پارە دزراوەکانی خەڵک لە کوێن؟ .. ئەمڕۆ رۆژی هێنانەوەیانە!
3/30/2020 8:33:00 PM
مەحمود ڕەزا
خەڵکی هەرێمی
کوردستان نزیکەی 30 ساڵە گیرۆدەی دەستی سیستمێکی حوکمڕانی‌ی زۆر بێویژدان و دڵڕەقن.
لە دوای راپەڕینی
بەهاری 1991 و کشانەوەی داوودەزگاکانی حوکمڕانی‌ی بەعس، حوکمی شارەکانی هەرێم کەوتە
دەست بەرەی کوردستانی. هەتا هەڵبژاردنی گشتی‌ی یەکەمی پارلەمانی کوردستان کرا و
کابینەی یەکەمی حوکمەتی هەرێم پێکهات، تەواوی داهاتی گومرگەکانی هەرێم بەم رێژەیە
لە نێوان حیزبەکانی بەرەی کوردستانیا دابەش ئە کرا، وەکو لە خشتەی (1) دا دەر ئە کەوێ:
خشتەی 1 (1)
ماوەی حوکمڕانی‌ی
بەرەی کوردستانی بۆ خەڵکی کوردستان ماوەیەک بو پڕ لە کێشە و گرفت و قاچوقوچ و بێدادی
و نائەمینی. لەگەڵ ئەوەشا خەڵک هیوایەکیان بە ئایندە هەبو. چونکە هێشتا باش لە مەعدەنە
ئەسڵی‌یەکەی حیزبەکانی بەرە بەگشتی و پارتی و یەکێتی بەتایبەتی، تێ نە گەیشت بون.
پاش هەڵبژاردن
و پێکهێنانی کابینەی یەکەم، داهاتی گومرگەکان لە دەستی بەرەی کوردستانی‌یەوە بۆ
ماوەیەک کەوتنە دەستی حوکمەتی هەرێم. پاش هەڵگیرساندنی شەڕی ناوخۆ لە سەرەتای مایسی
1994 دا، گومرگەکان دابەش بون بەسەر پارتی و یەکێتی‌دا.
بەڵگەیەک لە بەردەستما
نیە دیاری بکا داهاتی گومرگەکان پێش هەڵایسانی شەڕی ناوخۆ بە ژمارە چەن بوە، بەڵام
کاک نەوشیروان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەنوسیا، کە سەرەتای مانگی نۆڤەمبەری 1994، لە
سلێمانی، بۆ دەزگاکانی راگەیاندنی یەکێتی‌ی بەستوە، لە وەڵامی پرسیارێکا ئەڵێ:
"ئەگەر سوء تەسەڕوف نەبوایە،
ئەمان توانی بە داهاتی گومرگەکان ئەو پارە قەرزانەی کە هاووڵاتی‌یەکان هەیانە لە
بانکەکانی ژێردەسەڵاتی هەرێم، کە هەموی 150 ملیۆن دینارە، بە ئاسانی بدەینەوە.
شانبەشانی ئەوە ئەمانتوانی باری شانی موەزەفەیش چاک بکەین. ئەمانتوانی ئەو تەقاعودانەی
ئەچن بۆ کەرکوک و مەخمور و هەزار ئیهانە ئەکرێن هەتا بڕێ پارەی قەڵبیان ئەدەنێ،
پارەی تەقاعودی ئەوان‌یش بدەین. ئەمانتوانی مەشاریعی تەنمەوی پێ بکەین. ئەمانتوانی
پارە بدەین بە بانکی زەراعی یارمەتی جوتیار بدا. ئەمناتوانی پارە بدەین بە بانکی عەقار
یارمەتی خەڵک بدا بۆ خانو دروستکردن"(2)
هەر کاک نەوشیروان
لە وتارێکی تریا کە ساڵەکانی شەڕی ناوخۆ لە رۆژنامەی کوردستانی نوێ‌دا بڵاوی کردۆتەوە،
باسی قەبارەی داهاتی گومرگەکانی هەرێمی تیا کردوە، نوسیوێتی: "لەو فڕۆکەیەدا
کە بەرەو پاریس/ دبلن ئەچوین بۆ گفتوگۆ لەگەڵ پارتی، وەزیری دارایی، شێخ دارۆی شێخ
نوری لە تەنیشتمەوە دانیشت بو. کە داهاتی گومرگەکانی پیشان دام، سەرم سوڕما... ئەگەر
ئەم داهاتە خراپ سەرف نە کرێ بەشی هێنانەدی‌ی دادای کۆمەڵایەتی و پرۆژەی تەنمەوی و
بوژاندنەوەی ئابوری‌ی هەرێم و دابینکردنی هەلی کار بۆ گەنجان، ئەکا"(3)
هەر لەکاتی شەڕی
ناوخۆدا، ساڵی 1995 یەکێتی‌ی نیشتمانی‌ی کوردستان کەوتە دەرهێنانی نەوتی شیواشۆک و
بە توانای تەکنیکارانی ناوخۆ، کارگەی شەکرەکەی قلیاسان تەحویر کرا بۆ پاڵاوگەی نەوت.
