پەرلەمان بووە، نازانم خەڵك لەسەر چ بنەمایەك بەو ماوە كورتە ئەو جۆرە هەڵسەنگاندنانە دەكەن، من نازانم لەسەر چ بنەمایەك ئەوە دیاریكرا كە ئایا من باشم یا خراپم؟ ئەم جۆرە قسانە دەكرێن، بەڵام بەلای من ئەنجامەكەی گرنگە، گرنگە لەكۆتاییدا خەڵك ببینێت كە من چیم كردووە یان چی دەكەم.
* باست لەوە كرد كە وەك خۆت حەز دەكەیت كارەكانی پەرلەمان بە سازان ئەنجام بدرێت نەك بەدەنگدان، لەو ماوەیەدا بووە شتێك بەدڵی تۆ نەڕۆیشتبێت و لەڕێی دەنگدان یەكلایی كرابێتەوە؟ لەكاتێكدا تۆ حەزت كردبێت بە سازان یەكلایی بكرێتەوە؟
- لەوەتەی من بووم بە سەرۆكی پەرلەمان هەموو شتەكان بە سازان بوون، من كەسێكم پابەندم بە رێككەوتنی سیاسی حیزبە سیاسییەكان كە بەیەكەوە كردوویانە. كە لە هەموو رێككەوتنەكان ئەوە هەیە لەسەر بابەتە گرنگ و چارەنوسسازەكان سازان دەكەین، تا دەگەینە خاڵی هاوبەش، عەراب و پێشەنگی سازان دەبم، رابەڕی دروستكردنی سازان دەبم لەناو پەرلەمانی كوردستان، تەبعەن بەهاوكاری جێگری سەرۆكی پەرلەمان و سكرتێری پەرلەمان.
* لەماوەی رابردوودا وەكو دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان كۆمەڵێك سەردانتان كرد بۆ لای هێزە سیاسییەكان لەسەر پرسی دەستوور، لەو سەردانانە چ ئەنجامێكتان دەستكەوت؟
- بابەتی ئامادەكردنی دەستووری هەرێمی كوردستان لە خولی پێشووەوە دەستی پێكردووە. ئەگەر هەڵە نەبم لەلایەن لیژنەیەكی 21 كەسییەوە 71 ماددەی نوسراوەتەوە بۆیە ئێمە بەگرنگمان زانی بابەتی دەستوور قسەی لەسەر بكەین، چونكە بابەتی دەستوور لەكارنامەی هەڵبژاردنی هەموو هێزە سیاسییەكان باسكراوەو ئاماژە بەدەستوورێكی دیموكراسی كردووە. كارنامەی هەموو هێزە سیاسییەكان باس لەوە دەكات كە دەبێت هەرێمی كوردستان دەستوورێكی مۆدێرنی هەبێت. دەستوور خاڵی هاوبەشی هەموو هێزە سیاسییەكان و تەنانەت فراكسیۆنەكانی پەرلەمانی كوردستانیشە.
ئێرە هەرێمی كوردستانە، ئێرە نە سویدەو نە كەنەدایە، لێرە حیزب رۆڵی هەیە لە رەسمی سیاسەتدا، بۆیە من بۆخۆم دەستپێشخەریەكم كردو بە بەڕێزان جێگری سەرۆكی پەرلەمان و سكرتێری پەرلەمانم وت كە پێم باشە سەردانی لایەنە براوەكانی هەڵبژاردن بكەین، لە سەردانەكان ئەوە بەلای ئێمەوە گرنگ بوو كە بزانین ئایا هێزە سیاسییەكان بەلایانەوە گرنگە هەرێمی كوردستان دەستورێكی هەبێت؟ هەموویان پێیان باش بوو.
