هیوادارم مردار بوونەوەی نەوڕەسەکانی دوکان ئەنفلۆنزای باڵندە نەبێ
5/11/2024 9:27:00 PM
زمناکۆ ئیسماعیل
لەڕاستیدا بواری تەندروستی ئیشی من نییە، بەڵام بیرم لەوە کردەوە کە ئەگەر مردار بونەوەی نەوڕەسەکانی سەردەریاچەی دوکان، ئەنفلۆنزای باڵندە یاخود پەلەوەر بێت، چۆن بیناسینەوە، بۆیە هەوڵمدا زانیاری لەو بارەیەوە بەدەست بهێنم و لەتەک ئێوەی ئازیز بەشی بکەم، بۆ بەرچاوڕونی خۆم و شەیرکردنی زانیارییەکان، لە (چات جی پی تی)، گەڕانم بۆ کردوو بەزمانی ئینگلیزی پرسیاری یەکهەمم کردوو نوسیم:
ئەنفلۆنزای باڵندە چییە؟! (What is bird flu).
وەڵام بریتییە لە: ئەنفلۆنزای باڵندە، هەوکردنێکی ڤایرۆسییە و بە پلەی یەکەم تووشی باڵندە دەبێت. ڤایرۆسی ئەنفلۆنزای باڵندە چەندین جۆری هەیە، زۆربەیان مرۆڤ تووش نابن. بەڵام هەندێک جۆری وەک H5N1 و H7N9 بوونەتە هۆی نەخۆشییەکی سەخت و تەنانەت مردن لەو کەسانەی کە بەرکەوتنی نزیکیان لەگەڵ باڵندە تووشبووەکان هەبووە. لە حاڵەتە دەگمەنەکاندا ئەم ڤایرۆسانە دەتوانن لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر بڵاوببنەوە، بەڵام گواستنەوەی مرۆڤ بۆ مرۆڤ بەزۆری سنووردارە.
پرسیاری دووهەمم نوسی: نیشانەکانی ئەنفلۆنزای باڵندە چییە؟!، (What are the symptoms of bird flu).
وەڵام بریتییە لە: نیشانەکانی ئەنفلۆنزای باڵندە (ئەنفلۆنزای باڵندە) لە مرۆڤدا دەتوانێت جیاواز بێت بەپێی جۆری ڤایرۆسەکە و توندی هەوکردنەکە. بەگشتی نیشانەکانی دەتوانن لە سووکەوە تا توند و لەوانەیە بریتی بن لە: ١. تا، ٢. کۆکە،٣. قورگ ئێشە، ٤. ئازاری ماسولکەکان، ٥. ماندوێتی، ٦. سەرئێشە، ٧. ئاوی لووت یان گیرانی لوت، ٨. سەختی هەناسەدان (لە حاڵەتە سەختەکاندا)، ٩. ئازاری سنگ، ١٠. سکچوون، ١١. ڕشانەوە، ١٢. سکچوون، ١٣ گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە نیشانەکانی ئەنفلۆنزای باڵندە لە مرۆڤدا دەتوانێت هاوشێوەی نەخۆشییەکانی تری هەناسەدان بێت، وەک ئەنفلۆنزای وەرزی یان سەرمابوون. بەڵام لە هەندێک حاڵەتدا هەوکردنی ئەنفلۆنزای باڵندە دەبێتە هۆی نەخۆشییەکی توندی کۆئەندامی هەناسەدان و لەکارکەوتنی ئەندامەکانی جەستە و تەنانەت مردنیش.
پرسیاری سێهەمم نوسی: چۆن خۆم لەئەنفلۆنزای باڵندە بپارێزم؟!، (How to protect myself from bird flu).