لە بیرمە کە مامجەلال بە بۆنەی دەرهێنانی نەوتی شیواشۆکەوە بروسکەیەکی پیرۆزبایی بۆ
سەرۆکی پارتی نارد و هیوای تیا خواست کە دەرهێنانی نەوت ببێ بە فاکتەری کوژاندنەوەی
ئاگری شەڕی ناوخۆ. لە بیرمە میدیای پارتی‌یش کەوتە لاقرتی کردن بە هەواڵەکە و سەرنوسەری
ئێستەی رۆژنامەی خەباتی پارتی وتارێکی گاڵتەجاڕی بەم ناونیشانە بڵاو کردەوە: (ناڵ،
بزمار، بەرمیلی بەتاڵ).
سەردەمی شەڕی
ناوخۆ و دو ئیدارەیی، داهاتی گومرگەکان و داهاتی ناوخۆ و داهاتی نەوتی شیواشۆک، بەشی
(مجهود حربي) هەردو حیزب و بەشی موچەی خەڵک و بەشی دامەزراندنی نوێ و بەشی هەنێ
پرۆژەشیان ئە کرد. ئەو زەمانە، زەمانی دو ئیدارەیی، ناوچەی قەڵەمڕەوی‌ی یەکێتی وەزعی
لە ناوچەی پارتی باشتر بو. چونکە یەکێتی داهاتەکەی دابەش ئە کردەوە بەسەر خەڵکا، بەڵام
پارتی، بە تایبەتی بنەماڵەی بەرزانی، بەشی زۆری داهاتی گومرگەکانیان بۆ خۆیان گل ئەدایەوە
و مەکتەبی سیاسی‌ی پارتی ئاگای لە داهات و خەرجی نە بو.
ساڵ هات و چو،
رژێمی بەعس روخا و قۆناغی دوای ئەو دەستی پێ کرد. لە دەسپێکی ئەم قۆناغەوە گەندەڵی
و نادادی و دزی و تاڵانی‌ی هەردو حیزب، بەشێوەیەکی زۆر خێرا و سەرسوڕهێنەر پەرەی سەند.
چونکە سەرەڕای سەرچاوە کۆنەکانی داهاتی هەرێم، رێژەی 17%ی پشکی هەرێم لە قانونی موازەنەی
حوکمەتی عیراق، ئیزافە بو بۆسەر داهاتەکانی هەرێم کە، بە خڕی هەمویان کەوتنە ژێر دەست
و رکێفی هەردو حیزب.
لێرە بە دوا،
ئەوەنەی لەبەردەستمە، ئەو ژمارە فەرمی‌یانە ئەخەمە رو، کە لە دوای روخاندنی رژێمی
بەعسەوە لە بەغاوە نێردراون بۆ هەرێم:
یەکەم:
لە نیوەی دوەمی
ساڵی 2003 دا، حوکمەتی کاتی‌ی بەغا (567 ملیۆن) دۆلاری ناردوە بۆ هەرێم.(4)
دوەم:
ساڵی 2004 پۆڵ
برێمەری حاکمی عیراق، لە پارەی بەرنامەی نەوت بەرامبەر بە خۆراکی سەردەمی بەعس، بڕی
(1 ملیار) و (250 ملیۆن) دۆلاری ناردوە بۆ هەرێم.(5)
سێیەم:
لەبەردەستم نیە،
حوکمەتی کاتی‌ی بەغا ساڵی 2004 چەنێک پارەی ناردوە بۆ هەرێم لە چوارچێوەی موازەنەی
ئەو ساڵەی حوکمەتی ئیتحادی‌دا.