جگە لەوەش ئێمە پرسیاری ئەوەشمان لەلایەنەكان كرد كە پێیان وایە دەبێت ئەو دەستوورە چۆن بێت؟ هەموویان بۆچوونیان لەسەر ئەوە بوو كە دەبێت سازان لەسەر دەستوور بكرێت. هەرچەندە رەنگە سازانێكی موتڵەق نەبێت، بەڵام دەكرێت خاڵی هاوبەشی زۆر زۆر هەبێت، چونكە دەستوور شێكە لایەنی كەم دەبێت 90%ی لایەنە سیاسییەكان لەسەری رازی ببن. من بۆ خۆم لەگەڵ ئەوەم ئەو سێ خاڵەی كە خاڵی جیاوازی لایەنە سیاسییەكانە پێشتر لایەنەكان لەسەری رێكبكەون. ئینجا لێژنەی نووسینەوەی دەستوور دەست بە نووسینەوەی دەستوور بكات، چونكە لیژنەی نووسینەوەی دەستوور هەر كەسێك بێت دواجار سەر بە حیزبە سیاسییەكانن.
* ئەو سێ خاڵە جیاوازە چین كە حیزبەكان لەسەری ناكۆكن؟
- یەكەمیان سەرچاوەی یاسادانانە ئایا سەرچاوەی یاسادانان لە هەرێمی كوردستان چی دەبێت؟ دووەمیان سنووری هەرێمی كوردستان كوێ بێت؟ سێیەمیان سیستمی سیاسی لەهەرێمی كوردستان چۆن بێت؟، ئایا سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەمان هەڵدەبژێردرێت یاخود لەناو خەڵك؟ یان دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم چی دەبن؟.
* دەوترێت تۆ لەو سەردانانەت بەهێزە سیاسییەكانت وتووە خۆتان لەدەرەوەی پەرلەمان لەسەر دەستوور رێكبكەون ئینجا بینێرن بۆ پەرلەمان، ئایا ئەمە راستە؟
- بەڵێ ئەو قسەیە زۆر راستەو من وام وتووە، چونكە ئەزموونی ناخۆشمان لەوبارەوە هەیە، من نامەوێت پەرلەمانی كوردستان سەرقاڵ بێت بەبەریەك كەوتنی هێزەكان لەسەر دەستورو پەرلەمان ئاگای لەدەركردنی قانونی دیكە نەبێت، نامەوێت وای لێبێت پەرلەمان ئاگای لەكارە بنەڕەتییەكانی خۆی نەمێنێت كە كاری پەرلەمانن. بۆ من گرنگە حكومەتی هەرێم قانونی بودجە بنێرێتە پەرلەمان و ئێمە پەسەندی بكەین. پرۆژەیەكمان لەبەردەستە بۆ تاپۆكردنی هەزاران خانوی خەڵك كە بەزێدەڕۆیی دروستكراون، ئەمانە پەیوەندییان بە ژیان و گوزەرانی خەڵكەوە هەیە. بەلای منەوە ئەو بابەتانە دەستكەوتن نەك بێین و لێرە لەسەر دەستوور بەر یەك بكەوین و ئاگامان لە كارە بنەڕەتیەكانمان نەمێنێت، بەڵێ من داوام لەحیزبە سیاسییەكان كردووە شەڕی خۆیان نەهێننە ناو پەرلەمان.
