نەعلەی نەوت
11:22 - 09/11/2022
شیكاری: د.سەروەر
محەمەد عەبدوڵا
"ئەگەر
نوخبەی سیاسی دەست نەكات بە هەمەچەشنی ئابووری ئەوە داهاتووییەكی سەختر چاوەرێی دەكات،
ئێستا دەبینین رۆژ بە رۆژ پەستانی بێكاری زۆر دەبێت، تاكە رێگا لەبەردەستی حكومەتدا
تەنها كاری حكومیە كە ئەمەش زۆر سنوردارە، چونكە سێكتەرەكاتی تر چالاك نین، رۆژ بە
رۆژ بەرهەمی كشتوكاڵی ناوخۆیی بەرەو پووكانەوە دەچێت و پیشەسازی و توانای بەرهەمێنان
زۆر كەمە تەنانەت كێبركێی دواكەتوترین وڵات ناكەن".
بۆ یەكەمجارە لەسەر
ئاستی عێراق مامۆستایەكی زانكۆی سلێمانی لە بواری زانستە سیاسیەکاندا توێژینەوەیەكی
گرنگ لە گۆڤارێكی زانستی ئاست بەرز بڵاودەكاتەوە
د.سەروەر محەمەد
عەبدوڵا، سەرۆكی بەشی سیاسەت و پەیوەندییە نێودەوڵەتیەكان لە كۆلێژی زانستە ڕامیارییەكانی
زانكۆی سلێمانی، توێژینەوەیەكی گرنگی لە گۆڤارێكی زانستی ئاست بەرزدا بڵاو كردۆتەوە
بەناوی "كۆت و بەندە سیاسییەكان لەسەر هەمەچەشنكردنی ئابووری لە هەرێمی كوردستانی
عێراق"، لە گۆڤاری Energy Policy كە ئیمپاكت فاكتەرەكەی 7.57. كە بۆ یەكەمجارە لەسەر ئاستی عێراق توێژینەوەی
لەم شێوەیە لە بواری زانستە مرۆڤایەتیەکان لە گۆڤارێكی بەو شێوە ئاست بەرزدا بڵاوبكرێتەوە.
توێژینەوەكە تیشك
دەخاتەسەر مۆدێلی بەڕێوەبردنی سامانی نەوت و چۆنییەتی ئاراستەكردنی بۆ پێشخستنی سێكتەرەكانی
تر و تێپەڕاندی ئەوەی پێی دەڵێن (نەعلەتی
نەوت)، هەروەها باس لە بەربەستە سیاسیەكانی دەكات لە هەرێمی كوردستاندا.
بەشێك لە توێژینەوەكە:
لە زۆرێك لە وڵاتانی
دەوڵەمەند بە نەوت، زۆرجار باس لە هەمەچەشنكردنی ئابووری دەكرێت وەك ستراتیژییەك بۆ
كەمكردنەوەی "نەفرەتی نەوت"، ئەم نەفرەتە دوو لایەنەیە (ئابووری و سیاسی).
نەفرەتی ئابووری ئەوەیە كە زۆر پشتبەستن بە هەناردەكردنی نەوت و گاز وا دەكات وڵاتێك
تووشی شۆكی دارایی بێت بەهۆی دابەزینی نرخی
نەوت و گاز لە بازاڕە نێودەوڵەتییەكاندا، كە لە توانای حكومەت بەدەرە، بۆیە حكومەت
لەكاتی دابەزینی نرخی نەوتدا پاشەكشە دەكات لە زۆرێك لە بەرنامەكانی خۆشگوزەرانی و
تەنانەت كەمكردنەوەی مووچە و قوتی خەڵك ئەمەش بەهۆی كورتهێنانی بودجەی گەورەی حكومەت، كە لە نەوتەوە دەستی دەخات. بۆیە دەبینین
لە كاتی دابەزینی نرخی نەوتدا حكومەت پاشەكشە لە زۆرێك لە پڕۆژەكانی خۆی دەكات لە
زۆرێك لە وڵاتانی نەوتی پەنا دەبەنە بەر قەرزكردنی دەرەكی زۆر بۆ خۆپاراستن لە توڕەبوونی
جەماوەر و تەنانەت ترسیان لە گۆڕینی دەسەڵاتیش هەیە، بەڵام نەفرەتی سیاسی ئەوەیە كە
نەوت دەبێتە هۆی ئەوەی نوخبەی سیاسی سەرچاوەكە قۆرخ بكەن بۆ بەرژەوەندی سیاسی و پاوانخوازی بەهێزكردنی پێگەی خۆیان زیاتر
لەوەش لە زۆرێك لە وڵاتانی نەوتی نوخبەی سیاسی ژێر بەژێر خاوەنی بزنسی گەورەن و دەستیان
گرتووە بەسەر جومگەكانی بازاڕ، بەڵام بە شێوەیەك خۆیان دەردەخەن كە خاوەنی هیچ شتێك
