كاردۆ محه‌مه‌د:
کوردستان بەرگەی هەمان حكومڕانی پێشوو ناگرێت
06:14 - 12/04/2020
673 جار خوێندراوەتەوە
سازدانی: په‌یامنێری هه‌ولێر
کاردۆ محه‌مه‌د رێکخه‌ری ژوری په‌رله‌مان و ئه‌ندامی جڤاتی نیشتمانی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕانه. دیجیتاڵ میدیای "زه‌مه‌ن" به مه‌به‌ستی زانینی دوا هه‌ڵوێستی بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان له مه‌ڕ کۆمه‌ڵێک پرسی هه‌نوکه‌یی، ئه‌م دیداره‌ی له‌گه‌ڵ ناوبراو سازداوه.
زه‌مه‌ن: کۆرۆنا قەیرانێکی تری ئابوری و دارایی بەسەر حکومەتدا دروستکرد، ئێوه وەک بزوتنه‌وه‌ی گۆڕان پرۆژەو داواتان لە حکومەت چی بوە، بۆ ئەنجامدانی چاکسازی راستەقینە؟
*ئێمه پێمان وایه بۆ ئه‌وه‌ی زیانه‌که‌مان که‌مبکه‌ینه‌وه، پێویسته پاراستنی پەیوەندیەکانمان، لەگەڵ بەغدا لەسەربنەمای مافە دەستوریەکان وپرسە نیشتیمانیەکان- باش و پارێزراوبن، بۆئەوەی ئەو بڕە پارەیەی لەوێوە دێت بەردەوام بێ و یان هەر کۆمەک و قەرزێک بەعێڕاق بدرێت بەر هەرێمیش بکەوێت.
ئه‌وه جگه له‌وه‌ی پێویسته:
- پڕۆژەی چاکسازی، وەک پاکێجێک جێبەجێ بکرێت و ئینتیقائی نەبێت
-هەوڵ بدرێت دابینی موچە بکرێت و لەکاتی خۆی بدرێت، نەک کەم بکرێتەوە، نە پاشەکەوتی تێدا بکرێت.
- ئێستا دەرفەتە بۆ کۆکردنەوەی قەرزەکانی حکومەت لەکۆمپانیاو بازرگانەکان، هەرەوەها دەرفەتیشە بۆکۆنتڕۆڵکردنی مەرزەکان وکۆمپانیاکانی خاڵە سنوریەکان
- هەر بڕیارێک لەبارەی بابەتە چارەنوسسازەکانەوە بدرێ لە ئەنجومەنی وەزیران یان گروپی .قەیرانەوە بدرێ و دەربچێ پێویستی بە کۆڕای هەیە.
زه‌مه‌ن: پێت وایە حکومەت بەدەم پرۆژەکەتانەوە بێت؟
*هەرچەند لە ناو تەنگژەو قەیرانێکی گەورەداین، کۆسپ و ئاستەنگ زۆرە، پرۆژەکانی چاکسازی و کارنامەی راگەیاندراوی حکومەت لە سەرەتادا رێکەوتنی سیاسی کراوە. هەنگاوی سەرەتایی نراوە .ئاماژەن بۆ دەستبردنی حکومەت بۆ پرۆژەکانی چاکسازی . چەند رۆژی رابردو چەندین لیژنە دروستکراون یاساو بریارەکان کەوتونەتە بواری کرداری چاوەرێی هەنگاوی ترین.
زه‌مه‌ن: بەکردەوە ئەم کابینەیە هەنگاوی چاکسازی گەورەی نەناوە هەتا کوێ لەناوی دەمێننەوە؟
* گرێبەستی هاوڵاتی، لەگەڵ هەر هێزکی سیاسی لە پرۆسەی دیموکراتی بۆ ماوەیەکی دیاریکراوە پێوەرەکە بەسەر ئێمەش جێبەجێدەکرێت و گرێبەستەکەمان لەگەل دەنگدەرانمان بۆ چوارساڵه، لەهەرسەکۆو پێگەیەک بین لە نوێنەرایەتی پەرلەمان یان ئەنجومەنەکان بێت یا لەتیمی حکومەت بێت، کارەکتەرەکانی گۆران پابەندن بەئەدای نمونەیی لە دامەزراوەکان وبەڵینەکانی کە بەخەڵکی کوردستانمان داوە.