* بۆچوونێك هەیە دەوترێت پارتی لەم خولەی پەرلەماندا دەیەوێت دەستوور تێپەڕێنێت و بیكات بەكاڵایەك بۆ باڵای خۆی؟ چونكە ئێستا پارتی لەگەڵ كورسی كۆتاكان (50 +1)ی هەیە؟
- دەستوور سێ قۆناغی پێویستە تا ببێت بە دەستوور. یەكەمیان ئەوەیە كە لە لیژنەی نوسینەوەی دەستوور بۆ راپرسی تێبپەڕێندرێت كە 21 ئەندامە كە بەئیجماع دەنگی لەسەر دەدەن ئەگەر ئالیەتەكەی نەگۆڕێت. دووەمیان لەناو پەرلەماندا دەستوور بە دەنگی دوو لەسەر سێ تێدەپەڕێندرێت، ئەمەش پێویستی بە دەنگی 74 ئەندامی پەرلەمانە. دەستوورێك بەنیوە زائید یەك تێبپەڕێندرێت لە روانگەی ئێمەوە نابێت بە دەستوور. لەوە مەترسیدارتر نییە هاوڵاتی هەست بكات ئەو دەستوورە ئەو ناپارێزێت. یان لەگەڵ روانگەی ئەو ناگونجێت. ئاساییە 15%ی خەڵك پێی وابێت ئەو دەستوورە بەدڵی ئەو نییە، بەڵام ناكرێت 49%ی خەڵك لەگەڵ ئەو دەستوورە نەبێت و بگرە دژیشی بێت. قۆناغی سێیەم بۆ دەستوور ئەوەیە كە ئەو دەستوورە بچێتە ناو خەڵك و دەبێت خەڵك دەنگی پێ بدات. هیوادارم پارتی بەو شێوەیە بیر نەكاتەوە كە تۆ دەیڵێی.
* رەخنەیەك لەتۆ هەیە كە دەوترێت نەدەبوو دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان سەردانی حیزبەكان بكات، بەڵكو دەبوو بانگهێشتی لایەنەكان بكرابایە بۆ پەرلەمان؟
- لەنێوان چەند بژاردەیەك، مرۆڤ یەكێك لەبژاردەكان هەڵدەبژێرێت. بۆ ئەوەی کاری لەسەر بكات، من بۆ خۆم بۆ ئەو قۆناغەی هەرێمی كوردستان زۆر بەلامەوە سروشتییە، ئەگەر سەردانی هەموو حیزبە سیاسییەكان بكەم، من مامەڵە لەگەڵ واقیع دەكەم و ژنێكی واقیعیم ئەنجام لای من گرنگە، ئەو ئامرازەی بەكاری دەهێنم ئامرازێكی ڕەوا بێت‌و ناڕەوا نەبێت. لای منیش سەردانیكردنی حیزبە سیاسییەكانی براوە لەهەڵبژاردن كارێكی ناڕەوا نییەو كارێكی ڕەوایە. ئەوەی من بەكارمهێناوە ئامرازێكی ڕەوایە بۆ گەیشتن بەئامانجێكی ڕەوا. خەڵكیش ئازادە لەوەی رەخنە دەگرێت، لەبەرامبەر ئەو رەخانەنەش روانگەی دیكە هەن، روانگەیەك هەیە پێی وایە ئێمە كارێكی زۆر باشمان كردووە. بۆیە من ئەگەر جارێكی دیكەش بگەڕێمەوە بۆ ئەو رۆژە كە هێشتا بڕیارم نەداوە لەسەر ئەو كارە هەمان بڕیار ئەدەمەوە كە كردوومە. مەرجیش نییە ئەمە دواجار بێت كە من سەردانی حیزبە براوەكانی هەڵبژاردن بكەم.
* یەكێكی دیكە لە رەخنەكان لە بەرێزت ئەوەبوون كە تۆ بەسەردانیكردنی سەرۆكی حكومەت شكۆی پەرلەمانت شكاندووەو خەڵكێك پێیوایە كە چۆن دەكرێت سەرۆكی دەزگای تەشریعی سەردانی سەرۆكی دەزگای تەنفیزی بكات، بەڵكو دەبوو كارەكە بەپێچەوانەوە بوایە؟
- پێش منیش سەرۆك پەرلەمانی دیكەش سەردانی سەرۆكی حكومەتیان كردووە، بەڵام رەنگە راگەیاندن ئاگاداری نەبووبێت، من بۆ خۆم ژنێكی ترسنۆك نیم و ژنێكی جەریئم، كە بڕیاری شتێك دەدەم بەئاشكرا بڕیار دەدەم، ئیشی ژێر بەژێرم نییە، كێش رازییە یان رازی نییە ئەوە بابەتێكی ترە، بژاردەی سەردانی سەرۆكی حكومەتیش بژاردەی خۆم بووە.