وەڵام بریتییە لە: خۆپاراستن لە ئەنفلۆنزای باڵندە بە پلەی یەکەم بریتییە لە کەمکردنەوەی بەرکەوتنت بە باڵندە تووشبووەکان و پراکتیزەکردنی پاکوخاوێنییەکی باش. لێرەدا چەند ڕێگایەک دەخەینەڕوو بۆ کەمکردنەوەی مەترسییەکانتان:
١-دوورکەوتنەوە لە بەرکەوتن لەگەڵ باڵندەی نەخۆش یان مردوو: ئەگەر لەو شوێنانە دەژیت یان گەشت دەکەیت بۆ ئەو شوێنانەی کە بڵاوبوونەوەی ئەنفلۆنزای باڵندەیان تێدا تۆمارکراوە، ئەوا دوور بکەوەرەوە لە بەرکەوتن لەگەڵ ئەو باڵندانەی کە نەخۆش دەردەکەون یان بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو گیانیان لەدەستداوە. ئەمەش هەم باڵندەی کێوی و هەم پەلەوەر دەگرێتەوە.
٢. بەرهەمی پەلەوەر بە باشی بکوڵێنە: دڵنیابە لەوەی بەرهەمی پەلەوەر، لەوانەش هێلکە و گۆشت، پێش خواردنی بە باشی کوڵاون. چێشت لێنان لە پلەی گەرمی لانیکەم ١٦٥ پلەی فەهرەنگی (٧٤ پلەی سەدی) دەتوانێت ڤایرۆسی ئەنفلۆنزای باڵندە بکوژێت.
٣- پراکتیزەکردنی پاک و خاوێنی باش: زوو زوو دەستەکانت بە ئاو و سابون بشۆ، بەتایبەتی دوای مامەڵەکردن لەگەڵ بەرهەمی پەلەوەر یان بەرکەوتنی باڵندە یان پیساییەکەی. ئەگەر سابوون و ئاو لەبەردەستدا نەبوو، پاککەرەوەی دەست کە بنەمای کحولی تێدایە بەکاربهێنە.
٤- دورکەوتنەوە لە دەست لێدانی دەموچاوت: هەوڵبدە بە دەستی نەشۆراو دەست لە چاو و لووت و دەمت بەدوور بگرە، چونکە ئەمە دەبێتە هۆی هێنانە ناوەوەی ڤایرۆسەکە بۆ ناو جەستەت.
٥- بەکارهێنانی کەرەستەی خۆپارێزی ئەگەر پێویست بوو: ئەگەر لەگەڵ باڵندە یان لەو شوێنانە کار دەکەیت کە پەتای ئەنفلۆنزای باڵندەی تێدا ڕوویداوە، ئامێری خۆپاراستنی کەسی گونجاو بەکاربهێنە، وەک دەستکێش و دەمامک و چاویلکە، بۆ کەمکردنەوەی مەترسی بەرکەوتنت.
٦- پەیڕەوکردنی ئامۆژگارییە تەندروستییەکان: ئاگاداربە لە بڵاوبوونەوەی ئەنفلۆنزای باڵندە لە ناوچەکەت و جێبەجێکردنی هەر پێشنیارێک یان ئامۆژگارییەک کە لەلایەن دەسەڵاتدارانی تەندروستی گشتیەوە دەرچووە.
بە جێبەجێکردنی ئەم ڕێوشوێنە خۆپارێزییانە، دەتوانیت یارمەتیدەر بیت لە کەمکردنەوەی مەترسی تووشبوونت بە ئەنفلۆنزای باڵندە.
بەڕێزان، ئەمەی نوسیومە بەتەنها هۆشیارییەکی گشتییە و گرنگە هەمووان بیزانین، دوبارە بەهیوام مردار بوونەوەی نەوڕەسەکانی سەر دەریاچەی دوکان ئەنفلۆنزای باڵندە نەبێ، چونکە ئەگەر وابێت، بەئەگەری زۆرەوە شەپۆلێکی مەرگی ڤایرۆسی، هاوشێوەی کۆرۆنا چاوەڕوانمان دەکات، بۆیە گرنگە لایەنە پەیوەندیدارەکانی تەندروستی، زۆر بەزوویی ڕێوشوێنی تایبەت بە هۆکاری مردار بونەوەی ئەو باڵندانە بخەنەڕوو، لەوەش گرنگتر ئەوەیە بەزویی دەرئەنجامی ئەو هۆکارە بەیان بکەن، بۆ ئەوەی هاووڵاتی و هاونیشتیمانی بتوانێ ڕێ و شوێنی خۆپارێزی بگرێتەبەر.