چوارەم: (6)
حوکمەتی ئیتیحادی
لە سەرەتای ساڵی 2005 ەوە هەتا کۆتایی 2016 (89 تڕلیۆن) و (130 ملیار) و (601 ملیۆن)
دیناری ناردوە بۆ هەرێم.
حوکمەتی مەجازی‌ی
هەرێم لە سەرەتای ساڵی 2014 ەوە هیچ پارەیەکی لە داهاتی گومرگ و نەوت نە ناردوە بۆ
بەغا.
لەسەرەتای ساڵی
2005 هەتا کۆتایی 2013، حوکمەتی مەجازی‌ی هەرێم لە داهاتی گومرگ و نەوت و داهاتی
ناوخۆ، تەنیا (2 تڕلیۆن) و (273 ملیار) و (430 ملیۆن) دیناری ناردوە بۆ بەغا، وەکو
لە خشتەی (2) دا دەرەکەوێ:
خشتەی 2
پێنجەم:
حوکمەتی مەجازی‌ی
هەرێم لە ناوەڕاستی ساڵی 2007 ەوە کەوتە فرۆشتنی نەوت بەشێوەی ئاشکرا و فەرمی. هەرچەن
داهاتی نەوتی هەرێم، بێجگە لە وەزیری سامانە سروشتی‌یەکان و سەرۆکە پارتی‌یەکانی
حوکمەت، وەزارەتی دارایی و پارلەمان و فراکسیۆنەکانی پارتی و یەکێتی و مەکتەبی سیاسی‌ی
هەردو حیزب، بە وردی ئاگاداری نین، بەڵام ئەگەر بە تەخمین نیوەی ئەو پارەیە حساب
بکەین کە بەغا لە ساڵانی 2007 هەتا کۆتایی 2013 ناردونی بۆ هەرێم، ئەکاتە (34 تڕلیۆن)
و (618 ملیار) و (166 ملیۆن) دینار.
بە مەرجێ، نرخی
بەرمیلێک نەوتی برێنت، ساڵی 2008، بەهۆی شەڕەکانی ئەفغانستان و عیراقەوە گەیشتە
147 دۆلار(7). بەرزی‌ی نرخ درێژەی کێشا هەتا حوزەیرانی 2014، کە نرخی بەرمیلێک 115
دۆلار بو(8)
بە مانا: زۆر
خاتری دەسەڵاتم گرتوە کە داهاتی نەوتی هەرێمم، لە ماوەی نێوان، نیوەی 2007 بۆ کۆتایی
2013 بە (34 تڕلیۆن) و (618 ملیار) و (166 ملیۆن) دینار، خەمڵاندوە.
شەشەم: (9)
بڕی نەوتی فرۆشراوی
هەرێم، بە بێ ئاگاداری حوکمەتی ئیتیحادی، لە 22ی 5ی 2014 ەوە هەتا کۆتایی ساڵی
2016
خشتەی 3
لە خشتەی (3)
دا دەرەکەوێ:
1. بۆ ساڵی 2014 تەنیا
224 رۆژ حساب کراوە، کە هەرێم نەوتی تیا فرۆشت بێ. رۆژانە شتێک زیاتر لە (150 هەزار)
بەرمیل نەوت ئەکا، کە خەڵکی کوردستان و کاربەدەسانی هەرێم ئەزانن، رۆژانە لەوە زۆر
زیاتر نێردراوە و فرۆشراوە.
2. ساڵی 2015 رۆژانە شتێک
زیاتر لە (364 هەزار) بەرمیل نەوت فرۆشراوە، کە خەڵکی کوردستان و کاربەدەسانی هەرێم
ئەزانن، رۆژانە لەوە زۆر زیاتر نێردراوە و فرۆشراوە.