دەمەوێت پەیوەندییەكی تەندروستم لەگەڵ سەرۆكایەتی حكومەت و هەرێم هەبێت لەپێناو بەرژەوەندی خەڵكی كوردستان، ئێمە ئەزموونی دیكەمان هەیە لەرابردوو، ئەزموونمان هەیە حكومەت بڕیاریداوە بە دوو ساڵ مامەڵە لەگەڵ پەرلەمانی كوردستاندا نەكات، وەزیر نەنێرێت بۆ پەرلەمان و وەڵامی پرسیارەكانی پەرلەمانتاران نەداتەوە، دەرگای دامەزراوەكان بەرووی پەرلەمانتاراندا دابخات، من هاتووم بەراوردم كرد لەگەڵ ئەوەی كە ئایا ئێمە پەیوەندییەكی تەندروستمان هەبێت لەگەڵ دامەزراوەی جێبەجێكردن یان ئەو ئەزموونەی رابردوو دووبارە بكەینەوە؟ من نامەوێت لەسۆشیال میدیا خۆم بكەم بەپاڵەوان و پێم بڵێن دكتۆرە رێواز حساب بۆ حكومەت ناكات. ئەوەی لەئێستادا لەبەرژەوەندی خەڵك و پەرلەمان و پەرلەمانتارانە ئەوەیە كە ئێمە پەیوەندییەكی تەندروستمان هەبێت، بەتایبەت ئەو حكومەتەی بەتەنیشت ئێمەوە كە 100 مەترێك لەئێمەوە دوورە پێكهاتەكەی هەمان ئەو پێكهاتەیە كە سەرۆكایەتی پەرلەمانی پێكهێناوەو زۆرینەن لەپەرلەمان، لەهەمان كاتدا ئێمە شتی شەخسیمان لەگەڵ هیچ كەسێك نییە تا رێگر بێت لەوەی بچین بۆ هەر شوێنێك، من بەئاشكرا چووم بۆ سەردانەكانم و بڕوام بەپەیوەندییەكی تەندروستە لەپێناو بەرژەوەندی خەڵكی كوردستان.
لەپێناو دەرچوواندنی یاسای باش و دروست دەبێت پەیوەندی باش و تەندروستمان هەبێت، لەخولی پێشتر سەدان پرسیاری پەرلەمانتاران هەبوو لەلایەن پەرلەمانەوە وەڵام نەدراوەتەوە، بەڵام ئێستا پرسیارەكان وەڵام دەدرێنەوەو وەڵامەكان دەگاتەوە دەست پەرلەمانتاران. قانونەكان كە لەپەرلەمانەوە دەنێردرێن بۆ حكومەت بۆمان دیراسە دەكەن و بۆمانی دەنێرنەوە، لەكۆتاییشدا هەڵسەنگاندن بۆ پەرلەمانی كوردستان دەبێت لەسەر بنەمای ئەوە بێت كە لەكۆتاییدا پەرلەمانی كوردستان چەند یاسای لە بەرژەوەندی خەڵكی كوردستان دەركردووە؟ دەبێت هەڵسەنگاندنەكان لەسەر ئەو بنەمایە بێت نەك شتی تر، شتێكی دیكە هەیە ئایا پەرلەمانتاران تا چەند توانیویانە چاودێری حكومەت بكەن. وەزیرەكان تا چەند ئامادەن بێنە پەرلەمان و روئیای خۆیان بخەنەروو لەسەر كارەكانیان، لەدوای چوار ساڵ دەبێت هەڵسەنگاندن لەسەر ئەو بنەمایان بن كە نەك لەسەر ئەوەی جارێك لەجارەكان من چوبێتم سەردانی حكومەتم كردووە.
