119وتار

خوێندنەوەیەك بۆ بارودۆخی ئێستای هەرێـم:

7/31/2023 11:40:00 AM

د. سەیران بەرزنجی

ویژدان و دادپەروەری دوو هاوكێشەی پێچەوانەن لە نێوان هاووڵاتی و دەسەڵاتداراندا

     بە درێژایی میژووی كورد هەمیشە هەموو هەوڵ و كاری دوژمنانی كورد بۆنەمانی متمانە و كوشتنی ڕۆحی ئینتما بووە لەلای هاووڵاتیان بە حیزب وشۆڕشی كوردی، وە هەمیشە ئەو هەوڵانە شكستی دەهێنا لە بەرامبەر خۆڕاگڕی و ئیمان و دڵسۆزی خەڵك بە ڕەوایەتی مەسەلەکەی وهەڵچنینی هیواكان بوو بە دواڕۆژێكی پرشندار سەرەڕای ناتەبایی و نابەرپرسیارێتی حیزبە كوردیەكان لە سەردەمی شاخدا لە پەلاماردانی یەكتری و شەڕی براكوژیدا.

      هیوای خەڵك بۆ ڕزگار بوون بوو لە ستەمی دوژمن و پلە دوویی گەر ڕۆژێك لە ڕۆژان خەبات بگاتە ئەنجام، بەڵام گەورەترین بێ هیوابوون لەگەڵ بینینی ستەم و فەرامۆشکردنی دەسەڵاتی كوردی بوو لە راپەڕینەوە تا ئێستا، كە زۆر لە ئازاری ستەمی داگیركەران قورستر و بارگرانتر بوو، بە لەباربردنی خەونەكانمان لە بەدیهێنانی دادپەروەری وحكومڕانی باش و دڵسۆزی لە خزمەتكردن و قەرەبووكردنەوەی خەڵك وشارەكاندا بەیەكسانی؟

      گەورەترین هەڵەی ئەم میللەتە چاوپۆشی كردن بوو لە هەموو چەوتی و خیانەت و هەڵەكان لەسەردەمی شاخ و دەسەڵاتی شارەكاندا، كە دەرئەنجامەكەی بە شاكاری گەندەڵی و تاڵانی سەرخان و ژێرخانی خاك بوو بێ بەزەییانە وە هەراجكردنی بە دا‌گیركەرانی نیشتمان لە پێناو كۆكردنەوەی سامانی بێشومار ودەستكەوتی حیزبی وقۆرغكردنی هەتاهەتایی دەسەڵات بوو. لە بەرامبەر نەبوونی هەڵوێست و خۆپەرستی خەڵكدا، ڕاهاتن كە بە بەردەوامی ویژدان و ڕاستیەكان لەبیر بكەن، وە سەركەوتووبوون لەگەندەڵكردنی زۆرینەی چین وتوێژەكانی كۆمەڵگا، بە شێواندنی پەروەردە و تێكشكاندنی كەسایەتی و حورمەتی تاك لە ڕێگەی ڕسواكردن و سەرخستنی كەسانی هەڵپەرست لەبری پەروەردە كردن و لێپرسینەوە، تەخشاندكردنی بودجە هەرێم جا بۆ نەسریەی حیزب و بارە‌گاكانیان بێت، یان بۆ مووچە وخانەنشینە زەبەلاحەكانی ئەندام پەرلەمان و موستەشار و وەزیر و جێگرەكانیان و دەیان پلە و پۆستی حیزبی و حكومی پاداشتكراو بێت، لەبری بەكارهێنانی لە سیستەمی بیمەی كۆمەڵایەتی و پەرەپێدانی کەرتی تەندروستی و پەروەردە وسلفەی خوێندن بە هەموو قۆناغەكانیانەوە و ڕەخساندنی هەلی كار، وە یان گەرەنتی ژیانی خاوەن پیداویستی تایبەت وبێلانەو بێسەرپەرشتیەكان بكەن. بە بەرچاوی خەڵكەوە تاڵانی سامانی میللەت دەكرێت لە ڕێگەی قۆرغکردنی تەواوی كەرتی ئابوری و وەبەرهێنانی حیزبی و دەستبەسەراگرتنی داهاتی بێشوماری ناوخۆیی و دەروازە سنوریەكان، وە پەیڕەوكردنی سیاسەتی پەرتكە و زاڵبە بە نەدانی مووچە و دروستكردنی جیاکاری و بڕینی پارەی پەرەپێدانی پارێزگاكانی تر، لە هەمان كاتدا پارێزگاریكردن و بە‌هیزكردنی سوپای بندیوارە حیزبیەكان لە پێناو مسۆگەركردنی تەزویری دەنگی هەڵبژاردنەكان. لەبری یەكگرتنی هێزی پێشمەرگە، سەرقاڵی دروست كردنی هێزی میلیشیا و گروپی چەكدارین بۆ هاوپەیمانەكانیان و كەسایەتی نەیار و نەویستراوەكانی كۆمەڵگا بۆ هەر مەرامێکی سیاسی بێت وە جێ بە جێ كردنی سیاسەتی بانێکە و هەزار هەوا.