3. ساڵی 2016 رۆژانە شتێک
زیاتر لە (503 هەزار) بەرمیل نەوت فرۆشراوە، کە خەڵکی کوردستان و کاربەدەسانی هەرێم
ئەزانن، رۆژانە لەوە زۆر زیاتر نێردراوە و فرۆشراوە.
4. حوکمەتی مەجازی‌ی هەرێم
لە ماوەی 2 ساڵ و 7 مانگ و 10 رۆژدا، بایی (21 تڕلیۆن) و (217 ملیار) و (520 ملیۆن)
دینار نەوتی فرۆشتوە.
5. ئەو بڕە نەوتانەی ناو
خشتەکە، تەنیا ئەو نەوتەیە کە نێردراوەتە دەرەوە بۆ فرۆشتن. ئەوەی دراوە بە پاڵاوگە
رەسمی و ناڕەسمی‌یەکان بۆ پاڵاوتن و ساخکردنەوەی بەرهەمەکانی لە بازاڕەکانی هەرێما،
حساب نە کراوە.
6. ناونجی‌ی نرخی بەرمیلێک
نەوتی فرۆشراوی هەرێم لە ساڵی 2014 دا 59,51 دۆلار بوە. بەڵام ساڵی 2014 نرخی بەرمیلێک
نەوتی برێنت هەتا مانگی حوزەیران 112 دۆلار بو. وردە وردە دابەزی تا لە کۆتایی ساڵا
گەیشتە سەر 53 دۆلار(10). بەڵام بە گوێرەی کۆمپانیای خستنەبازاڕی نەوتی عیراق (سۆمۆ)،
ناونجی‌ی نرخی نەوتی فرۆشراوی عیراق لەم ساڵە دا 89 دۆلار بوە.(11)
7. ناونجی‌ی نرخی بەرمیلێک
نەوتی فرۆشراوی هەرێم لە ساڵی 2015 دا 18,59 دۆلار بوە. بەڵام ئەو ساڵە بەرزترین
نرخ 65 دۆلار و نزمترین نرخ 30 دۆلار بو، بۆ بەرمیلێک نەوتی برێنت(12). بەڵام بە
گوێرەی کۆمپانیای خستنەبازاڕی نەوتی عیراق (سۆمۆ)، ناونجی‌ی نرخی نەوتی فرۆشراوی عیراق
لەم ساڵە دا 53,8 دۆلار بوە.(13)
8. ناونجی‌ی نرخی بەرمیلێک
نەوتی فرۆشراوی هەرێم لە ساڵی 2016 دا 19,35 دۆلار بوە. بەڵام ئەو ساڵە بەرزترین
نرخ 55 دۆلار و نزمترین نرخ 27 دۆلار بو، بۆ بەرمیلێک نەوتی برێنت(14). بەڵام بە
گوێرەی کۆمپانیای خستنەبازاڕی نەوتی عیراق (سۆمۆ)، ناونجی‌ی نرخی نەوتی فرۆشراوی عیراق
لەم ساڵە دا 43,31 دۆلار بوە.(15)
حەوتەم:
لەبەر نەبونی
زانیاری، بە ناچاری ئەبێ داهاتی ساڵەکانی 2017، 2018، 2019 یش تەخمین بکەم:
1. ساڵی 2017 نرخی بەرمیلێک
نەوتی برێنت لە نێوان 56- 65 دۆلارا بوە. ناونجی‌ی نرخی بەرمیلێک ئەکاتە 60,5 دۆلار.
بۆ نەوتفرۆشانی هەرێم نرخی بەرمیلێک بە 50,5 دۆلار حساب ئەکەم.
2. ساڵی 2018 نرخی بەرمیلێک
نەوتی برێنت لە نێوان 70- 88 دۆلارا بوە. ناونجی‌ی نرخی بەرمیلێک ئەکاتە 78 دۆلار.
بۆ نەوتفرۆشانی هەرێم نرخی بەرمیلێک بە 68 دۆلار حساب ئەکەم.