زه‌مه‌ن: خەڵکێکی زۆر بەهۆی ئیجرائاتەکانی حکومەت و دۆخی کەرەنتینکردن و مانەوە لەماڵەوە، توشی قەیرانی بژێوی رۆژانە بوون هەڵوێستی گۆران لەو بارەیەوە چیە؟
* کەمکردنەوه‌ى بارگرانى لەسەر هاوڵاتیان و کاسبکاران، لە ڕێگەى ڕاگرتنى کرێى موڵکەکانى حکومەت، ئاسانکاریش بۆ لێخۆش بونى کرێى ئەو موڵکانەى هى خەڵکن، ڕاگرتنى وه‌رگرتنى سەرجەم پێشینە و قەرزهکان، هى ئاو و کاره‌با و جۆرهکانى دیکەى باج کە لە هاوڵاتیان وه‌ردهگیرێت.
بەرکارکردنی یاسای ژمارە پازدەی ١٩٩٣ پەرلەمان کە تێیدا ئاماژە بەرێکخراوێکی حکومی (هەیڤی سوری) پەرلەمان دەکات دوور لە تۆخکردنەوەی مۆرکی حزبایەتی لە کاری خێرخوازی بەفەرمی ناسینی رێکخراوی حزبی .
دروستکردنى ناوه‌ندێکى بەهێزى وەکو خەرجى کە داتا و ئامارى لە بەرده‌ستدا بێت و بتوانێت جۆرى پێداویستیەکان دیارى بکات، بۆ دابینکردنى پێداویستیەکانى خەڵکى کەم ده‌رامەت، لە ژێر چاودێرى پارێزگار و ئەنجومەنى پارێزگا، هەروه‌ها کۆکردنەوهى هاوکارییە نا ڕێکخراوه‌کانى تر کە لە ژێر ناو و کەمپەینى جیا جیادا ئەنجام دهدرێت.
زه‌مه‌ن: گۆڕان لە گەڵاڵەکردنی پڕۆژه ی چاکسازی بەشداربووه ئایا جێ بەجێدەکرێت؟ ئە گەر جێبەجێ بکرێت ئه‌و پرۆژه‌یه سودی بۆ حکومه‌ت و خه‌ڵک چیه؟
* سەڕەڕای ئاستەنگە زۆرەکان، بەشداری گۆران لە پێناوی هەڵگرتنی بەرپرسیاری نیشتیمانی و چاکسازی بوە.
بەردەوام بە کارنامە بەشداری خۆمان هەیە، لە پێناوی چاکسازی لەسیستەمی سیاسیدا ئەگەرچی لەسەقاگیری و ئارامیدا زەمینەی لە باردروست دەبێت بۆهەنگاونانی چاکسازی .
لەم دۆخەدا دەبێ ئاڵنگارییەکان بکەینە دەرفەتی چاکسازی، هەنوکەش لە چەند ئاستدا هەنگاونراوە، بەڵام هێشتا لەسەرەتاداین ئومێدمان لەسەر هەڵچنیوە. بێگومان بە جێبەجێکردنی پرۆژه ی چاکسازی ، قەیرانەکانی پەیوەست بەناوخۆی خۆمان پێگەمان لەبەرامبەر هەرەشەکانی دەرەکی بەهێزدەبێت. یەکریزی دەپارێزێت .گوتاری یەکگرتوی هاوبەش دروست دەبێت، جەماوەر دەبێتە سەرچاوەی هێز، باری حکومەت سوک ده بێت پێگەی لە ناوخۆ دەرەوە بەهێز دەبێت.
