بۆ عیرفان بخوێنینەوە؟
06:25 - 09/08/2020
حسێن لەتیف
فەلسەفە گەڕانە بە دوای حەقیقەت دا،لەڕێگای پرسیار و گومانکردنەوە.پرسیار و گومان لە هەموو ئەو وەڵامانەی پێشتر خراونەتە ڕوو. فەلسەفە بەردەوام دەپرسێت بەڵام ئاین بەردەوام وەڵام دەداتەوە،فەلسەفە پرسیار لەهەموو شتێک دەکات، لە بوون و نەبوون، بە وەڵامیش ڕازی نییە،بەڵام ئاین بەردەوام پرسیار دەکوژێت و وەڵام دەداتەوە. لەنێوان فەلسەفە و ئاین دا،ڕێگای سێهەم هەیە،ڕێگای،عیرفانە. عیرفان نە پرسیار دەکات و نە وەڵام دەداتەو،بەڵکو ئەزموون دەکات.فەلسەفە ڕووبەری پرسیارە وئاین ڕووبەری دسپلین کردنی عەقڵە، بەڵام عیرفان نەپرسیار دەکات و نە بەدوای عەقڵ دا دەڕوات،عیرفان ئازادبوونە لە پرسیار و لە عەقڵ ،بەڵکو سەرووکاری لەگەڵ رۆح هەیە.عیرفان عەقڵ و فەلسەفە و شەریعەت ڕەتناکاتەوە،بە وشێوەی ئاین و فەلسەفە یەکتری ڕەت دەکەنەوە،بەڵکو عیرفان ڕێگای خۆی هەیە،ژیانی خۆی هەیە.مێژووی فەلسەفە وئاین، مێژووی بەریەک کەوتنە.بەردەوام فەلسەفە مەترسی بووە بۆ سەر بیرکردنەوەی ئاینی،لەبەرانبەریش دا پیاوانی ئاینی دژی فەلسەفە وفەیلەسووف وەستاوەنەتەوە. بگرە فەتوای کووشتنی فەیلەسووفانیش دراوە.چونکە فەلسەفە لە توانایدا بووە دەستکاری ئەو دونیایە بکات ئاین دروستی کردووە.
لەناو شارستانێتی ئیسلام دا، وەک چۆن
کە سانێک هەبوون فەلسەفەیان ڕەتکردۆتەوە، کەسانێکیش هەبوون درکیان بە بایەخ و گرنگی فەلسەفە کردووە، لەسەردەمی مەئمووندا،تا ڕادەیەکی باش بایەخ بەوەرگێڕانی فەلسەفەی یۆنانی بۆ سەر زمانی عەرەبی درا. هەندێک لە نووسەرانی دیاری عەرەب، بەدیاری کراوی (محەمەد عابد ئەلجابری) و(خەزعەل ماجدی) پێیان وابوو ئەوگرنگی دانەی مەئموونە لە پێناو لاوازکردنی عیرفانی شیعی یان ئێرانی دابووە، چونکە لەو ڕۆژگارەدا لەگەشەکردندابووە. بۆچوونی ئەو دوو نووسەرە ئەو قسەیەی ئێمە پشت ڕاست دەکاتەوە کە فەلسەفە دەتواێت دەستکاری دونیای ئاینی بکات. بەڵام پرسیاری من لەوەدایە ئایا عیرفان ئاینە؟ هەتا بەفەلسەفە کار لە سەرلاواز کردنی بکرێت؟گومان لەئاینی بوونی عیرفان هەیە لە بنەڕەتا،چونکە عیرفان وەک چۆن مۆدێلێکی شیعی هەیە ،مۆدێلی سونیشی هەیە،وەک چۆن عیرفانی ئیسلامی هەیە،عیرفانی مەسیحیش هەیە. ئەوە ئاینەکانن دەیانەوێت هێز لە عیرفان
وەر بگرن، خۆیان بە عیرفان بارگاوی بکەن.
عیرفان بۆ خۆی کایەیەکی سەربەخۆیە، وەک چۆن ئاین و فەلسەفە دووکایەی سەربەخۆ وجیاوازن لە یەکتر.
بەڵگەشمان ئەوەیە هاوشێوەی فەلسەفە،عیرفانیش دونیای تایبەتی خۆی هەیە. ئەگەر بۆ قسەکردن لە فەلسەفە پێویستمان بە لۆجێک و چەمک و زاراوە وپێناسە هەبێت، ئەوا بۆ قسەکردن لە تەسەوفیش پێویستمان بە ناسینی زاراوە و پێناسەی زاراوەکانی دونیای عیرفانە.پێویستمان بە شارەزاییە لە ( وجود،شهود،حق الیقن،علم الیقین، فنی فی اللە،وحدة الوجود) .هەریەک لەو زاراوانە بەشێکی گەورەی دونیای تەسەوفیان لە خۆیاندا هەڵگرتووە، بەبێ شارەزایی لەوان ناتوانین لە عیرفان تێبگەین ،وەک چۆن بەبێ لۆژیک ناتوانین لەفەلسەفە تێ بگەین. ئەگەر هەر فەیلەسوفێک خاوەنی زاراوەو دەزگای تایبەتی فەلسەفی خۆی بێت،ئەوا هەر عارفێکی ڕێبازی تایبەتی خۆی هەیە.