3. ساڵی 2019 نرخی بەرمیلێک
نەوتی برێنت لە نێوان 54,91- 74,5 دۆلارا بوە. ناونجی‌ی نرخی بەرمیلێک ئەکاتە 64,7
دۆلار(16). بۆ نەوتفرۆشانی هەرێم نرخی بەرمیلێک بە 54,7 دۆلار حساب ئەکەم.
بەڵام بە گوێرەی
کتابێکی (سۆمۆ) کە، لە 19ی 9ی 2019 دا ناردویەتی بۆ ئەنجومەنی نوێنەران، نەوتفرۆشانی
هەرێم لە 1ی 1ی 2019 ەوە هەتا 31ی 8ی ئەو ساڵە، 108 ملیۆن بەرمیل نەوت‌یان فرۆشتوە،
کە رۆژانە ئەکاتە (590164) بەرمیل. نرخی هەموی بایی (6 ملیار) و (591 ملیۆن) دۆلار
بوە. لەوە (117 ملیۆن) دۆلار بەشی تورکیا بوە، کرێ‌ی تێپەڕینی بۆری‌ی گواستنەوەی نەوت
بە وڵاتەکەیا. ناونجی‌ی نرخی بەرمیلێک نەوتی هەرێم، بە گوێرەی ئەم کیتابە، لە ماوەی
ئەو 183 رۆژە دا، 61 دۆلار بوە.(17)
ئەگەر لەو 3
ساڵەدا، نەوتفرۆشانی هەرێم، تێکڕا رۆژانە (475 هەزار) بەرمیل نەوت‌یان ناردبێتە دەرەوە
بۆ فرۆشتن، ئەوا:
1. ساڵی 2017، بایی (8 ملیار)
و (755 ملیۆن) و (437 هەزار) و (500) دۆلار، نەوت‌یان فرۆشتوە.
2. ساڵی 2018، بایی (11
ملیار) و (789 ملیۆن) و (500 هەزار) دۆلار، نەوت‌یان فرۆشتوە.
3. ساڵی 2019، بایی (9 ملیار)
و (483 ملیۆن) و (612 هەزار) و (500) دۆلار، نەوت‌یان فرۆشتوە.
4. کۆی داهاتی نەوتی فرۆشراو،
بە بۆری، بۆ ئەو 3 ساڵە، ئەکاتە: (30 ملیار) و (28 ملیۆن) و (550 هەزار) دۆلار.
5. ئەگەر زانیاری‌یەکانی
کیتابەکەی کۆمپانیای سۆمۆ بکەینە بنچینە، ئەوا داهاتی نەوتی فرۆشراوی هەرێم لە ساڵی
2019 دا، ئەکاتە (13 ملیار) و (140 ملیۆن) و (1460) دۆلار. بەڵام من خاترم گرتون،
بە بڕی زیاتر لە 3 ملیار و 650 ملیۆن دۆلار کەمتر، بۆم تەخمین کردون.
هەشتەم:
کۆی داهاتی رەسمی
و خەمڵێنراو لە ساڵی 2003 وە، لە فرۆشتنی بەشە ئاشکراکەی نەوتی هەرێم و پشکی هەرێم
لە موازەنەی عیراق هەتا کۆتایی ساڵی 2019:
خشتەی 4 (18)
بۆ ئەوەی سەر
لە خوێنەر نەشێوێ، لە خوارەوە بە دینار و دۆلار داهاتی دیاری هەرێم لە پشکی بەغا و
لە فرۆشتنی نەوت، لە ماوەی نێوان 2019- 2003 ئەخەمە رو. بۆ ئەمە، نرخی (1 دۆلار) بە
(1200 دینار) ئەشکێنمەوە. ئەوەی بە دینار باشتر تێ ئەگا، (خاڵی 3ی –هەمو داهات بە
دینار-) چاو لێ بکا. ئەوەشی بە دۆلار (خاڵی 2ی-هەمو داهات بە دۆلار-).
هەمو داهات بە
دینار:
1. دۆلارەکانی خانەی سێیەم
و چوارەمی خشتەکە، ئەکەنە (49 ملیار) و (947 ملیۆن) و (549 هەزار) دۆلار.
