جیهانگیری و دەرچوونی کورد لە ئۆبژەی ڕۆژهەڵاتناسی و سوپەر گێڕانەوەی کۆلۆنیالیزم
9/15/2025 10:28:00 PM
لۆقمان قەنبه‌ری
لە چەند دەیەی ڕابردوو و لە سەردەمی
جیهانگیریدا، پانتایی و قەبارەی دامەزراوەکانی توێژینەوەی کوردی بە ڕادەیەکی
بەرچاو زیادی کردووە، کە ئەگەر ڕۆژێک کورد ئۆبژە یان بابەتی دەستنیشانکردنی
دەرئەنجامەکانی ڕۆژهەڵاتناسی، فارس، عەرەب و تورک بووبێت، ئەمڕۆ لەگەڵ گەشەکردنی
دەرفەتەکانی دەرئەنجامی جیهانی-لۆکاڵیزەکردنی مەعریفە، بووەتە مومکین شایەتحاڵی
گۆڕینی ئەم ئەویتر یان ئۆبژەی لێکۆڵینەوە بۆ بابەتێک کە بووەتە لێکۆڵەری مێژوو و
کولتوور و ناسنامەی خۆی؛ داکۆکیکارانی لۆژیکی جیهانی-لۆکالیزمی میتۆدۆلۆژی کە لە
پۆستمۆدێرنیستەکانەوە ئیلهامیان وەرگرتووە، دژی درێژەدان بە سێبەری ڕوانگەی
ڕەهاگەرایی دیتەرمینیستی، تیۆلۆژی و ئۆنتۆلۆژیی سەروو گێڕانەوەی کۆلۆنیالیزم لەسەر
لێکۆڵینەوەی کوردین. به ڵام
وه ک دیاره له ئێستادا و له سه ڕده می جیهانگیریدا، کاتی ئه وه هاتووه که کورد
مێژووی کۆلۆنیالیزمی خۆی بخوێنێته وه و بنووسێته وه .
لە
ڕاستیدا لێکۆڵینەوەکانی پۆستکۆلۆنیالیزم، هەروەها زانستی نەسەب یان زانستی نەسەب و
بناغە شکێن (جاک دێریدا) و گێڕانەوەی دژە ماکرۆی پۆست مۆدێرنیتە (لیۆتارد) لە
سەردەمی جیهانگیریدا ئەگەر و دەرفەتی گەورەی بۆ توێژەرانی کورد ڕەخساندووە تا ببنە
گێڕەرەوەی بوون و ناسنامەی کوردی خۆیان. لە هەر حاڵەتێکدا، لە سەردەمی
جیهانگیریدا، خوێندنی کوردی ئەگەر بە شێوەیەکی دروست ئاراستە بکرێت، دەتوانێت
ڕۆڵێکی گرنگ بگێڕێت لە زیادکردنی هۆشیاری گشتی بۆ کولتوور و مێژوو و زمانی کوردی و
دواتر بەهێزکردنی شوناسی کوردی.
جگە
لەوەش، گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە لە پانتایی لێکۆڵینەوەکانی جیهانگیریدا، شاهیدی
سەرهەڵدانی زاراوەی سەرهەڵداو لە ئەدەبیاتی سیاسیدا بووین لە لایەن زانایانی کورد
و غەیرە کوردەوە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ سەرهەڵدانی گۆڕانی ترانز تیۆری لە ڕەهەندە
زانستی و میتۆدۆلۆژی و ئۆنتۆلۆژییەکان لە پێوەندی لەگەڵ توێژینەوەکانی
ناسیۆنالیزمی کورد لە سەردەمی جیهانگیریدا. لەم پێوەندییەدا بۆ نمونە دەتوانین
ئاماژە بە چەمکە نوێیەکانی وەک پەرلەمانی کورد لە دەربەدەریدا، ترانسناسیۆنالیزمی
کوردی، ژێر سیستەم یان ژێر سیستەمی کوردی، سوبژێکتیڤیتی جیۆپۆلەتیکی کوردی،
جینۆلۆژیا، ناسیۆنالیزمی دیجیتاڵی کوردی، ڕەوەندی کوردی، نەتەوەی سایبێری کورد و
دۆمەینی دیجیتاڵی گشتی کورد؛ بۆیە دەکرێ بڵێین لە سەردەمی جیهانگیریدا و لە
بەرامبەر ئەو گۆڕانکارییانەی کە لە کایەی بابەتیی ژیانی پێکهاتەکانی کورددا
ڕوویانداوە، زۆرێک لە چەمکەکان لە شیکردنەوەی ناسیۆنالیزمی کوردیدا گۆڕانکاری و
گۆڕانکاریی مانادارییان بەسەردا هاتووە.
*نوسەرو توێژەری
سیاسی