* تۆ باست لەوە كرد كە ئێستا حكومەت وەڵامی پرسیاری پەرلەمانتاران دەداتەوە، بەڵام تا ئێستاش پەرلەمانتاران گلەییان هەیە لەدرەنگ كەوتنی وەڵامی وەزیرەكان بۆ پرسیاری پەرلەمانتاران؟
- بەڵێ راستە هەندێكجار وەڵامەكانی حكومەت درەنگ دەگەڕێنەوە، یەكێك لەو بابەتانەی ئێمە لەسەردانەكەمان لەگەڵ حكومەت باسمان كرد ئەو بابەتە بوو، ئەو گلەییەمان پێیانگەیاند كە وەڵامی پرسیارەكانی پەرلەمانتاران زۆر درەنگ دەگەڕێتەوە، بەڵام ئەوان بەئێمەیان وت كە ئێستا ئێمە میكانیزمێكمان داناوە لەئەنجومەنی وەزیران، ئەنجومەنی وەزیران دكتۆرە ڤالا فەریدی بۆ كاروباری نێوان پەرلەمان و حكومەت دیاریكردووەو لای ئێمەشەوە پرسیارەكانی پەرلەمانتاران لەرێگەی سكرتێری پەرلەمانەوە دەنێردرێت بۆ دكتۆرە ڤالاو ئەویش بە وەزیری پەیوەندیداری دەگەیەنێت، بەڵام تائێستاش دۆخەكە لەئاستی تموحی مندا نییە.
* یەكێك لەو رەخنانەی لە بەرێزت دەگیرێت ئەوەیە كە لە دانیشتنی پەرلەماندا نەتتوانی رێگە لە پەرلەمانتار جەلال پەرێشان بگری، بۆ ئەوەی لەدەرەوەی پەیڕەوو لەناو هۆڵی پەرلەمان سرودی ئەی رەقیب نەڵێتەوە.
- ئەو دانیشتنەی ئەنجامدرا تایبەت نەبوو بە ریفراندۆم، بەڵكو یەكێك لە بڕگەكانی تایبەت بوو بە ریفراندۆم، ریفراندۆم لە پەرلەمانی كوردستاندا راسپاردەی بۆ دەرچووە، ئەو رۆژە كە رۆژی ریفراندۆمە رویەكی جوانی هەیە ئەویش بەرجەستەی یەكێك لە دروشمەكانی حیزبە سیاسییەكانە كە داوای مافی چارەی خۆنووسینە، حەقێكە لە رێككەوتننامە نێودەوڵەتییەكان دراوە بەهەموو گەلان، بەڵام هەندێك لێكەوتەی ناخۆشیشی هەبوو، وەك لەدەستدانی خاك، بابەتی ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەو قۆناغەدا ئێمەیان بەجێهێشت، لێكەوتەی ئابوری ناخۆشی هەبوو، كەوتینە بەر گەمارۆیەكی ئابوری، ئێمە لەو دانیشتنە هەموو ئەوانەمان باس كرد، بەڵام ئەندامێكی پەرلەمان لەشوێنی خۆیەوە هەڵدەستێت سرودێك دەڵێت جارێ ئەگەر بە مایكی پەرلەمان سرودەكەی بوتایە من دەمتوانی مایكەكەی بكوژێنمەوە، بەڵام جەنابیان هەڵسایە سەر پێ و سرودی ئەی رەقیبی وت، من كە سەرۆكی پەرلەمانم ناتوانم سرودی ئەی رەقیب بوترێت و هەڵنەستم و پێی ببڕم، پێم وتووە مۆفەق نەبووی لەهەڵبژاردنی ئەو كاتە، بەڵام سرودی ئەی رەقیب شتێك نییە من جورئەت بكەم رایبگرم، لەسایەی ئەو سرودە هەزاران گەنج گیانی خۆیان بەخشیوە، جگە لەوەش ئەگەر من ئەو پەرلەمانتارەم رابگرتایە، خەڵكێكی دیكە دەیانوت سەرۆكی پەرلەمان رێگە بەوتنی سرودی نەتەوەی كورد نادات لەناو پەرلەمان.
