وشەى دەروێش لە چیەوە هاتووە؟
7/4/2020 6:03:00 PM
د.ئاراس محمد صالح
وشەى دەروێش لە زمانى کوردیدا ڕیشەى نیە، لەڕێگەى تەریقەتى قادریەوە هاتووەتە ناو زمانى کوردى، هەندێک دەیگێڕنەوە بۆ زمانى فارسی، دەروێش لە زمانى فارسیدا ئەو کەسەیە دەرگاو دەرگا ئەکات و لە دەرگاى ماڵان دەدات، لە زمانى کوردى و عەرەبی و فارسی و تورکیدا هەر دەروێشە.
لە زاراوەدا دەروێش: ئەو کەسەیە وازى لە دنیادارى هێناوەو بە ژیانێکى سادە ڕازى بووە، هەروەها دەبێت شوێنکەوتووى یەکێک لە تەریقەتەکانى قادرى و ڕیفاعی و مەولەوى بەکتاشی و سەنوسی بێت.
لە کوردستاندا دوو تەریەقەتى سەرەکى هەبووە، قادرى و نەقشبەندى.
تەریقەتى نەقشبەندى بە شوێنکەواتوانى خۆیان ئەڵێن: صۆفى، دەروێش تایبەتە بە تەریقەتى قادریەوە، هەروەکو خانەقا تایبەتە بە نەقشبەندى و تەکێ بە قادریەوە.
لەگەڵ بڵاوبوونەوەى تەریقەتى قادرى لە کوردستاندا وشەى (دەرورێش) تێکەڵاوى زمان فۆلکلۆرى کوردى بووە، وەکو لە پەندو قسەى نەستەقی کوردیدا هاتووە:
(خێر بەخوێش نەک بە دەروێش) واتە: هەتا خزم و کەسی نزیک هەبێت دروست نیە خێر بە کەسانى بێگانە بکرێت، لێرەدا (دەروێش) وەک (استعارة) بۆ کەسانى دوورو بێگانە بەکارهاتووە.
(دەروێشى و بەخۆشى) واتە هەژارى و دڵخۆشى، گرنگ نیە هەژاربێت، ئەوەى گرنگە دڵتخۆش بێت.
لە قسەى نەستەقدا هاتووە: (نانى دەروێشى) یان (شۆربای دەروێشى) لەبەر ئەوەى دەروێش هەموو کات خەڵکى هەژار بووەو خواردنى سادەى خواردووە، بە هەموو خواردنێکى سادە ئەوترێت خواردنى دەروێشى، کورد ناڵێ: بابچین لە ماڵى ئێمە خواردنێکى سادە بخۆین، وەک خوازە (استعارة) ئەڵێت: ئەچین لە ماڵى خۆمان نانێکى دەروێشى، یان شۆربایەکى دەروێشى ئەخۆین.
یان ئەڵێن فڵان (زۆر دەروێشە) یان (کابرایەکى دەروێشە). واتە: زۆر بێئاگایە لە دنیا، ئاگاى لە سیاسەت و ڕۆشنبیرى نیە.
هەروەها بۆ خاکى بوون و سادەیی دەوترێت: (فڵان دەروێشە) واتە: کەسێکى سادەو خاکیەو پێویستى بە شتى گەورە و گرانبەها نیە.
(دەروێش دۆخواز بێت، دۆ زۆرە)، واتە: کەسێک لە هەوڵى پەیداکردنى شتێکدابێت، هەر دەستى دەکەوێت.
لەبەر ئەوەى چینە هەژارو داماوەکە لە کوردستاندا بووە بە دەورێش و شێخ و ئاغاو دەرەبەگ دەروێشیان نەکردووە، لەبەر ئەوەیە وشەى ( دەروێش) بۆ خەڵکى هەژار و سادەو بێ ئاگاش بەکارهاتووە.
لە گۆرانى فۆلکلۆرى کوردیدا هاتووە:
ڕیشەکەم تاشى پرچەکەم لە بێخ تۆبەو تەریقەت ناردمەوە بۆ شێخ
ڕیشەکەم تاشى پرچەکەم لە بێخ بەرماڵم قەدکرد، ناردەمەوە بۆ شێخ.
ئەو کەسانەى بوونەتە دەورێش لەسەر دەستى شێخێک تۆبەیان کردووەو بڕیاریانداوە نزیک هیچ حەرامێک نەکەونەوە، ئەم گۆرانیانە کەسێک بۆ (یارى) وتوە، واتە: وامەزانە بوومەتە دەورێش و وازم لە خۆشەویستى تۆ هێناوە، ئاگاداربە وازم لە دەروێشى هێناوەو (ڕیش و پرچ و بەرماڵ)ــە نیشانەى دەروێشیە، هەموویم ناردەوە بۆ شێخ، هەمووى لە پێناوى (یار)دا. لێرەدا (مبالغة)ى زۆریشى تێدایە، کە هیچ شتێک ناتوانێت دەروێش لە ڕێبازى دەروێشى پاشگەز بکاتەوە، بەڵام عەشق و ئەڤین ئەو کارەى کرد.