زه‌مه‌ن: له ئێستادا که دنیا توشى قیرانى داراى بووه بە هۆى نرخی نەوتەوه کوردستان و عێراق توشی هەمان قەیرانی ده‌بیت، چۆن وابکریت ئەو داهاتەی کە هەیە بەشی موچە و خەرجیەکان بکات؟
* لە بارودۆخێکدا ئابوری دنیا لە قەیرانێکی کەم وێنە دایە، کۆرۆنا کۆمەڵگای کەرەنتیکردوە، بەرهەم وەستاندوە، جیهانیی ڕوبەڕوی قەیرانی دارای کردۆتەوە بەتایبەت لە دابەزینی نرخی نەوت، تەنها پشت بەستن بە تاکە سەرچاوە بۆ داهات. نەهاتنەوەی کۆی داهات بۆ خەزێنەی حکومەت .پەک خستنی دامەزراوە ره‌قابیەکان، سەرەرای بردنی بەشێک لە داهات بۆ پارتی و یەکێتی، لەم هەلومەرجەدا، ئیدی کوردستان بەرگەی هەمان سیاسەتی پێشو ناگرێت، حکومەت لەم ساتە دا پێویسته به بەرنامەرێژی پلانی هەبێت لەو داهاتەی دەستیدەکەوێ، رێکی بخاتەوە، دادپەروەرانە دابەشی بکاتەوە، وەدابینی بژێوی وموچەی خەڵک بکات. چاکسازی لە خەرجیدا بە کەم کردنەوەی ئیمتیازات وخەرجی ناپێویست بکات و لە سێکتەرەکانی وەبەرهێنان بەتایبەت نەوت و وزە ئابووری دەروازەکان .
هەروەها رێکخستنەوەی باج لەسەر بنەمای یاسا و پرۆژەی بۆ دڵنییایی کۆمەڵاتی هەبێت. بەتەنگ خەڵکی کەمدەرامەت کرێکاران و خاوه ن بیداویستی تایبەت بچێت. ئەگەر زیان هەیە. بابە بڕی داهات بە ر هە مووان بکە ویت
زه‌مه‌ن: ئایا لەم هەلومەرجەی تەنگژەیەیی جیهان و ناوخۆ یە کوردستان بەرگەی ئەوە دەگرێت هەرهەمان میتۆدی پێشو بەڕێوەببرێت؟
*هە ردوو حزب؛ سامان و هێزی چەکداری و هەموو دەرفەتەکانی ژیان لە ژێر سایەی ئەواندابووه هەمیشە ده‌سەڵات لەناو قەیرانی کێشەو ململانی سیاسی دا هەموو شتێکی بۆ خۆی زه وت کردوه. هاولاتیانى لە خۆی تورە و زویر کردوە بێ متمانە ی کردوه. بۆیە ئەم فۆرمە لە حوکمرانی شکستی خواردوە، حکومە ت دانی بە هە بونی ده‌رده کوشنده‌کە، کە گە ندەڵیە ناوه. بۆیە هەنگاونانی کرداری بۆ گۆڕینی فۆرمی رابردوو لە حکومرانی شارێگاکە دژایتی گە نده لی و سەروەری یاسایە، وەک لە سیکتەری تەندروستی حکومەت هەنگاوی خۆپارێزی باشی لە بەرژەوەندی خەڵکی کوردستان نا . پێویستە ئەم فۆرمە لە کارکردن هەموو سێکتەرەکانی بگرێتەوە، وەکو حکومەتى هاوڵاتی ڕەفتار بکات.