* یەكێك لەو یاسایەی لەئێستادا گفتوگۆی زۆری لەسەر دەكرێت چاكسازییە، دەوترێت یەكێتی لەگەڵ پەسەندكردنی ئەو پرۆژەیە نییە، ئەگەر یاساكە بێتە پەرلەمان تۆ وەك یەكێتییەك دەیخەیتە بەرنامەی كارەوە؟
- بەپێی پەیڕەوی ناوخۆ هەر پڕۆژە یاسایەك لەحكومەتەوە بێت، دەبێت لەیەكەم دانیشتنی دوای گەیشتنی پرۆژە یاساكەوە بیخەیتە بەرنامەی كارەوە، بەدڵنیاییەوە من پابەندی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان دەبم.
* لیژنەیەكی هاوبەشی نێوان حكومەت و پەرلەمان هەیە لەبارەی ئەو یاسایە، كارەكانی ئەو لیژنەیە بەكوێ گەیشتووە؟
- ئەمڕۆ یەكەمین دانیشتنی ئەو لیژنە هاوبەشە كراوە. ئەو پڕۆژە یاسایە چەند رەهەندێكی هەیە، رەهەندێكی یاساییە، رەهەندێكی تەكنیكییە، رەهەندێكیشی سیاسییە.
لە بواری یاسایی و تەكنیكی ئەوە پەیوەندی بە حكومەت و پەرلەمانەوە هەیە ئەمەیان ئاسانە، بەڵام جێبەجێكردنەكەی رەهەندی سیاسیی هەیە، رەهەندە سیاسییەكەی پەیوەندی بە چییەوە هەیە؟ پەیوەندی بە هەزاران خانەنشین كراو هەیە لەهەموو حیزبە سیاسییەكان، پەیوەندی بەچەندین كادیرو ئەندامی حیزبە سیاسییەكان هەیە، لەحكومەت جێگەیان بۆ كراوەتەوە پەیوەندی بە یەكەكانی 70 و 80 هەیە، بۆ تێكەڵكردنیان لەو هەلومەرجەی ئێستادا، پەیوەندی بە دوو موچەو سێ موچەوە هەیە كە بەشێكیان بە یاسا كراون، كە لەنێو ئەوانەدا كەسوكاری سەربەرزی شەهیدان و زیندانیانی سیاسی و كەمئەندامان باسیان لێوە دەكرێت، هەندێك لەوانە بە یاسا دوو موچە وەردەگرن، ئایا ئەمانە موچەكەیان دەبڕدرێت؟ بەشێكی دیكەی پەیوەندی بە دەرماڵەكان هەیە كە ئایا چۆن رێكیبخەینەوە، ئەم پڕۆژەیاسایە بۆ خۆی هەڵگری چەند گرێیەكە، دەبێت بەیەكەوە دابنیشین و بێین گرێیەكان بكەینەوە، دەبێت ئیرادەیەكی هێندە بەهێزمان هەبێت كە وامان لێبكات بتوانین خاڵی هاوبەش بدۆزینەوە، چونكە حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەگەر ئێستاش چاكسازی نەكات دەبێت لەئایندەدا بیكات، پڕۆسەی چاكسازیی پرۆسەیەكی بەردەوامەو بەدەرچوونی یاسایەك چاكسازی ناكرێت، تا خاڵی دەستپێك دیاری نەكەین ناتوانین ئاستی تموحمان لەو بوارە دیاری بكەین، پێویستمان بە ئیرادەیەكی سیاسی بەهێزە ئەوەی ئێستا هەیە پڕۆژەیاسایەكە لە بواری خەرجییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان، تەنیا خەرجییەكانە، پەیوەندی تەنیا بە خەرجییەكانی وەك موچەو خانەنشینی و بەخشینەكان و ئیمتیازاتەكان هەیە، بەڵام بوارێكی زۆر زۆر گرنگ هەیە كە چاكسازییە لەبواری داهاتەكان. حكومەتی هەرێم ئەگەر بیەوێت ریفۆرم بباتە پێش دەبێت بابەتی خەرجی و داهات بەشێوەی هاوتەریب چاكسازی تێدا بكات، بەیەكەوە دەبێت ئەو دوو پڕۆژەیە كاری لەسەر بكرێت.