2. بە دیناری عیراقی ئەکاتە
(59 تڕلیۆن) و (937 ملیار) و (058 ملیۆن) و (800 هەزار) دینار.
3. کۆی خانەی دوەمی خشتەکە
و ئەوەی خاڵی 2ی سەرەوە، ئەکەنە (157 تڕلیۆن) و (373 ملیار) و (659 ملیۆن) و (800
هەزار) دینار.
هەمو داهات بە
دۆلار:
1. کۆی دینارەکانی خانەی
دوەمی خشتەکە بە دۆلار، ئەکاتە (83 ملیار) و (364 ملیۆن) و (335 هەزار) دۆلار.
2. کۆی داهاتی خانەکانی
دوەم و سێیەم و چوارەمی خشتەکە بە دۆلار، ئەکاتە (133 ملیار) و (311 ملیۆن) و (884
هەزار) دۆلار.
نۆیەم:
داهاتەکانی بڕگەی
هەشتەمی ئەم وتارە، ئەم داهاتانەی خوارەوەی تیا نیە:
1. داهاتی گومرگە ناودەوڵەتی‌یەکانی
هەرێم: برایم خەلیل، سمێلکا، حاجی هۆمەران، باشماخ، پەروێزخان و دەیان خاڵی گومرگی‌ی
ناڕەسمی لەسەر سنورەکانی سوریا و تورکیا و ئێران لەگەڵ هەرێم، لە 1991 ەوە هەتا ئێستا.
2. داهاتی نەوتی شیواشۆک
لە 1995 ەوە هەتا رۆخاندنی رژێمی بەعس لە 9ی نیسانی 2003 دا.
3. داهاتی نەوتی پاڵێوراو
لە پاڵاوگە فەرمی‌یەکانی کەڵەک و بازیان و لە سەدان پاڵاوگەی قاچاخی تری هەرێم.
ماوەیەک ژمارەی ناڕەسمی و قاچاخەکان گەیشتە سەروی 500 پاڵاوگە.
4. داهاتی رەسمی فەرمانگەکانی
حوکمەتی مەجازی‌ی هەرێم.
5. داهاتی باجی داهات و
باجی خانوبەرە لە کەرتی تایبەت و لە هاووڵاتیان.
6. داهاتی نەوتی کێڵگەکانی
کەرکوک، کە لە سەرەتای شەڕی داعشەوە، بۆ ماوەی 4 ساڵ، کەوتنە دەست نەوتفرۆشەکانی هەرێم
هەتا 16ی ئۆکتۆبەری 2017، رۆژانە 350- 450 هەزار بەرمیل نەوت‌یان لێ دەر ئە هێنا.
7. داهاتی ژمارەیەک بیری
کێڵگەکانی عەینزالە، کە لەسەرەتای شەڕی داعشەوە کەوتنە بەردەستی مافیای نەوت و تا
ئێستا لەژێر دەستیانا ماوە و رۆژانە بە قاچاخ 10 هەزار بەرمیل نەوتی لێ ئەفرۆشن.
8. داهاتی نەوتی قاچاخ بە
تەنکەر بۆ ئێران و تورکیا کە، بە زیاتر لە 30 هەزار بەرمیل نەوت لە رۆژێکا، مەزەنە
ئەکرێ.
9. داهاتی بازرگانی‌ی
قاچاخ لەگەڵ داعش، چ قاچاخچێتی نەوتی قاچاخ، چ هی چەک و تفاقی جەنگی، چ هی دراو، چ
هی گەنم.
10. ئەو 25 ملیۆن دۆلارە
مانگانەیەی، هاوپەیمانی‌ی ناودەوڵەتی ئەی‌دا، بۆ موچەی پێشمەرگە.
11. ئەو چەک و تفاقە جەنگی‌یانەی
هاوپەیمانی‌ی ناودەوڵەتی لە ماوەی 4 ساڵی جەنگی داعشا، دای بە نەوتفرۆشەکانی هەرێم.