زه‌مه‌ن: لەم هەلومەرجە خراپەدا، هێزە سیاسیەکان ده‌بێت چی بکەن بۆ ئەوەی بنەما هاوبەشەکان زەق بکەنەوە، له‌جیاتی په‌نابردن بۆ خاڵه جیاوازه‌کان؟
*سروشتی کۆمەڵی مرۆڤایەتی وایە، جیاوازی و ململانێ تێدایە بە هۆی گروپ و رەوت و چین وتوێژوخواست و ڕوانگە وبەژەوەندی جیاواز، لە حاڵەتی ئاسایی و ئارامیدا، ململانێکان بەشێوازی جیا، لە پێناوی ئاڵوگۆرو ژیانێکی باشتر وپێشکەوتن دەکرێت. لە هەلومەرجی نائاسایی دا لە قەیرانە گشتگیرو قوڵەکاندا. ئەولەویەت بۆ پرسە هاوبەش و چارەنوسسازەکان ده بێت. لە هەنوکەدا، قەیرانێکی کەم وێنە لەمێژووی مرۆڤایەتی روی لەهەموان و هەرێمی کوردستان کردوە. لەم بارەدا پرسە هاوبەشەکان دەبنە کۆلگەی راگرتنی پردی پێکەوەکارکردن وپەرینەوە و دەربازبون لە قۆناخەسەخت و دژوارەکە، بەپارێزگاری لە نیشتمان و پاراستنی هاوڵاتیانى کوردستان، تەنگژەک هەرەشە لەمانەوە ژیان دەکات. ژیانی مرۆڤایەتی خستۆتە ناوکارهساتێکی تۆقێنەرودارمان. ڕێگرتن لەدارمان ئاسان نیە، بۆ روروبونەوەی، هاوسۆزی وهاوکاری وهەماهەنگی، هەموو مرۆڤایەتی گەرەکە، دەستە پاچەیی بازاری ئازاد لە بەرامبەر پەتاکە، کەسیستەمی بەڕێوبردنی مرۆڤایەتی خستە ژێر پرسیار، وەهمە کانی رابردوی پروپاگەندەی (کۆتای مێژوی) سەرمایەداری پوچەڵکردۆتەوە. کاریگەری و لێکەوتەکەنانی تەنگەژەکە لەسەر نەوەکانی ئایندە زۆردەبێت.
جیهان حالى وابیت، وڵاتانی لەمەر خۆمان .ئەرکی قورسترە، بۆیە خۆپارێزی و چاکسازی لەهەمو چارەسەرێک باشترە. دەبێ یەخانگیرەکە، بکەینە دەرفتێک بۆ دارشتنەوەی بنەماهاوبەشەکانی کۆمەڵایەتی، سیاسی، هاوسۆزی پێکەوەکارکردن بۆدانانی ستراتیژێکی نیشتیمانی.
ئەرکی هێزە سیاسیەکانە. لەهەمو ئاستەکاندا هێزوتواناکان بەئاقارێک ببەن، سەرمان بەسەردوژمنە هاوبە شەکە دەخات.
زه‌مه‌ن: دامودەزگاکانی ئێمە متمانەیان کەم بۆتەوه لاى هاوڵاتیان، ئەمەش نەک بەتەنها دامودەزگاکانی سەربازی و ئەمنی بەڕێوبردن بگرە دامودەزگاکانی تریشی گرتۆتەوە بۆنمونە لەم دۆخەدا داموودەزگای تەندروستی، ئەمرۆش نەبێت سبەینێ دەبێت ئەم متمانەیە دروست بکرێتەوە، بەشی هەرە زۆری نەک هەمووی ئەم کارە بە حکومەت دەکرێت حکومەت دەبێت چى بۆ ئەم بابەتە بکات ! میدیاکان چۆن ڕۆڵیی پۆزەتیف ببینن؟