زۆر گرنگە كە هاوڵاتیانی هەرێم بزانن داهاتی نەوت چەندە؟ داهاتی خاڵە سنوورییەكان چەندە؟ داهاتی ناوخۆو باج چەندە؟ داهاتی گشتی چەندە؟ ئایا هەرێمی كوردستان چەند مینحە لەوڵاتانی جیهان وەردەگرێت؟ كە هەموو ئەوانەمان زانی و میكانزمی كۆكردنەوەی ئەو داهاتانەمان بە یاسایەك رێكخست ئەو كات چاكسازی لەبواری خەرجییەكان شتێكی ئاسانە، كەی سندوقی داهاتە نەوتییەكانمان دامەزراندو كەی یاسای بودجەمان لەپەرلەمان پەسەندكرد، ئەوانە پێی دەوترێت پاكێجی چاكسازی، بەڵام ماناشی وانییە كە نەتوانین لە خاڵێكەوە دەست پێبكەین.
* باست لە ئیرادەی سیاسی كرد بۆ جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی، ئایا لەئێستادا ئەو ئیرادە سیاسییە هەیە بۆ ئەنجامدانی چاكسازی؟
- سەرەتا دەبێت حكومەت چاكسازی بكات و پەرلەمانیش لە رێگەی دەركردنی یاساوە پاڵپشتی ئەو چاكسازییە بكات، دواتریش حیزبە سیاسییەكان نەبن بە رێگر لەبەردەم شەفافكردنی داهاتی هەرێمی كوردستان، بەڵام حەزدەكەم ئەوە بزانن ئەوانەی دوو موچەیان هەیە كادیرو ئەندامانی حیزبە سیاسییەكان نین، بەڵكو كەسوكاری سەربەرزی شەهیدان و زیندانییانی سیاسیین، ئەمانە بەیاسا رێگەیان پێدراوە دوو موچەیان هەبێت، ئایا پەرلەمانی كوردستان یان حكومەتی هەرێم دەتوانێت موچەی ئەو كەسانە ببڕێت؟ ئایا پەرلەمانی كوردستان دەتوانێت دەست بۆ موچەی ژنی شەهیدێك ببات كە لەهەمان كاتدا مامۆستایە؟ كە فەرمانبەری حكومەتەو موچەی خۆی وەردەگرێت لەهەمان كاتدا موچەی شەهیدانەی مێردەكەشی وەردەگرێت. ئایا ئەمە بە دوو موچەیی هەژمار دەكرێت؟.
دەبێت ورد بین لە شتەكان، حاڵەتی گەندەڵی لەگەڵ حاڵەتی دادپەروەری لەیەكتر جیابكەینەوە، ئەوەی گەندەڵییە واتا لادانە لە یاسا، ئەوەی بەیاسا كراوە گەندەڵی نییە ئەوەی كەسوكاری سەربەرزی شەهیدان كارێكی دادپەروەرانەیە، چونكە مامۆستایەو مێردەكەشی شەهید بووە مافی خۆیەتی هەردوو موچەكەی وەربگرێت، بەڵام ئەوەی نادادپەروەرانەیە قسە دەكرێت لەسەر موچەی خانەنشینی پلە باڵاكان و دانانی چەندین كەس بەپلەی وەزیر بەبێ ئەوەی رۆژێك لە رۆژان وەزیر بووبن.