12. ئەو ملیۆنان دۆلارەی،
مانگانە، کەسوکاری دانیشتوانی هەرێم، ئەوانەی لە ئەوروپا و ئوسترالیا و ئەمریکا ئەژیان
و لە ساڵانی 1991 هەتا روخاندنی رژێمی بەعس، بۆ کەسوکاری خۆیان‌یان ئەناردەوە.
ئەگەر داهاتەکانی
ئەو 12 خاڵەی ئەم بڕگەیە بخەینە سەر یەک، لە 1991 ەوە هەتا کۆتایی 2019، بە بێ هیچ
گومان و دودڵی‌یەک لە (250 ملیار) دۆلار تێ ئە پەڕێ.
کەواتە، داهاتە
دیار و نادیارەکانی 28 ساڵی رابردو لە 400 ملیار دۆلار نزیک ئەبێتەوە.
لەپای ئەم
سامانە بێ شومارە دا، هەقی رەوای هەمو هاووڵاتی‌یەکی ئەم هەرێمەیە بپرسێ:
بۆچی نەوتفرۆشەکان
نەیان توانی لەم هەمو سامانە، بڕێ پاشەکەوت کەن بۆ رۆژی رەش؟ کە لەسایەی ئەم دەسەڵاتە
بێباکەدا هەمو رۆژەکانی خەڵکی هەرێم هەر رەشن!
بۆچی ئەبێ تا
بەغا بەشە بودجەی هەرێم نە نێرێ، پارە نیە بۆ موچە؟
بۆچی موچەی
موچەخۆرانی هەرێمی کوردستان چوار مانگ لە دواوەیە و کار وا بڕوا، لەم ساڵا چەن
مانگێکی تری بۆ زیاد ئەبێ؟
بۆچی نەتان
توانی ژێرخانی ئابوری ببوژێننەوە و دانیشتوی هەرێم لە نەهامەتی‌یەکانی ئابوری‌ی مڵکانە
رزگار بکەن؟
بۆچی نەتان
توانی ئابوری‌ی کشتوکاڵ و دامداری و ئاژەڵداری وا ببوژێننەوە کە ئاسایشی خۆراک بۆ
دانیشتوانی هەرێم زامن بکا؟
بۆچی رێگاوبانەکان
و ژینگەی هەرێم‌تان وا وێران کرد؟
بۆچی نەتان
توانی کرێنشینانی کوردستان لە کرێچێتی رزگار بکەن؟ لەباتی ئەوە، بەناوی وەبەرهێنانەوە
هەزاران لە دەسوپێوەندەکانی خۆتان کرد بە ملیۆنێری دۆلار؟
بۆچی نەتان
توانی بە درێژایی ساڵ کارەبای ٢٤ سەعاتی بۆ ماڵەکان و کارگە و فەرمانگەکان دابین
بکەن؟ یا هیچ نە بێ نەتان توانی لە چلەی هاوین و زستانا، رۆژانە ١٠ سەعات کارەبای
بەردەوام بدەن بە هاووڵاتیان!