بەدرێژایی مێژوو،نە فەلسەفە توانی ئاین بسڕێتەوە،نەئاین توانی عیرفان بسڕێتەوە.سێ ڕێگی جیاوازی گەیشتن بە،حەقیقەتن.
ڕەتکردنەوەی هەریەک لە ئاین و عیرفان،لەناو ڕۆشنبیری کوردی دا،بەرهەمی بیرکردنەوەیەکی فەلسەفی نییە،ئەوەندەی بەرهەمی زاڵبوونی شەپۆلی مارکسیزمی حزبی بوو. ئەو شەپۆلە لە بریتی ئەوەی کتێبە گرنگەکانی مارکس و بیرمەندە مارکسیەکان بە ئێمە بناسێنێت،هات ئەوڕۆشنبیرییەی ڕەت کردەوە کە بارگەیەکی ئاینی تیابوو،بێئاگا لەوەی ک هەموو ئاینییەک تاریکی نییە.ئەگەر لە جیۆفەلسەفەدا، دوڵوزو گۆتاری ،ڕۆژئاوا بەنیشتمانی فەلسەفە بزانن،ئەوا دەکرێت بڵێین ڕۆژهەڵات نیشتمانی عیرفانە. وەک چۆن فەلسەفە گرنگە بۆ لێکدانەوەی دونیا و دیاردەکانی بوون،عیرفان گرنگە بۆ گەیشتن بەحەقیقەت. لەمێژووی فەلەسەفەی ئیسلامیدا فەیلەسوف هەیە سەروکاری لەگەڵ تەسەوف هەبووە،یاخود لەفەلسەفەوە چووتە ناو تەسەوف. ئیمامی غەزالی یەکێک بووە لەوانە.غەزالی دوای ساڵانێکی زۆر لەفەلسەفەکاری ڕوویکردە تەسەوف و ویستی لە ڕێگای سۆفێتییەوە بگات بەحەقیقەت.
ئەگەر فەلسەفە نەبێت ئەوا ڕۆژئاوا چییە جگە لە دوو جەنگی جیهانی و جیهان وێرانکەر ،ئەوە فەلسەفەیە سەرەڕای ئەو دوو جەنگە ئەوروپا وڕۆژئاوای هێنایەوە ناو ژیان. وەک چۆن فەلسەفە ڕۆشنکەرەوەی ڕۆژئاوایە بەهەمانشێوە ئەگەر عیرفان نەبووایە ڕۆژهەڵاتیش تاریک دەبوو. هەموو ڕەتکردنەوەیەکی عیرفان وەک ڕەتکردنەوەی ڕۆشنایی وایە،ڕۆشنایی چۆن ڕەت ئەکرێتەوە؟ ڕۆژئاوا زۆر زوو درکیان بە گرنگی عیرفان کرد ئەمەش وایکرد لە زانستی ڕۆژهەڵاتیدا باس لە دوو ڕۆژهەڵات بکرێت،ڕۆژهەڵاتێک کە ئەدیبەکانی ڕۆژئاوا ناسیوویانە ،ڕۆژهەڵاتێکیش ڕامیارییەکانی ڕۆژئاوا،ناسیوویانە.
گوننار ئیکیلوف شاعیری سویدی وێنەیەکی تر لەبارەی رۆژهەڵاتەوە دەکێشێت ئەویش ئەوەیە رۆژهەڵات کانگای فێربوون و داهێنانە,تاریکستان نییە بەڵکو رووناکیی بەخشیشە.ئەو دەڵێ بۆ یەکەمجار لە کتێبی تەرجومان لئەشواقی ئیبن عەرەبی یەوە زانیویەتی سوریالیزم و سیمبولیەت چیین.
ئەو نهێنیەی نێوان سوریالیزم و تەسوف کە گوننار باسی دەکات لەدونیای شیعری عەرەبی دا ئەدۆنیس پەی پێبردووە,لای ئەدونیس سوریالیزم و تەسەوف نزیکایەتییان زۆرە ئەمەش لەو روانگە وە هەردووکیان خاوەنی دەربرینی پەنهانن و بەڕەمزن . گوننار وئەدۆنیس توانییان سود لە ئەدەبیاتی عیرفان ببینن ،گوننار بە درێژایی تەمەنی کتێبی "ترجمان الاشواق"ی ئیبن عەرەبی خوێندەوە،ئەدۆنیسیش بەردەوام"المواقف والمخاطبات" ی ئەلنەفەری خوێندەوە. ڕەتکردنەوەی ئەدەبیاتی عیرفانی لە ناو ڕۆشنبیریی کوردیدا واتە ڕەتکردنەوەی سەرچاوەیەکی گەورەی داهێنانی ئەدەبی