نین. بۆیە دەبینین لە وڵاتانی نەوتی زۆربەی سێكتەرەكان ئەكتیڤ نین و ئەو سێكتەرانە
ئەكتیڤن كە لە ماوەیەكی كەمدا قازانجێكی گەورە دەست دەخەن بۆ نوخبە و بۆ كەسانی
خاوەن بزنسی نزیك لە نوخبە، بۆیە لە باشترین دۆخدا بەم وڵاتانە دوترێت وڵاتی كرێخۆركە
سەرجەم دامەزراوەكانی كۆمەڵگە پشت بە حكومەت دەبەست لە بودجە و مووچەدا واتە مێنتاڵەتی
كرێخۆری باڵدەكێشێت بەسەر تەواوی گۆمەڵگەدا و هەندێ پێیان دەڵێن وڵاتی بێبەرهەم،
چونكە دەستخستنی پارەكە ئاسانە بۆ نوخبەی سیاسی تەنانەت چۆن صرفی دەكات هیچ كەسێك باكی پێی نیە لێپرسینەوەی لاوازە، چونكە
پارەكە هی باج نیە كە خەڵك بیدات بە حكومەت دواتر خەڵك لێپرسینەوە بكات لەوەی حكومەت
چۆن خەرجی دەكات، بەڵام لایەنگرانی هەمەچەشنكردنی ئابووری بانگەشەی ئەوە دەكەن، كە
دەتوانێت هەم نەفرەتی ئابووری و هەم نەفرەتی سیاسی نەهێڵێت.
ئێمە ئەم ئارگومێنتەمان
لەم توێژینەوەیەدا بەكارهێناوە و لەسەر كەیسی هەرێمی كوردستاندا تاقیمان كردوەتەوە
گرنگترین دۆزینەوەی ئەم توێژینەوەیە ئەوەیە زۆر ئەستەمە وڵاتێك بتوانێت دەرامەتی نەوت
بگۆڕێت بۆ خێر و خۆشی ئەگەر بێت و هێزێكی ئابووری (كەرتی تایبەت) دروست نەبێت و سەربەخۆ
بێت لە دەسەڵاتی سیاسی و بتوانێت وڵات لە
وڵاتێكی كرێخۆرییەوە بەرەو وڵاتێكی بەرهەمهێن ئاڕاستە بكرێت. لێرەدا كاریگەری
ئابووری كرێ خۆر كەمدەبێتەوە و سێكتەرەكانی ناو كۆمەڵگە دەبن بە سێكتەری بەرهەمێن
و تاكەكانی كۆمەڵگە فێری كاركردن و بنیاتنانی توانای خۆیان و كێبڕكێ لە دۆزینەوەی
كار و فێربوونی پێدانی باج و پراكتیزەكردنی دیموكراسی بەشێوەیەكی مەدەنی و
دروستبوونی گروپی بەرژەوەندخواز و گروپی كۆمەڵی مەدەنی واتە دابەشبوونی كۆمەڵگە لەسەر
بنەمای بەرژەوەندیخوازی كە خودی پیادەكردنی دیموكراسی ئەوەی دەوێت. دواتر دامەزراوكانی
كۆمەڵگەش دەبن بە بەرهەمهێن و سەربەخۆ دەبن لە كاریگەری نوخبەی سیاسی ئەو مێنتاڵەتیە
نامێنێت كە پشت بە حكومەت ببەستن لە هەموو شتێكدا. لە كۆتاییدا دەڵێن، لەكاتێكدا هەمەچەشنكردنی
ئابووری دەبێتە پێشخستنی ئابورییەكی بەهێز و دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگە هەرچەندە نوخبەی سیاسی هەمەچەشنكردنی ئابووری وەك
ئامرازێك بۆ كەمكردنەوەی پشتبەستنی هەرێم بە نەوت پەسەند دەكەن، بەڵام ئامادەنین ڕێگە
بە كەرتی تایبەت بدە‌ن گەشە بكات و ببێتە هێزێكی ئابووری سەربەخۆ، چونكە دەتوانێت
تەحەدای دەسەڵاتی سیاسییان بكات. بەڵام ئەنجامی ئەم توێژینەوەیە پێمان دەڵێت ئەگەر نوخبەی سیاسی دەست نەكات بە هەمەچەشنی ئابووری ئەوە
داهاتووییەكی سەختر چاوەرێی دەكات، ئێستا دەبینین رۆژ بە رۆژ پەستانی بێكاری زۆر دەبێت،
تاكە رێگا لەبەردەستی حكومەتدا تەنها كاری حكومیە كە ئەمەش زۆر سنوردارە، چونكە سێكتەرەكاتی
تر چالاك نین، رۆژ بە رۆژ بەرهەمی كشتوكاڵی ناوخۆیی بەرەو پووكانەوە دەچێت و پیشەسازی
و توانای بەرهەمێنان زۆر كەمە تەنانەت كێبركێی دواكەتوترین وڵات ناكەن.