بۆچی کەرتەکانی
تەندروستی و خوێندن و خوێندنی باڵاتان سپارد بە کەرتی ئەهلی و خەستەخانە و خوێندنگەکانی
خۆتان و دەسوپێوەندەکانتان لە هی فەقیر و هەژار جیا کردەوە؟
بۆچی خەستەخانەکانمان
وا وێرانن و ئەگەر توشبوی کۆرۆنا زیاد بکا، سیستمی تەندروستی مەترسی کەوتنی لەسەرە؟
ئاخۆ پەتای کۆرۆنا
دەرسی پێویستی دا داون، تا بڕێ لە پارە دزراوەکانی خەڵک بهێننەوە و وەزعی نالەباری
خەستەخانە و قوتابخانە و رێگاوبان و ئاو و کارەبا و کشتوکاڵ و پیشەسازی‌ی پێ باش
بکەن؟
ئەم هەمو پارە
دزراوەتان بۆ کەی هەڵگرتوە؟ بە تەمان لەگەڵ خۆتان بیانبەن بۆ دۆزەخ؟
ئێستا، هەم لەبەر
خاتری کۆرۆنا و هەم لەبەر ئەوەی تازە ئەو (بۆچی)یانە بونەتە رەگی گولی و بەم کلپتۆکراتانە
چارەسەر نا کرێن، با جارێ وازیان لێ بهێنین و بپرسین:
ئەی بۆچی تۆسقاڵێک
ویژدان‌تان نە جوڵا، لەم سەردەمی کۆرۆنایەدا کە ژیان نزیک بۆتەوە لە وەستان، وەکو
وڵاتانی تری دنیا نانی ئەو هاووڵاتیانە بدەن کە، ئەگەر رۆژانە ئیش نەکەن، نانی وشک‌یشیان
نابێ بیخۆن؟
ئەو پارانەی ئێوە
فڕۆکەی تایبەت و کەشتیگەلی گواستنەوەی نەوتی دزراوی کوردستان و ویژدانی قەڵەمفرۆشان
و دەنگی ناو سنوقەکان‌یان پێ ئە کڕن، هەمویان پارەی ئەم میللەتە و ئەو فەقیر و نەدارانەی
کوردستانن، کە ئێستا بە هەناسە ساردی و کاسەی بەتاڵ و کوانوی بێ ئاگرەوە، شەو و رۆژ
چاوەڕێن، کەی بازاڕ بکرێتەوە و بتوانن بە عەلاگە فرۆشی و کۆکردنەوەی مقەبا کۆن و
فافۆنە شکاو و ئاسنە ژەنگاوی، پارەی نان و چای مناڵەکانیان دابین بکەن.
ئەگەر تۆسقاڵێک
ویژدان و کەرامەتی ئینسانی لە دەمارتانا مابێ، ئێستا رۆژی داوای لێبوردنە لە خەڵک
و هێنانەوەی دەیان ملیار دۆلاری دزراوە بۆ هەرێم و بۆ خزمەتی خەڵک... دڵنیابن دنیای
پێش و دنیای پاش کۆرۆنا، دو دنیای تەواو جیاواز ئەبن... تا زو بە پارە دزراوەکان خۆتان
بکڕنەوە، درەنگە.
پەراوێزەکان:
1- نەوشیروان مستەفا، کێشەی
پارتی و یەکێتی، ئامادەکردنی لوقمان عەباس، هانکۆ- فینلاند، 1995، ل27- 28
2- هـ. س. پ، ل120
3- لەبەرئەوەی دەقی وتارەکەم
لەبەر دەست نە بو، پاڵفەتەکەیم وەرگرتوە. دڵنیاش نە بوم لە کاتی گفتوگۆکانی پاریس
بوە یان دبڵن. لەبەر ئەوە نوسیومە: پاریس/ دبلن
4- نەوشیروان مستەفا، ئێمە
و ئەوان ناکۆکیمان لەسەر چین؟ چاپخانەی زەرگەتە/ سلێمانی، چ4، 2009، ل56
5. پ، ل56- 57
6- ابتسام عبد اللطیف
محمد، مجلس النواب العراقي، دائرة البحوث، قسم بحوث الموازنة، تقریر ت2، 2017
7- شذی خلیل، مرکز
الروابط للبحوث والدراسات الاستراتیجیة- الوحدة الاقتصادیة، اسعار النفط العالمیة
منذ 1960 وتوقعات الی 2025، 1 یولو 2017
8- ن. م. س.
9- ابتسام عبد اللطیف، م.
س.
10- موقع دولي، اقتصاد،
رحلة برمیل النفط من 2014 حتی 2018
11- ابتسام عبد اللطیف، ن.
م.
12- موقع دولي، اقتصاد، م.
س.
13- ابتسام عبد اللطیف، ن.
م.
14- موقع دولي، اقتصاد، م.
س.
15- ابتسام عبد اللطیف، م.
س.
16- موقع دولي، اقتصاد،
النفط 2019، ستة عوامل اثرت علی اداء الاسعار العالمیة...، 23 ک1/ دیسمبر 2019
17- کتاب شرکة سومو الی
مجلس النواب العراقي بتاریخ 19 ایلول 2019
18- خشتەی 4 نوسەر دروستی
کردوە