* زۆربەی هێزە سیاسیەکان لە دۆخیی شۆڕشگێری و چەکداری و هاتوون، کولتورێکی سیاسی و مێژویەکی کۆنییان لەململانێی تقلیدی هەیە، هەموو قەیران و ئاڵۆزیەکان بۆ زاڵبوون بەسەر یەکتر تردەقۆزنەوە، لەبەر ئەوەی بێ متمانەی ڕۆچۆتە ڕەفتار وهەڵوێستیان. بەزاڵ کردنی بەرژوەندی کەس و حزب بەسەر بەرژەوەندی خەڵک ونیشتیمان بێ ئومیدی خەڵکیان زیاد کردوه، ئەمەش لەسەر کایەی تری پەیوەندی ڕەنگی داوەتەوە. حزب چۆتە ناو هەموو دەمارەکانی دەسەڵات، حکومەت مۆرکی حزبی پێوەلکاوە، بۆیە ئەرکی حکومەتە بەکردار بیسەلمێنێت حکومەتی هەموانە. تارمای دەسەڵاتی ئەودیوی حکومەت کە ڕێ لە بەدامەزراوەکردن و چەسپاندنی یاسا دەگرێت بسڕیێتەوە. بە شەفافیەتکردن، دەرفەتی یەکسان بۆ هەموان، بە پیادەکردنی دادی کۆمەڵایەتی بە چەسپاندنی یاسای مافپارێز، ئاشتی کۆمەڵایەتی دێنێتە ئارا، پەرژینی ئاسایشی نیشتیمانی بەهێزدەکات. هاولاتیان کوردستان لە میحنەت و ناخۆشیەکاندا باری شانیان گران و زەرەمەندن. لەبەرانبەردا دەبێت لەسەروت و سامان و خۆشگوزەرانی خاوەن ماف بن لەپرۆسەی بەرێوبردن بەشداربن. ئەوکات پابەندی بە نیشتیمان بەهێز دەبێت، کارکردن بە بنەما هاوبەشەکان دەبێتە نەریتی ژیانیان، دڵنیا دەبن حکومەت ئەوەی هەیەتی رادەگەیێنێت. ئیرادەی قسە بۆ چاکسازی، گۆریوە بۆئیرادەی کردار، پلە بەپلە چاکسازی دەکات، دامەزراوەکانی خزمەتگوزرای و تەندورستی و پەروەردەییەکان و ئاسایش لە کاریگەری حزب دور دەخاتەوە. چونکە بنچینەکانی نیشتمانی و دەوڵەتداری دەبێ هەمومان لەسەری کۆک بین. کە نیشتیمانەییەو هی هەموانە. حکومەت وا پلان کارنامەی جێ بەجێ کرد. متمانە بۆ هاوڵاتی دەگەرێتەوە. جگە لە حکومەت دامەزراوەکانی تر بەتایبەت پەرلەمان؛ جێگای کۆبونەوەی جیاوازییەکان و پێکەوەکارکردنە، دەبێت. رۆڵی خۆی لە هەماهەنگی و چاودێری حکومەت بگێرێ، ناکرێت لە گەورەترین قەیرانی جیهان و هەرێمەکان کارانەبێت. بەپێچەوانە ئەو بۆ چونە هەڵەیەی شەرعیەت بە کەرتینەکردنی پەرلەمان دەدات. پەکی دەخات، بە پاساوى هیچمان لە ده ست نایە ت! .
سەبارەت بە میدیا، وەکو دەسەڵاتێکی بەهێز کاریگەری زۆری لە ئاراستەکردنی رای گشتی گەیاندنی راستیەکان بە چاک و خراپیەوەهەیە. بە شێوەکی پیشیەیانە دور لە لایەنگری وحوکمی پێشوەختە، بە پابەندی بە سیاسەتی گشتی نیشتیمانی لەچوارچێوەی پاراستنی ئازادی بیرورا کاربکات.
بەتایبەت دوایی گۆرانکارییەکان، هەنوکە سەردەمی (راگەیاندنی نوێ)یە. ئەویش راگەیاندنى سۆشیال میدیایە. کە گۆرانکاری گەورەى لە بەشداری خەڵک بۆرادەربرین دروست کردوە. لە هەمان کاتدا بێ متمانەیی زیادکردوە. لە قەیرانی وا دا هەموو تیرەکان روو لە روگەو بنەما هاوبەشەکانە بۆ سازدانی خەڵک و رای گشی بە ئاقاری پاراستنى بەرژەوەندی خەڵک و نیشتیمان. بە راستگۆیى و راستی و راستە رێی، لەنەخشەی ستراتیژی نیشتیمانی بەشدار بێ