ئەو مووچەیەش دەدرێت
بە خەڵكی هەرێم بەشێوەیەكی ناراستەخۆ وڵاتانی دراوسێ لێی سودمەندن، چونكە زۆرێك لە
كاش دەدرێتە ئەو شمەك و كاڵایانە كە وڵاتانی توركیا و ئێران دروستی دەكەن.
لە كۆتاییدا دەڵێین
تاكە ستراتیج لەبەردەستی هەرێمدا تەنها هەمەچەشنكردنی ئابووری ئەگەر لەماوەیەكی كەمدا
ستراتیژیەتێكی تۆكمە نەبێت بۆ پێشخستنی سێكتەرەكانی تری ئابووری بێجگە لە نەوت ئەوە
ئابورییەكی كرێخۆر و كۆمەڵگەیەكی بێبەرهەم دروست دەبێت، كە دەتوانین بڵێین ئابووریەكی پاشكەوتووی وڵاتانی دراوسێ
و و داتەپیو و مانەوە لە دۆخی كرێخۆری دەبێت.
د. سەروەر محەمەد
كێیە؟
د.سەروەر محەمەد
عەبدوڵا سەرۆكی بەشی سیاسەت و پەیوەندییە
نێودەوڵەتیەكانە لە كۆلێژی زانستە ڕامیارییەكانی زانكۆی سلێمانی.
*هەڵگری بڕوانامەی (دكتۆرا)یە لە سیاسەت
و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی نیوكاسڵ - بەریتانیا، لە ساڵی ٢٠١٨ پەیوەندی
بە زانكۆی سلێمانی بەشی سیاسەت و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان كردووە بۆ وتنەوەی
وانەكانی ئابووری سیاسی و سیاسەتی گشتی و ڕێگاكانی ئەنجامدانی توێژینەوەی زانستی لە
بواری زانستی سیاسەتدا.
*لەئێستادا لە زانكۆی ئەمریكی عێراق –
سلێمانی، وانەی ئابووری سیاسی دەوڵەتە نەوتیەكان دەڵێتەوە.
*لەساڵی ٢٠٢٠ وەك سەرۆكی بەشی سیاسەت و
پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە كۆلێژی زانستە ڕامیارییەكانی زانكۆی سلێمانی دەست بەكاربووە.
*چەندین توێژینەوەی لە گۆڤارە نێودەوڵەتییە
كاندا بڵاوبوەتەوە. توێژینەوەكانی د.سەروەر زیاتر لە بوارەكانی حوكمڕانی باش و گەندەڵی،
سیاسەتی گشتی، ئابووری سیاسی ووڵاتە نەوتیەكان
- دایە.
*لە ساڵی ٢٠١٨ دا لەلایەن وەزارەتی خوێندی
باڵا و توێژینەوەی حكومەتی هەرێمی كوردستان وەك باشترین توێژەر دیاریكراوە و خەڵاتی
وەزیری خوێندنی باڵای پێدراوە لەگەڵ ٢٢ توێژەر لە سەر ئاستی هەرێم، لە هەمان ساڵدا
لەلایەن سەرۆكایەتی زانكۆی سلێمانییەوە دووبارە خەڵات كراوەتەوە لەپای هەوڵ و رۆڵی
لە بەرزكردنەوەی رانكینی زانكۆی سلێمانی.
*لە ساڵی ٢٠٢٢
توێژینەوەیەكی زانستی لە گۆڤارێكی لوتكەدا بڵاوكردۆتەوە، كە ماوەی نۆ مانگ كاری لەسەر
كردوە، گۆڤارەكە فاكتەری كاریگەری 7.57 كە لە بواری زانستە كۆمەڵایەتیەكاندا بۆ یەكەمجارە
لەسەر ئاستی عێراق توێژینەوەی لەم شێوەیە و لە گۆڤارێكی بەو شێوە ئاست بەرزدا بڵاوبكرێتەوە.