       هەرێمێك تا دێت لە دەسەڵات دادەماڵرێت، پێگەی لەسەر ئاستەكانی ناوخۆ و دەرەوەدا پچوكتر و زەلیل و ڕسواتر دەبێت، دەرئەنجامی خۆپەرستی وە وویستی پاوانخوازی تاكە حیزبی، دوور لە هەموو سیستەمێكی شارستانی وبەڕێوەبردنێكی حەكیمانە بە شێوازی عەسكەرتاریەت بەڕێوەدەبرێت. كۆمەڵگایەك كە نەك تەنها دامەزراوەو دەزگا حكومی و ئەكادیمیەكان، بەڵکو دادگا و دەسەڵاتی دادوەریش لەژیر كاریگەر و دەسەڵاتی حیزبدایە، بە هەموو شێوازێك و بیانویەك ئازادیەكان زیاتر بەرتەسك دەكرێنەوە، ئاسایشی تاك لەبەردەم مەترسی وونكردن و تاوان بۆ هەڵبەستن وە نەمانی پاراستندایە، بەجۆرێك كە لێپرسینەوە و مامەڵە لەگەڵ دزە گەورەكاندا بە سازشكردن و دەستتێوەردانی حیزبی لە بارەگا و كۆمیتەكان دەكرێت نەك لە دادگاكان چارەسەر بكرێن؟ وە بەبێ حساب كردن بۆ بژێوی ژیانی خەڵك، بە نا دادپەروەرانە بە بێ بوونی سیستەمێكی سەردەمیانە بە زیاد كردنی جۆرەها باج بەبێ بوونی خزمەتگوزاری، ژیانی خەڵكی ئاسایی سەختر و قورستر دەكرێت. چ كارەساتێكە، كە بە بەرچاوی دادگاكان و داواكاری گشتی و دەستەی دەستپاکی هەرێمی كوردستان بە نادەستوری یاسای ژمارە (١٢)ی ساڵی ٢٠٢٢ (یاسای بەردەوامبونی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان) دەردەچێت.مافی خەڵكە كە بپرسێت (هەرچەندە كە ناپرسێت) كە چۆن دەبێت پەرلەمانتاران لە گەندەڵترین توێژەكانی كۆمەڵگا بن و پێشێلكاری لە دەستور و یاسادا بكەن؟ ڕێز لە بڕیاری دادگای باڵای ئیتیحادی ناگرن، ، لە بری متمانە و داكۆكی لە داواكاری و سامانی خەڵك، چۆن ئەو پارانەی بە نایاسایی و بەحەرام وەریانگرتووە و نایگەرێنەوە، ئەمەش دەچێتە چوارچێوەی گەورەترین تاوانی گەندەڵی سەردەم و تاڵانكردنی سامانی میللەتێك كە نە پاساوی نەزانین و نە لێخۆشبوون لە گێڕانەوەی نایانگرێتەوە.

         لە سەمەرەترین دیاردەی حكومرانی لە هەموو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، هەموو حیزب و ئەو لایەنانەی کە هاوبەش لە دەسەڵات و حكومەتدا بە لێدوانی فەرمی بە ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لە میدیا حیزبیەكانیانەوە دەیان دۆسیە و كارەساتی خیانەتی گەورە كە بەسەر میللەتدا هێناویانە دژی یەكتری ئاشکرای دەكەن، كەچی خەڵك هەر بێ هەڵوێست و بینەر دەبێت؟ چونكە كۆمەڵگا گەیەنراوەتە ئاستێك كە بازرگانی بە هەموو شتێكەوە دەكات بە سیاسەت وخەباتی كوردایەتی و خوێنی شەهیدان بیت، یان كەرامەت و كەسایەتی یان بڕوانامە و پێگەی ئەكادیمی و وەزیفی تەنانەت بە ئایین و بانگخوازیەوە كە بوە بە باشترین سەرچاوەی استغلال كردن و بازرگانی سیاسی؟ ئەمانەش دەرئەنجامی دیاردەی هەڵتەكاندن و هەڵوەشاندنەوەی بنەما و پرنسیپە باڵاكانی ئاكاری کۆمەڵگان، بە دەوڵەمەندكردنی گروپێكی دیاریكراو لە كەسوكار و هاوڕێ و ناسیاوی دەسەڵاتداران، یان كڕین و كۆنترۆڵكردنی زۆرترین كەسایەتیە دیار و ناسراوەكان، كە ئەمە بۆ هەموو چین و توێژەكان دروستە، هەر لە کەسایەتی ئەكادیمی، پارێزەران، نووسەر، میدیاكار، هونەرمەندان، تا دەگاتە سلكی دادوەری و عەسکەری، لەڕێگەی بەخشینی كۆمەڵێك دەستكەوت و بەرژەوەندی تایبەت هەر لە دابینكردنی زەوی و شوقە و بوونی چەند مووچە و پۆستی حكوومی و حیزبی و كردنەوەی سەنتەر و ڕێكخراو بۆیان، وەیان بە بەخشینی پرۆژەی وەبەرهێنان و تەرخانكردنی زەوی لە ناوەندی شار و شوێنی گەشتیاری ودامێنی چیاكاندا بە بەلاش بۆ پرۆژەی نیشتەجێبوون بە هاوبەشی بۆ سپی كردنەوەی پارەكانیان بێت، جگە لە بە حیزبی كردنی هەموو سەندیكا و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی، بەم شێوەیە لە ماوەی سی ساڵدا توانیان ڕۆحی یاخی بوون خامۆش بكەن وە هەموو هەوڵێك بۆ گۆڕانكاری شکستی پێ دەهێنرێت. لەبەرئەوە خراپترین درۆ و ناشرینترین گاڵتەجاریە كاتێك زۆرینەی ئەوانەی كە باس لە گۆڕانكاری و ڕەخنە گرتن و چاكسازی دەكەن زمانحاڵی حیزبەكانن یان ئەو كەسانەن كە سوودمەندن لە پۆست و دەستكەوتی حیزبی، خاوەنی مووچەیەكی باڵای خانەنشینین یان خاوەنی كۆمپانیا و ڕێکخراون، یان خاوەن كاری بازرگانی هاوبەشن جا بۆ دەستكەوتی زیاتر یان بەرژەوەندی باڵاتر سازش دەكەن، لەبەرئەوە هەرگیز گۆڕانکاری بنەڕەتی و بنیاتنەرانە ڕوونادات، ئەگەر گؤرانكاریش ڕووبدات ڕەنگە بە هۆكاری دەرەكی و كاریگەری ڕووداوە جیهانیە چاوەڕواننەكراوەكان بێت، وە بڕوا پێنەكراوە كە کەسایەتی كاریزما و سەركردەی خۆنەویستیش دروست ببێت بۆ چارەسەری ئەم قۆناغە، وە هەر کەس وگروپێك لە ناو هەناوی گەندەڵی و ساختەكاریدا خۆی تاقیدەكاتەوە، تەنها سیناریۆیە بۆ دەستكەوتی تاكە كەسی و ىێ ئومێدبوونی زیاتری خەڵك، گەر سیستەمی گەندەڵی وتاڵانكردن لە ڕیشەوە هەڵنەتەكێنرێت و نەگۆڕێت.